Raad van Indië is een centrale bestuursraad naast de Gouverneur-Generaal van 1609-1942

• aanvankelijk college van advies, aan de Gouverneur-generaal.
• later, tot 1798, hoogste besturende en wetgevende macht in Indië.
• de positie in de Franse tijd was vaag en onduidelijk.
• in 1818 werd de macht ingeperkt, maar bleef wel onafhankelijk adviesorgaan naar de Gouverneur-generaal toe.
• in 1836 bij Bestuurshervormingen werd de naam Raad van Nederlands-Indië.
• in 1925 ging de wetgevende macht definitief naar de Volksraad
• in 1926 bij de Indische Staatsregeling waren ook inheemsen benoembaar.
• na komst van de Japanners, februari / maart 1942, heeft de Raad niet meer gefunctioneerd.

Zie ook: VOC-Organisatie

Zie ook: Rechtspraak.

Raad voor Aziatische Zaken 1800-1806 of te wel: "Raad van Asiatische bezittingen en etablissementen". Deze raad nam na de opheffing van de VOC als hoogste bestuursorgaan het beheer over de Nederlandse bezittingen in Indië over. Echter: het oude VOC-machtsblok in Batavia bleek te sterk om hervormingen te kunnen doorvoeren; tevens was door de voortdurende oorlogssituatie de tijd hiervoor niet gunstig. Om tot verandering te komen in Indië stuurde Koning Lodewijk Napoleon Daendels in 1807 naar Batavia.

Raden adellijke titel

Raden Adjeng (thans Raden Ajeng) is de vrouwelijke vorm van een Raden Mas. Het is een Middenjavaanse titel voor vrouwelijke kinderen van prinsen. De titel blijft vier generaties lang door bestaan, dan stopt de vererving.

Een Raden Adjeng wordt door haar huwelijk een Raden Ajoe (nu Raden Ayu). Ook als ze met een niet adellijke man trouwt, of iemand die van lagere adel is. 

Zie ook: Raden Mas

Raden Ajoe titel voor een adellijke getrouwde vrouw.

Zie ook: Raden Adjeng en Raden Mas

Raden Ario (Aria) adellijke titel, gevoerd door afstammelingen van een van de op Madoera geregeerd hebbende vorsten

Raden Mas adellijke titel, gevoerd door mannelijke afstammelingen van de verschillende Middenjavaanse vorstenfamilies

Zie ook: Raden Adjeng en Raden Ajoe

• als onderkoopman gaat hij naar Indië
• 1761 koopman
• 1762 opperkoopman
• 1762 richt Radermacher de eerste Indische loge van de Vrijmetselaars op: "La Choisie"
• 1763 terug in Nederland
• 1766 promoveerde hij tot doctor in de rechten in Harderwijk
• 1767 naar Indië
• 1776 benoemd tot extra-ordinair Raad van Indië
• 1778 richt hij het 'Bataviaasch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen' op
• 1781 commissaris over de vloot en het leger, en ordinair Raad van Indië
• 1783 hij vraagt en krijgt ontslag; als vice-admiraal van de retourvloot gaat hij terug naar Nederland, doch onderweg komt hij om bij een opstand van Chinezen.

Zie ook: Opleiding Indische ambtenaar.

Radja = stad

Raffles, Thomas Stamford (1781-1826)  

Hij werd in 1811, na de verovering door de Britten, "luitenant-gouverneur van Java en Onderhorigheden" van 1811-1816.

• 'ontdekker' van de Boroboedoer.
• hij wilde geen monopolie zoals de VOC, maar inkomsten uit belasting en de handel werd vrijgelaten. Slavenhandel werd verboden.
• het dwangstelsel van verplichte leveringen werd afgeschaft.
• in plaats daarvan werd vaste geldbelasting ingevoerd: de landrente.
• hij wilde de herendiensten afschaffen.
• en trachtte het Britse jury-systeem in te voeren (werd na Nederlandse terugkomst weer afgeschaft).
• de functie/naam resident keert terug.
• in 1817 schreef hij "History of Java".
• in 1817 werd hij tot luitenant-gouverneur van Bengkoeloe benoemd 
• en stichtte in 1819 Singapore.
• nadat Nederland in 1824 bij het Traktaat van Londen Bengkoeloe had verworven, keerde Raffles naar Groot-Brittannië terug.

Zie ook: Gouverneurs-generaal op rij.

