|
Reloxo de sol en Santo Andrés
de Vea, A Estrada. (c) A. Tarrío 1999
A
historia
Cando comezamos a reunir información para redactar
este capítulo tiñamos só uns poucos datos
sobre a historia da comarca, que eran os máis coñecidos
e que se acostuman repetir en libros e folletos sen achegar case
nunca nada novo. O noso labor consistiu en agrupar e organizar
estes datos e ó mesmo tempo engadir outros moitos que
conforme avanzou a confección do apartado encontramos
en publicacións especializadas e que polas súas
características son pouco coñecidas.
Hai aspectos específicos da historia do val que xa están
moi ben estudiados, como o da emigración, pero a outros
moitos prestóuselles pouca atención e case sempre
a casos moi puntuais e non ó conxunto deles. Nós
agardamos que esta achega poida servir no futuro para animar
á elaboración dun estudio máis amplo e documentado,
pois o interese de moitos dos feitos ben o merece.
Dicíao Ramón Otero Pedrayo en "Os ríos
galegos": "O fermoso país ullán, franqueado
ó mar de Arousa, forma pola súa riqueza e admirable
composición dos elementos da paisaxe, polos seus monumentos
e recordos, unha rexión interesantísima".
Tamén debemos aclarar que, posto que non somos especialistas
no estudio da Historia, non entramos a xulgar se os datos que
encontramos son totalmente válidos, aínda que si
tratamos de contrastalos no maior número de publicacións
que nos foi posible. Especialmente no que se refire ós
documentos medievais, os propios historiadores dubidan de que
a data atribuída a algúns deles sexa auténtica.
Así mesmo, invitamos a calquera persoa que detecte erros
a darnos conta deles a [email protected]
DEBIDO A QUE ESTE APARTADO
NON ESTÁ REMATADO, OFRECEMOS SÓ UN RESUMO.
PREHISTORIA
A existencia de mámoas, que se encontran nos catro
concellos que analizamos, é a proba máis palpable
de que o Val do Ulla tivo habitantes humanos desde hai bastantes
milleiros de anos. As primeiras construccións deste tipo
aparecen no sur de Galicia ó redor do ano 3500 antes de
Cristo (Megalítico inicial) e seguíronse edificando
no resto da comunidade polo menos durante dous milenios e medio
máis. Pódese ver no apartado de patrimonio
cultural desta web ónde se localizaron algunhas.
E antes de que acabe o período de construcción
destes monumentos aparece unha nova mostra de actividade humana:
os petroglifos, gravados en pedra ó aire libre, dos que
se coñece algún exemplo nos concellos analizados
(ver igualmente en patrimonio cultural).
DA CULTURA CASTREXA Á ROMANA
Trala cultura megalítica chega a que hoxe chamamos
castrexa, por seren os castros as súas pegadas máis
patentes. Coñécese o emprazamento de varias ducias
nos catro concellos que estudiamos, e estímase que a súa
orixe está na etapa final da Idade do Bronce, ó
redor do 800 a. de C.
Parece ser que os castros permanecían habitados cando
chegaron os romanos e se estableceron en Galicia e así
nalgúns deles encontramos ademais dos restos propios da
cultura castrexa outros pertencentes á romana.
Aínda que os primeiros contactos dos romanos con Galicia
teñen lugar no século II a. de C., a romanización
comeza no século seguinte, pero será só
no século I d. de C., cando se trace unha gran parte da
rede de vías, das cales aínda hoxe se conservan
restos ou polo menos o antigo trazado nalgúns lugares
da comarca.
Na Gándara, no límite da parroquia de San Fins
de Sales coa de San Breixo de Sergude, encontrouse en 1866 un
miliario romano da época do emperador Calígula,
chamado tamén César Caio Augusto Xermánico,
que se custodia hoxe na Catedral de Santiago.
Estelas funerarias, restos de asentamentos, obxectos de uso cotiá
ou un pequeno tesouriño foron pegadas que quedaron da
época romana no Val do Ulla.
ÉPOCA MEDIEVAL
A chegada dos vándalos asdingos e a dos suevos e a
desaparación da estructura política e administrativa
romana marca o inicio da Idade Media. Os vándalos asdingos
practicamente estiveron só de paso, mentres os suevos
se asentaron en Galicia. Da súa época practicamente
non hai restos nos catro concellos dos que falamos neste libro.
E non sabemos qué sucedía na comarca na época
na que chegaron á Península os árabes e
bérberes, como tampouco do que ocorreu durante as primeiras
décadas da súa dominación. Sen embargo,
se se chegou a dar, parece que esta non foi longa.
