|
|
Mozas de San Pedro de Vilanova na
romaría do Santiaguiño. (c) Luís Ballesteros
1997
Os
Camiños de Santiago
Desde que Santiago de Compostela se converteu en centro de
peregrinacións da cristiandade na Idade Media, os peregrinos
que de todas as partes do mundo se achegaron e se achegan á
cidade foron utilizando determinadas rutas ou creando outras
novas no seu camiño.
Polos catro concellos que estudiamos pasan a Ruta Marítima
do Mar de Arousa e Ulla, o Camiño Portugués e o
Camiño Real de Ourense a Santiago ou Vía da Prata,
vieiros dos que imos dar unha pequena descrición. Ademais,
segundo o director do Museo do Pobo Galego e Cronista Oficial
de Galicia, Antón Fraguas, "o Pico Sacro é
a confirmación do camiño andado cando o peregrino
vén polo Camiño Francés".
Ruta Marítima do
Mar de Arousa e Ulla
Este camiño non só leva peregrinos a Santiago,
senón que tamén conduce a Padrón e á
ría arousá ós que xa chegaron á capital
galega por algunha outra ruta e queren coñecer o lugar
de chegada do corpo do Apóstolo Santiago que menciona
a tradición xacobea.
A actual ruta marítima permite ver as ribeiras dos concellos
bañados polas augas da ría de Arousa e mais polo
río Ulla desde a súa desembocadura ata Padrón.
No percorrido encontraremos unha serie de cruceiros erguidos
en pequenas illas no medio da ría e do río, que
conforman un sorprendente viacrucis marítimo para a Semana
Santa.
Pero veremos moito máis que as cruces de pedra. Pola ribeira
do norte temos as terras de Ribeira, A Pobra do Caramiñal,
Boiro e Rianxo ata chegar a Catoira.
Pola ribeira do sur están O Grove, Cambados, Vilanova
de Arousa, Vilagarcía de Arousa e finalmente Catoira.
Desde Catoira éntrase xa polo río Ulla e tras pasar
Dodro arríbase a terras padronesas, onde se recomenda
visitar diversos puntos das localidades de Padrón e Iria.
Neste último lugar estivo a primitiva sé episcopal
compostelá, que perdeu tal condición poucos anos
despois de que o bispo Teodomiro revelase que descubrira o sepulcro
de Santiago, para ser trasladada a sé ó lugar que
hoxe é a capital galega. En Padrón únese
á ruta arousá a portuguesa, que tratamos noutro
apartado.
O antigo camiño de Iria a Santiago era probablemente unha
vía romana, que entraba no que hoxe é o concello
de Teo pola Rúa de Francos. A actual estrada pasa tamén
por alí e despois por Casalonga e Ameneiro ata chegar
ás Galanas, onde deixa o concello para entrar no de Ames,
no núcleo do Milladoiro. O nome deste lugar procede, segundo
se ten dito en numerosas publicacións, do feito de que
os peregrinos se axeonllaban alí ó ver ó
lonxe as torres da Catedral de Santiago. Desde o Milladoiro xa
se entra, por certo, no concello compostelán.
Camiño Portugués
As autoridades portuguesas teñen definidas ata seis
rutas tradicionais a Santiago, algunhas delas con dúas
posibilidades de entrada en Galicia. Cinco deses seis camiños
portugueses desembocan en distintos puntos do que en Galicia
chamamos Camiño Portugués, mentres outras rutas
continúan polo Camiño Real de Ourense a Santiago.
Así, están o Camiño do Noroeste, procedente
do Porto, Viana e Caminha, que entra por Tui; o Camiño
do Lima, que saíndo do Porto atravesa Ponte de Lima e
vai ata as terras tudenses; o Camiño do Norte, que desde
Porto vai por Barcelos e Vila Nova da Cerveira ata entrar por
Tui; o Camiño de Celanova (unha das dúas saídas),
que partindo do Porto atravesa Braga e Ponte da Barca para desembocar
en Salvaterra e de alí vai a Porriño; e o Camiño
de Lamego (unha das saídas), que desde aquela localidade
pasa por Braga e Ponte da Barca ata Salvaterra.
O que en Galicia chamamos xenericamente Camiño Portugués
reúne, como dixemos, esas cinco rutas procedentes do país
veciño, comezando para tres delas o percorrido por terras
galegas en Tui, para logo pasar por Salceda e Porriño.
Alí únense as outras dúas para continuar
as cinco a través de Redondela, Soutomaior, Vilaboa, Pontevedra,
Barro, Portas, Caldas de Reis, Valga, Pontecesures e Padrón,
para entrar pouco despois en terras de Teo.
Este tramo final, sen embargo, xa o comentamos no apartado dedicado
á Ruta Marítima do Mar de Arousa e Ulla, xa que
ámbalas dúas vías se unen na vila padronesa.
Camiño Real de Ourense
a Santiago ou Vía da Prata
Atravesa a comarca ullá pola Estrada, Vedra e Boqueixón
cara a Santiago e por estas terras chámaselle habitualmente
Camiño Real (en Bandeira coñécese tamén
por Camiño Ulleiro, na Ulla por Vereda da Ulla ou A Calzada
e incluso nalgúns lugares recibe o nome de Camiño
dos Franceses), conservándose en boa medida o seu itinerario.
Se hoxe en día se coñece tamén como Ruta
da Prata ou Vía da Prata é porque este camiño
se converteu en continuación natural daquela.