Rajasa verslaat als vazalvorst de konin van Kediri in 1222,en wordt zelf koning van het rijk Singosari

Op 8 september 1945 kwam de eerste groep hulpverleners aan in Indië. Zij waren er dus eerder dan de Britse troepen (29 september). De opvang geschiedde in de key-areas waar de Britse troepen zich op concentreerden: Batavia en Soerabaja op Java (later ook Bandoeng en Semarang), alsmede Medan en Padang  op Sumatra (later ook Palembang).

Op haar hoogtepunt had RAPWI meer dan 10.000 personen in dienst. In totaal hebben zij op Java en Sumatra meer dan 223.000 ex-geïnterneerden en vluchtelingen opgevangen en verzorgd.

In april 1946 werd RAPWI opgeheven: haar taken werden overgeheveld naar de AMACAB (de opvolger van de NICA).

Reael, Dr. Laurens (1583-1637) 

Gouverneur-generaal, 1616-1619. Hij had problemen met de VOC, omdat hij vond dat de verantwoordelijkheid van gewapend optreden in de Indische archipel tegen de Engelsen niet bij hem berustte maar bij de Heeren XVII in Nederland. En als jurist zijnde wilde hij alleen tegen de Engelsen optreden als het internationale recht dit toestond. Ook sprak hij zich openlijk uit tegen de wijze waarop de VOC de rechten en belangen van de inheemse bevolking met voeten trad. Terug in Nederland was hij o.a. bewindhebber van de VOC, verrichtte diplomatieke missies (o.a. naar Engeland, waar de Engelse koning hem in de adelstand verhief), en was hij lid van de Muiderkring.

Zie ook: Gouverneurs-generaal op rij.

Recepissenstelsel in 1846 door Gouverneur-generaal Rochussen ingevoerd: een soort van papier-geld om het verwarde muntwezen te herstellen en de Javasche Bank van een faillissement te redden.

Rechtspraak  

• 1595-1602: de periode voordat de VOC werd opgericht werd  onderweg op de schepen recht gesproken door de Scheepsraad en de Brede Raad o.l.v. de Admiraliteit (zie hiervoor bij VOC-Scheepsbemanning). Aan boord van de schepen is de fiscaal de aanklager. In geval van kleine nederzettingen moest de hoogste in rang zonodig als rechter optreden

• 1602-1610: de VOC verwerft het monopolie op een aantal producten en een aantal locaties; het oppergezag (ook juridisch) is in handen van de admiraal. Maar soms is er door wisseling van de wacht geen admiraal, of soms zijn er twee! De fiscaal werd volgens instructies in 1609 een officiële functie; hij moest veel reizen om zijn werk te verrichten. Op locatie in de loges wordt het gezag vertegenwoordigd door het hoofd, de kapitein, president, directeur of gouverneur. 

• 1610-1620: vestiging van centraal gezag; de eerste Gouverneur-generaal vormt samen met de Raad van Indië het hoogste juridisch gezag. De fiscaal wordt het vierde lid van de Raad van Indië volgens de instructie van 1617. In deze periode moeten 'commissarissen voor de rechtspraak' het werk van de GG en de Raad van Indië verlichten

• 1620: nu komen instellingen tot stand die eeuwenlang hebben gefunctioneerd:

  • 'de Ordinaris luijden van den Gerechte in 't fort ofte Casteel', in 1626 Raad van Justitie genoemd. In 1798 veranderde de naam in 'Hooge Raad'

  • advocaat-fiscaal als aanklager bij deze Raad, vooral in zaken die VOC-dienaren betroffen

  • Schepenbank als rechtbank voor burgers en 'vrij luyden'; haar gebied betrof Batavia (minus het Kasteel dat was toebedeeld aan de Raad van Justitie) en Ommelanden. In het college zaten VOC-dienaren, burgers en regelmatig ook Chinezen.

  • Baljuw als aanklager bij de Schepenbank en hoofd van de politie

Ondanks de instellingen van 1620 behielden de Gouverneur-generaal en de Raad van Indië het hoogste juridisch gezag.

Er bleef een breed schemergebied tussen de Raad van Justitie en de Schepenbank dat nooit duidelijk is geworden; in geval van gemengde zaken konden beide opereren. Een aantal zaken gingen altijd naar de Advocaat-fiscaal: zaken die de vrijheid, hoogheid, heerlijkheid, rechten, domeinen, financiën van het land raakten, zaken over licenties (belasting voor bedrijven) en tollen, tenslotte zaken die admiraliteit en piratenschap betroffen.