O descubrimento no século IX, por parte do bispo de Iria
Flavia Teodomiro, dunha tumba que inmediatamente identificou
coa do Apóstolo Santiago, discípulo de Xesucristo,
fai nacer ó redor dese lugar a cidade de Santiago de Compostela,
á que se chegará a través de varios camiños,
un dos cales, prolongación da Vía da Prata, atravesa
Boqueixón, Vedra e A Estrada, mentres o Camiño
Portugués e a Ruta do Mar da Arousa e Ulla entran por
Teo. Conforme avanza a Idade Media, érguense varios mosteiros
na comarca, que estarán vencellados máis ou menos
directamente á Igrexa compostelá. Deles quedan
hoxe varias igrexas parroquiais.
Parece que os viquingos estiveron de paso, nalgunha das súas
expedicións na busca de botíns cos que enriquecerse,
e segundo un documento conservado na Catedral de Ourense, o mosteiro
de San Xoán da Cova foi destruído por eles no ano
968, razón pola que tivo que ser reedificado dez anos
despois.
Lugares da comarca aparecen nomeados en numerosos documentos
medievais, case sempre en privilexios reais, testamentos ou mencionados
no relato dalgunha das frecuentes loitas entre nobres e incluso
reis.
No final da Idade Media sucede a gran revolta irmandiña,
que supón o derrubamento de varias das fortalezas existentes
nos catro concellos que estudiamos ou nas súas proximidades,
anque algunhas foron reconstruídas despois.
A IDADE MODERNA
No século XVI comeza o asentamento de varias familias
nobres compostelás en terras da comarca, e non encontramos
rexistrados grandes acontecementos, salvo a peste que se estendeu
nalgunha zona desde 1568 e a grande enchente de 1571 que desfixo
as pontes da Ulla e Sarandón.
Tras un século, o XVI, no que tenden a desaparecer as
loitas feudais, a comarca vivirá no XVII unha auténtica
revolución na alimentación e na agricultura, coa
chegada na década de 1630 do millo.
Fronte ós commissos medievais, durante estes séculos,
a división administrativa supraparroquial é o señorío
xurisdiccional ou couto, dependente case sempre de familias nobres
ou burguesas que aspiraban a selo.
No século XVIII, o da Ilustración, xorden en Vedra
ou están relacionadas co concello, figuras como a de Pedro
María Cisneros, conde de Ximonde; Juan Ignacio Armada,
marqués de Santa Cruz de Ribadulla ou Luís Marcelino
Pereira, cofundador en Madrid do periódico "El Censor"
e considerado o primeiro xornalista galego. Os tres terán
relación coa Real Sociedade Económica de Amigos
do País, de Santiago, e na Guerra da Independencia, xa
no século XIX, loitarán os dous primeiros contra
os franceses e o último a favor deles.
A IDADE CONTEMPORÁNEA
Entrada xa a Idade Contemporánea, seguramente o primeiro
acontecemento de grande importancia na historia do Val é
a chamada Guerra da Independencia, na que se rexistraron bastantes
mortos entre os paisanos que combatían ou se resistían
ós franceses, que por outra parte non tardaron en marchar
de Galicia. Durante a Guerra, residiu durante case dous meses
no Pazo de Ortigueira, en Santa Cruz de Ribadulla, o coñecido
escritor e político asturiano Gaspar Melchor de Jovellanos.
Poucas décadas despois, a partir de 1836, a comarca vese
inmersa en varias das guerras carlistas, coa aparición
de varias partidas que non acadaron un dominio territorial firme.
Xa fóra desa primeira guerra carlista, o pronunciamento
de Solís no ano1846 tivo nos catro concellos que estudiamos
escenarios decisivos.
A finais do século XIX adquire grande importancia o agrarismo,
coa creación de sociedades agrarias en diferentes parroquias,
e dentro dun proceso que acabará coa redención
dos foros de orixe medieval nas primeiras décadas do século
XX.
A chegada da II República e a Guerra Civil marcaron de
xeito importante a vida no Val, que sufriu unha dura posguerra
cun aumento da emigración. Trala superación dos
anos da fame, entre outros factores gracias ás remesas
monetarias enviadas polos emigrantes, a comarca desenvólvese
sobre todo a partir dos anos sesenta. Na actualidade o proceso
continúa, incrementándose pouco a pouco o número
de servicios dispoñibles na comarca e a calidade de vida
das persoas que residen nela.
Escríbanos a [email protected]
© A Ulla, Comarca Virtual 1997-2002. Tódolos dereitos
reservados.
|