En efecto, segundo opinión de moitos estudiosos do Camiño,
a Vía da Prata foi orixinalmente unha calzada romana que
unía Mérida con Astorga. Esta ruta foi aproveitada
nos séculos seguintes á desaparición da
estructura administrativa romana e isto mesmo fixeron moitos
peregrinos que procedentes do sur e do leste utilizaban diferentes
tramos da antiga vía.
Cando acababa o trazado desta había varias rutas que desde
Astorga finalmente ían dar a Ourense.
Debemos sinalar que Ourense é tamén punto de destino
para varias das rutas portuguesas a Santiago, que continúan
desde alí polo Camiño Real cara á capital
galega. Así, o Programa de Promoción Conxunta Santiago-
Camiños do Miño promovido polo Goberno Portugués
sinala como rutas con destino en Ourense o Camiño de Celanova,
o da Xeira Romana e o de Lamego.
O Camiño de Celanova comeza no Porto e ten dúas
saídas, unha por Salvaterra cara a Porriño e o
Camiño Portugués en Galicia, e outra por Lobios
e Entrimo, cara a Celanova e de aí a Ourense.
A Xeira Romana, que parte desde Braga, ten igualmente dúas
saídas, unha pola Cañiza e a outra por Lobios e
Entrimo, onde se une á ruta anterior.
Finalmente, o Camiño de Lamego, con outras dúas
saídas: a de Salvaterra por un lado (entrando desde Braga)
e outra que desde Vila Real e Chaves pasa por Verín e
Xinzo para unirse ás outras en Celanova.
Así, temos que Ourense funcionaba en certa maneira como
punto de reunión dos camiños portugueses e dos
procedentes de Castela. Desde a cidade das Burgas ata Dozón
pódense seguir dúas rutas:
Unha delas leva a esa localidade pasando por Casas Novas, Cea,
Piñor, O Reino, Corna, e San Martiño. A outra atravesa
Casas Novas, Oseira, Mirallos, Coiras e Gouxa ata chegar ó
seu destino.
En Dozón unifícase o Camiño e segue por
terras de Silleda, Chapa e Bandeira. Desde alí pódese
continuar por Lamela, para entrar no concello da Estrada, pasando
por Castrovite, Penaporrín e O Seixo, e cruzar o río
pola Ponte Ulla introducíndose así no concello
de Vedra.
Desde esta localidade, sobe o vello Camiño Real por Vista
Alegre, Monreal e As Quenllas ata a aldea de Outeiro (parroquia
de San Pedro de Vilanova), onde encontramos a capela do Santiaguiño
e unha fonte con inscrición referente á Raíña
Lupa.
Esta fonte do Santiaguiño posúe unha estatua de
Santiago e outras dúas dos seus discípulos Teodoro
e Atanasio.
Os profesores Ramón Otero Túñez e Ramón
Yzquierdo Perrín afirman no seu libro "El Coro del
Maestro Mateo" que as que representan os discípulos
proceden do antigo coro románico da Catedral de Santiago,
edificado baixo as ordes do Mestre Mateo, o autor do Pórtico
da Gloria, onde representarían dúas figuras bíblicas.
A da esquerda sería orixinalmente unha estatua de Xoel
e a da dereita do rei David.
Neste mesmo libro mencionan unha terceira estatua do mesmo Coro,
desfeito a principios do século XVII, que se conserva
no Museo Arqueolóxico Nacional de Madrid e que chegou
alí desde "un pazo da zona do Ulla". Esta representaría
a Santiago o Menor.
Na fonte consérvase unha inscrición sobre a traslación
do corpo de Santiago, da que falamos no capítulo sobre
as tradicións xacobeas.
A capela próxima á fonte edificouse en 1676 e a
carta e escritura de fundación é de 1680, e nela
faise de novo referencia ó traslado: "en memoria
de teren estado alí os seus dous discípulos S.
Atanasio e S. Teodoro cando viñeron buscar os bois para
levar o seu sagrado corpo á parte onde hoxe está
nesta apostólica Igrexa como é notorio e a súa
tradición". Así mesmo menciónase a
condición de camiño de peregrinos: "e o dito
ermitán ha de ter e teña obriga de recoller na
dita casa os peregrinos que alí chegaren".
Desde alí o Camiño continúa baixando e entra
pouco despois no concello de Boqueixón, por onde segue
ata as proximidades de Lestedo, quedando o Pico Sacro á
dereita. Na igrexa de Santa María de Lestedo, o presbiterio
estivo ornamentado, segundo di López Ferreiro, con interesantes
pinturas murais posiblemente do século XIII, das que se
conserva un fragmento cun peregrino co seu bordón e cabazo,
esclavina de ante, sombreiro coa ala levantada pola parte anterior,
sentado nun banco e descansando co rostro apoiado sobre a man
dereita.
Entra logo de novo en Vedra para atravesar o río Pereiro
por Ponte Busacos (preto da Picota), e seguir pola Gándara
ata A Susana, onde xa encontran os camiñantes as terras
do concello de Santiago.
Desde alí vaise ata Santa Lucía e Angrois, chegándose
en pouco tempo ó barrio santiagués de Sar, onde
se conservan aínda restos da antiga calzada medieval e
unha ponte de pedra que atravesa o Camiño para deixarnos
ó final dunha costa ante a porta de Mazarelos. Esta é
a única que resta das sete que tiña a cidade e
nela encontramos unha inscrición na que se lembra a chegada
por ese camiño dos viños da Ulla e do Ribeiro desde
a Idade Media.
Escríbanos a [email protected]
© A Ulla, Comarca Virtual 1997-2002. Tódolos dereitos
reservados.
|