• 1641: 'Commissarissen van Huwelijkse Zaken' handelden zaken af om de  Schepenbank te ontlasten. In 1656 kwamen de 'Commissarissen van Kleine Gerechtszaken'. In 1673 kwamen beide samen in 'Commissarissen voor Huwelijkse en Kleine Zaken'

• 1642: alle wetten werden in de Bataviase Statuten door Maetsuyker geordend en samengebracht. Zij golden de gehele VOC-periode, en daarna gedeeltelijk tot 1848

• 1651: om de werkdruk voor de baljuw te verlichten in het steeds groeiende Batavia werd een landdrost benoemd voor het platteland. Zijn zaken gaan naar de Schepenbank.

• ca. 1656 bestond het merendeel van de leden van de Raad van Justitie uit gepromoveerden (hoewel sommigen hun titel gekocht hadden)

• 1666: instellen van de Water-fiscaal; hij diende zich bezig te houden met de bestrijding van particuliere handel, vooral rondom de scheepvaart.

• Vanaf 1807 kwamen er belangrijke wijzigingen in het systeem, zoals o.a. vervallen van de Water-fiscaal (ging naar de Advocaat-fiscaal), in de Ommelanden van Batavia verrees een Landgericht en militaire delicten kwamen voor militaire krijgsraden.

• 1848: Codificatie: het Nederlands Recht met aanpassingen aan de Nederlands-Indische situatie ging gelden; dit betekent het einde van het Oud-Hollands en Romeins recht. In de wetgeving ging men uit van het concordantie-beginsel: een Nederlander neemt zijn eigen recht mee naar bijv. Nederlands-Indië en hij wordt naar die wetgeving berecht.

• Vanaf 1867 is er een Wetboek van Strafrecht, toepasselijk op Europeanen
• Vanaf 1873 is er een Wetboek van Strafrecht, toepasselijk op Inlanders en Vreemde Oosterlingen.
• Unificatie vindt plaats in 1918 met het Nieuwe Wetboek van Strafrecht in Nederlands-Indië, dat toepasselijk is voor alle bevolkingsgroepen, waarbij het criterium is: "is concordantie verenigbaar met de omstandigheid dat het te scheppen recht geldend is voor verschillende bevolkingsgroepen". Samenvattend: de grondbeginselen van het Nederlandse en Nederlands-Indische strafwetboek zijn in hoofdzaak dezelfde, terwijl er t.o.v. het strafstelsel verschillen zijn vanwege aanpassing aan de Indische situatie.

Er waren in Nederlands-Indië drie soorten rechtspraak:

• Gouvernementsrechtspraak, namens de Kroon
• Inheemse rechtspraak in rechtstreeks bestuurd gebied
• Zelfbestuurrechtspraak in afgelegen gebieden

Voor de laatste twee is het adatrecht de bron van werken, en werd toezicht gehouden door de resident.

Resultaat: ondanks unificatie is de toepassing van de wet niet voor iedereen gelijk.

Een ander verschil met Nederland was, dat er in het strafrecht wel de mogelijkheid was van de doodstraf: vooral bedoeld als preventieve werking:

• om spanningen tussen de verschillende bevolkingsgroepen te kunnen temperen
• om in eenzame streken het bestuurs- en politieapparaat te sterken.

Wèl moest, ook zonder gratieverzoek, uiteindelijk de Gouverneur-generaal toestemming (fiat executie) geven. Het mocht hierbij niet uitmaken wat de persoonlijke ideeën van de Gouverneur-generaal waren; het werd daarom door de juridische wereld niet op prijs gesteld dat Gouverneur-generaal Fock in zijn periode steeds gratie verleende omdat hij persoonlijk tegen de doodstraf was.

De doodstraf werd in de gehele archipel 'slechts' enkele keren per jaar uitgevoerd, en moest als volgt plaatsvinden: de veroordeelde moest met een strop om de hals op een schavot aan een galg worden vastgemaakt; onder zijn voeten bevond zich een luik dat naar beneden openklapte. Vanaf 1907 mocht dit niet meer in het openbaar gebeuren.

De Strafgerechten tot 1942 in volgorde van belangrijkheid:

• Districtsgerechten: voor lichte overtredingen (boetes max. fl. 3,- ); de rechter is het distictshoofd.
• Regentschapsgerechten: voor iets zwaardere overtredingen (boetes max. fl.10,- en vrijheidsstraffen tot 6 dagen); de rechter is de regent.
• Landsgerechten, op Java en in de grotere plaatsen in de Buitengewesten; deze instelling spreekt recht over alle bevolkingsgroepen door een alleensprekende rechter. Straffen kunnen zijn boetes tot fl. 500,- en tot 3 maanden hechtenis. Buiten de grotere plaatsen in de Buitengewesten komen de Europeanen voor een residentierechter, en de niet-Europeanen voor een magistraatsgerecht.
• -Raad van Justitie voor Europeanen en -Landraad voor niet-Europeanen. Beide Raden worden voorgezeten door 3 dagelijkse rechters en zij gaan over straffen boven de fl. 500,- en boven de 3 maanden hechtenis.
• Hooggerechtshof in Batavia, is het hoogste rechtscollege.

Hooggerechtshof Batavia

Zie ook: Haatzaai-artikelen en Juristen in Indië

Het aantal sprekers van hun talen is als volgt:

• Redjangers: 1 miljoen (1981)
• Sindangers: 50.000 (1989)
• Serawaiers: 150.000 (1989)

Zie ook: Bevolkingsgroepen

• Deze jonkheer kwam in 1657 als adelborst in dienst van de VOC.
• In 1669 werd hij commandeur van Malabar (westkust van India). Hier hield hij zich bezig met vestingbouw en het kweken van tropische gewassen.
• In 1677 werd hij benoemd tot Raad Extraordinair in Batavia
• In 1678 was hij terug in Nederland
• In 1684 werd hij door de bewindhebbers van de VOC benoemd tot Commissaris-generaal, met de opdracht een einde te maken aan de corruptie van VOC-dienaren (morshandel). In o.a. Bengalen en op Ceylon trad hij hard op, maar echt effect had het niet.
• Hij overleed onderweg van Ceylon naar Suratte in 1691 of 1699 (de belangrijkste bronnen spreken elkaar tegen!), vermoedelijk vergiftigd door VOC-dienaren die iets te vrezen hadden.
• Bekend is hij ook als botanicus: over de flora van India schreef hij het standaardwerk "Hortus Indicus Malabaricus", dat tussen 1678 en 1703 in twaalf delen werd uitgebracht. De Nederlandse vertaling luidde "Malabaarse Kruydhof".

Rees, D.F.W. van directeur Binnenlands Bestuur, 1903-1906

Rees, Otto van (1823-1892)

• van zijn hand kwam het rapport waardoor het oude Preangerstelsel (zie Gouverneur-generaal Mijer) werd afgeschaft 1871.
• minister van koloniën , 1879
• gouverneur-generaal, 1884-1888. In de Buitengewesten had hij te maken met onlusten, terwijl ook Atjeh-oorlog voortsleepte.

Zie ook: Gouverneurs-generaal op rij.

• geboren in West-Pruisen, om in 1787 reeds in Amsterdam kruidkunde en scheikunde te gaan studeren. Daarnaast studeerde hij wiskunde, letterkunde, geschiedenis, oude en nieuwe talen.
• In 1801 verkreeg hij de graad van Doctor in de Natuurlijke Wijsbegeerte en Geneeskunde aan de Hogeschool van Harderwijk en werd benoemd tot hoogleraar
• In 1808 werd hij door Koning Lodewijk Napoleon benoemd tot directeur van de "Jardin du Roi"; deze omvatte een plantentuin, een menagerie en een natuurhistorisch kabinet
• In 1814 werd hij door koning Willem I gevraagd om de Commissarissen-generaal bij te staan in zaken van wetenschappelijke aard. De Commissarissen-generaal hadden tot taak het gezag in Indië te herstellen na de Engelse Periode, en het bestuur te organiseren.
• Reinwardt werd in 1815 officieel benoemd tot "Directeur tot de zaken van landbouw, kunsten en wetenschappen op Java en de naburige eilanden"
• In 1816 kwam hij in Batavia aan en heeft veel gedaan om het onderwijs en de geneeskundige dienst op Java te organiseren
• In 1817 stichtte hij 's Lands Plantentuin in Buitenzorg
• Hij legde veel verzamelingen aan, inclusief uitgebreide documentatie.
• In 1822 keerde hij terug in Nederland
• In 1823 aanvaardde hij het hoogleraarschap in chemie, botanie, zoölogie, geologie en mineralogie aan de Leidse universiteit. Tevens werd hij directeur van de Hortus Botanicus in Leiden.
• In 1826 beperkte hij zijn hoogleraarschap tot de botanie.
• In 1854 stierf hij te Leiden.

• Door het Kanaal of in oorlogstijd om Schotland, langs de Zuid-Amerikaanse kust en om Kaap de Goede Hoop aanvankelijk meteen noordoostwaarts; reisduur enkele reis 9 maanden en langer.
• Vanaf 1610 vond Hendrick Brouwer (later Gouverneur-generaal) een snellere route: niet vanaf Kaap de Goede Hoop meteen richting noordoosten, maar eerst 800 tot 1000 mijl in oostelijke richting, rond de 40ste breedtegraad. Bakens waren de eilanden St. Paul en 'Amsterdam', die op ca. 700 mijl ten oosten van Zuid-Afrika lagen. Daarna met behulp van de passaat in noordelijke richting waardoor men uitkwam in de Straat Soenda, waardoor de reisduur naar 6 maanden of korter ging. Vanaf 1616 stelde de VOC deze route verplicht. Meteen in 1616 was al de eerste die verkeerd 'afsloeg': schipper Dirk Hartogs met zijn 'Eendracht', die daardoor op de westkust van Australië terecht kwam.
• 1845-1870: de Overlandroute: met koets, diligence, boot (Rhône), koets naar Marseille (later kon op dit traject steeds meer gebruik gemaakt worden van de trein); reisduur liep terug naar 108 dagen.
  • Vanaf Marseille met zeilboot naar Egypte;
  • Over de Egyptische landengte met een karavaan (later treintje) naar de Indische Oceaan
  • Vandaar per schip naar Singapore, waar Nederlandse schepen verder voeren naar Batavia. reisduur: ca. 51 dagen
• 1870: per stoomboot door het Suezkanaal; reisduur 6 weken; deze reis kon men met 8 dagen bekorten door vanaf Nederland de trein naar Marseille of Napels (later Genua) te nemen en de reis per schip te vervolgen.
• vliegtuig: 30'er jaren = reisduur 6 dagen
• 60'er jaren = reisduur 30 uur
• heden = reisduur 14 uur

Zie ook bij:

• NV Rotterdamse Lloyd
• Reisroute naar Indië vanaf 1870 
• NV Stoomvaart Maatschappij Nederland
• VOC-Vaarten
• Eerste Expedities

Twee maatschappijen voeren (aanvankelijk) met stoomschepen naar Indië:

• NV Stoomvaart Maatschappij "Nederland"
• NV Rotterdamse Lloyd

Beide hadden het recht op vervoer van Indische ambtenaren. Tegen 1890 voeren beide maatschappijen om de week naar Indië, zodat men elke week kon vertrekken. Dit hield in dat de maatschappijen elkaar in de Rode Zee steeds tegen kwamen, en om de passagiers te gerieven voeren ze zo dicht mogelijk langs elkaar; dit was niet geheel ongevaarlijk, en ging in de 90 jaar één keer mis: in 1953 raakten de Willem Ruys en de Oranje elkaar fors, maar konden toch op eigen kracht de thuishaven bereiken. Voorbeelden van de ontwikkeling:

ss. Conrad in 1872: rondreis duurde 168 dagen; op schip konden 138 passagiers=602 op jaarbasis

ms. Oranje 1939: rondreis duurde 63 dagen; op schip konden 687 passagiers=7955 op jaarbasis.

• Route van de NV Stoomvaart Maatschappij "Nederland" : Amsterdam/Southampton/Algiers/Genua(trein)/Port Said/Suez/Colombo/Sabang/Belawan/Singapore/Tandjong Priok/Semarang/Soerabaja; na 12 dagen rust ging de reis weer retour.
• Route van de NV Rotterdamse Lloyd: Rotterdam/Southampton/Lissabon/Tanger/Gibraltar/Marseille(trein)/ Port Said/Suez/Colombo/Sabang/Belawan/Singapore/Tandjong Priok/Semarang/Soerabaja; na 12 dagen rust ging de reis weer retour.

Men kon de reis met 8 dagen verkorten door van Nederland met de trein te reizen naar Genua / Marseille of v.v.

Zie ook: Reis naar Indië

De besprekingen op het schip de USS Renville waren van 15-19 december 1947. De Commissie van Goede Diensten presenteerde op 25 december 1947 de politieke principes als basis voor een Nederlands-Indonesische overeenkomst.Dit waren o.a.:

• Nederlands moest de activiteiten gericht op de deelstaten Java, Sumatra en Madoera staken.
• in de door het Nederlandse leger bezette gebieden moest het bestuur van de Republiek worden hersteld.
• de Nederlandse troepen moesten zich terugtrekken naar het gebied van vóór de Eerste Politionele Actie.
• binnen een jaar moesten er vrije verkiezingen worden gehouden.
• de Verenigde Naties zouden de ontwikkeling blijven observeren tot aan de vorming van de Verenigde Staten van Indonesië.

Reacties:

• De Republiek aanvaardde op 30 december '47 de voorstellen.
• Nederland kwam op 2 januari '48 met tegenvoorstellen waarin werd aangenomen dat de volledige soevereiniteit over de Indonesische archipel bij de Nederlandse regering berustte.
• De US minister van Buitenlandse Zaken Marshall dreigde toen de Marshallhulp aan Nederland te herzien

Resultaat:

• Op 11 januari '48 ging Nederland akkoord, behalve over de terugtrekking van de Nederlandse troepen en over het onmiddellijk instellen van het Indonesisch bestuur.
• De ondertekening vond plaats op 17 januari '48 op de USS Renville.

Deze overeenkomst gaf Soekarno internationaal aanzien. De overeenkomst verloor haar betekenis door de Tweede Politionele Actie.

Nasleep van de Renville-overeenkomst:

• De Indonesische minister-president Sjarifoeddin neemt ontslag. Soekarno vraagt Hatta een presidentieel kabinet samen te stellen waardoor geen verantwoording meer schuldig is aan het Komité Nasional Indonesia Poesat (KNIP), maar rechtstreeks aan de president persoonlijk.
• De Republiek voldoet aan de terugtrekking van de troepen.
• Nasoetion wordt Kepala Staf Operatif, i.v.m. de zieke Soedirman; Nasoetion brengt meer eenheid in de Tentara Nasional Indonesia (TNI), het Indonesische leger.
• Hatta erkende Oost-Indonesië (De Grote Oost).

Zie ook: Conferenties, stappen en gebeurtenissen in de relatie tussen Nederland en Indonesië 1945-1963.

Repatriëring De migratie van ca. 290.000 Nederlandse repatrianten (waaronder ca. 100.000 van Europese en ca. 200.000 van Europees-Aziatische afkomst) van Indonesië naar Nederland in de periode 1945-1969. De Nederlandse regering voerde tot 1955 een ontmoedigingsbeleid door o.a. als eis te stellen dat men z'n Nederlanderschap moest bewijzen. Na 1955 werd t.a.v. de spijtoptanten een soepeler houding gehanteerd. Het woord "repatriëring" kan misverstanden geven: een groot deel van deze groep mensen was nooit eerder in Nederland geweest. 

Ca. 50.000 Indische Nederlanders vertrokken via Nederland of rechtstreeks naar de Verenigde Staten (ca. 50%) en naar Australië, Nieuw-Zeeland, Canada, Brazilië.

In januari 1946 kwamen de eerste officiële evacués in Nederland aan. Pas in februari 1946 kwam de civiele vloot ter beschikking, en konden de eerste grote groepen naar Europa vertrekken.

Vanwege het gebrek aan scheepsruimte waren een aantal criteria belangrijk om te kunnen vertrekken: medische gronden, gevallen van landsbelang en gevallen van economisch belang. Dat het in de praktijk ook vaak anders ging zal niemand verbazen.

Onderweg werd in de haven van Adabya aangelegd (30 km. ten zuiden van Suez), en met bus of trein naar Ataka, de plek van een enorm Brits legerkamp, waar de Repariëringsdienst Indië een kledingdepot had, om iedereen te voorzien van winterkleding; Het Nederlandse Rode Kruis had een eigen post waar lectuur, sigaretten en chocolade werd uitgedeeld.

In Nederland aangekomen kreeg men een pakket voor de eerste levensbehoeften, medische hulp van het Rode Kruis, en werd er voor vervoer gezorgd naar het nieuwe adres.

Lange tijd meende men dat het om tijdelijke opvang ging; wie niet bij familie of bekenden terecht kon, werd naar kampen/oorden gebracht, of naar contracthotels en contractpensions. Maximaal zes maanden werd men voorzien van woonruimte, om daarna over te gaan naar een zelfstandige woning. In verband met de heersende woningnood na de oorlog was dit jarenlang een groot probleem.

In Nederland waren in 1946 nog veel artikelen alleen 'op de bon' te verkrijgen; de repatrianten ontvingen zes maanden lang extra bonnen voor voedingsmiddelen, kleding en brandstof. Daarboven een gegarandeerde uitkering voor drie maanden.

De particuliere instelling die, naast het Rode Kruis, een hoofdrol vervulde bij het lenigen van de eerste nood was 'het Comité Nederland helpt Indië'.

Zie ook Terugkeer naar Nederland en Nationaliteitsregelingen.

Resident hoofd van een gewest; viel rechtstreeks onder de Gouverneur-generaal.

Vijfvoudig gezag:

1. justitieel
2. wetgevende taken
3. politiek
4. financiële taken
5. administratieve taken

In de 2^e helft van de 19^e eeuw werden de punten 1 en 2 steeds minder belangrijk, terwijl de punten 3 t/m 5 van groter gewicht werden .

Hij gaf leiding aan twee bestuurskorpsen:

• Europees: gewestelijk secretaris; assistent-resident; controleurs; aspirant-controleurs
• inheems: regenten; patihs; districtshoofden (v.a. 1876 wedono); onderdistrictshoofden (assistent-wedono)

Zie ook: "Bestuursstructuur"

Ze konden van verschillende type schepen zijn: fluit, fregat, galjoot, pinas, pinkschip of grote spiegelschepen.

Ingedeeld werden ze in vier groepen of charters:

• eerste charter 1000-1150 ton
• tweede charter 800-1000 ton
• derde charter 500-800 ton
• vierde charter < 500 ton

De schepen werden met de jaren steeds groter gebouwd:

• ca. 1608: < 150 voet (1 Amsterdamse voet = 0,2831 m.)
• 1614: 150 voet
• 1626: 160 voet
• 1641: 175 voet, waarna men over ging naar rond de 150 voet.

In 1742 ontwierp een Engelsman in VOC-dienst, Charles Bentam, een schip van 150 voet en 1150 ton, dat standaard werd.

In 1748 ontstond een nog iets beter ingedeeld schip, met een bemanning van 250 koppen.

Het laatste grote retourschip was de driedekker 'Prins Frederik' van 1150 ton, die in 1793 werd gebouwd.

Zie ook: VOC-Scheepstypen

Reyniersz, Carel (1604-1653)

• Hij vertrok in 1627 als opperkoopman naar Coromandel (oostkust van India), waar hij opklom tot gouverneur (1635-1638) en resideerde in Paliacatta.

• In 1645 ging hij vanuit Nederland naar Indië en nam zitting in de Raad van Indië.

• Daar werd hij gouverneur-generaal (1650-1653). Hij kreeg als instructie van de Heeren XVII  het volgende mee:

  • dam de particuliere handel in

  • kap bij een te grote specerijproductie de bomen

  Vanwege de strenge handhaving van het monopolie brak er op west-Ceram een bloedige opstand uit.

• In 1653 wilde de VOC hem kwijt vanwege niet vereiste bekwaamheden, doch hij vroeg, vanwege een slechte gezondheid, zelf al ontslag aan en stierf spoedig in Batavia. Een paar maanden voor z'n dood had de Raad van Indië Joan Maetsuyker reeds gemachtigd stukken te tekenen.

Zie ook: Gouverneurs-generaal op rij.

Reynst, Gerard (Gerrit)  (15??-1615) 

In 1599 was hij medeoprichter en bewindhebber van de Brabantse Compagnie, en in 1602 was hij één van de 76 bewindhebbers die de VOC oprichtte. Hij was gouverneur-generaal van 1614-1615, en in zijn instructie stond vermeld dat hij predikanten en schoolmeesters moest aanstellen. Op de Molukken belette hij de Engelsen zich te vestigen op Ceram en deed hij een vergeefse poging het eiland Poeloei Ai (één van de Banda-eilanden) te veroveren.

Zie ook: Gouverneurs-generaal op rij.

Reynst, Joan Cornelis (1798-1871); gouverneur-generaal (wnd.) 1844-1845. De invloed op West-Borneo werd uitgebreid.

Zie ook: Gouverneurs-generaal op rij.

N.a.v. de slechte arbeidsomstandigheden van de koelies op Sumatra, publiceerde een journalist een anoniem artikel in de Java-bode.

Advocaat Mr.J. van den Brand liet daarna in 1902 een brochure verschijnen met de titel: "De millioenen uit Deli" over hetzelfde onderwerp. Deze deed veel stof opwaaien.

In 1903 kreeg officier van justitie J.T.L. Rhemrev van het gouvernement de opdracht een officieel onderzoek in te stellen.

In 1904 kwam dit rapport gereed en bevestigde in grote lijnen de brochure van Van den Brand.

De Gouverneur-generaal stuurde het rapport naar Den Haag; de minister van Koloniën liet bij de bespreking van de begroting in 1904 weten, dat het Rhemrev-rapport niet openbaar zou zijn, en niet beschikbaar voor de Tweede Kamer.

Na politieke druk wilde hij wel de hoofdlijnen bekend maken, maar het rapport bleef geheim.

Zie ook: Koeliecontract en Koelie-ordonnantie

Riebeeck, Abraham van (1653-1713)

• Geboren in Zuid-Afrika als zoon van de stichter van Zuid-Afrika: Jan van Riebeeck

• In 1662 vertrekken zijn ouders naar Indië, maar Abraham gaat voor opvoeding en studie naar Nederland.

• In 1676 promoveert hij in Leiden in de rechten en vertrekt naar Indië.

• In 1702 is hij eerste raad en directeur-generaal van Indië

• Hij is gouverneur-generaal (1709-1713).   Tin wordt op Banka ontdekt. In 1710 wordt het nieuwe stadhuis in Batavia voltooid. In 1712 gaat de eerste partij Java-koffie naar Nederland. De meeste mensen in zijn functie kwamen Batavia nauwelijks uit: Van Riebeeck echter ondernam grote tochten over Java om zowel de geografische als economische situatie beter te leren kennen.

Zie ook: Gouverneurs-generaal op rij.

• Vanaf 1639 was hij als onderchirurgijn in dienst van de VOC; daarna was hij als VOC-koopman actief op Deshima, in Tonkin en op Formosa.
• Hij maakte reizen naar Groenland en West-Indië. Toen bleek dat St.-Helena niet langer voldeed als aanloop- en verversingsstation, zette hij in een geschrift de mogelijkheden van de Kaap uiteen.
• In 1648 vestigde hij zich als koopman in Amsterdam.
• In 1651 volgde de opdracht van de VOC, in de rang van opperkoopman, een verversingsstation aan Kaap de Goede Hoop te vestigen.
• In 1652 arriveerde hij aldaar. Met de bouw van het fort "De Goede Hoop" werd meteen begonnen, er werden tuinen aangelegd en men begon de ruil van vee met de inboorlingen. Aanvankelijk kon de vestiging zich zelf nog niet bedruipen en moest uit Indië rijst worden aangevoerd. Van Riebeeck nam proeven met o.a. de druif, waarmee de grondslag voor de wijnbouw werd gelegd. Hij was een groot voorstander van de vestiging van vrije burgers.
• Vanaf 1662 was hij commandeur van Malakka, lid van de Raad van Justitie in Batavia, bevelhebber te Malabar (tot 1665), en in 1665 tot aan zijn dood secretaris van de Raad van Indië

Riemsdijk, Jeremias van (1712-1777)

• In 1735 ging hij naar Indië als sergeant.

• In Batavia werd hij onderkoopman bij de VOC.

• In 1742 was hij al opperkoopman van het kasteel van Batavia

• In 1753 werd hij raad extra ordinair

• In 1764 directeur-generaal

• In totaal huwde hij vijf maal met een Euroaziatische vrouw

• Als gouverneur-generaal (1775-1777) leefde hij 'royaal' en zijn bewind kenmerkte zich door praalzucht en nepotisme: hij had 200 slaven in dienst, reed in een glazen karos die uit Europa was overgebracht, en zijn 9-jarige zoontje stond op de loonlijst van de VOC.

Zie ook: Gouverneurs-generaal op rij.

Rijk, J.C. (1787-1854); minister van koloniën (wnd.), 1848

Rijst hoofdvoedsel in Nederlands-Indië (behalve op de Molukken en Nieuw-Guinea: sago). Java is het rijsteiland bij uitstek: door de vruchtbare bodem en door het uitgebreide irrigatiesysteem. Bij een surplus aan oogst voorziet Java de Buitengewesten. Van de sawahs (nat) komt 90% van de rijst. Van de niet geïrrigeerde 'droge' gronden komt de resterende 10%.

Riviervaart had weinig te betekenen in Nederlands-Indië door de geringe diepte van de meeste rivieren. Alleen op Sumatra en Borneo waren hele grote rivieren bevaarbaar, maar dan alleen bij hoog water en alleen door 'platte' boten, voortbewogen door een scheprad aan de achterzijde: de zgn. 'hekwieler'.

Rochussen, Jan Jacob (1797-1871)

• gouverneur-generaal, 1845-1851, invoering recepissenstelsel t.b.v. muntstelsel; van hem ging het initiatief uit om meer aandacht te schenken aan de Buitengewesten en er het Nederlandse gezag te vestigen. Hij bracht een matiging aan in het strikte Cultuurstelsel toen in sommige delen van Java een hongersnood uitbrak.
• minister van koloniën, 1858-1861; moet als minister aftreden, als blijkt dat hij medewerking heeft gegeven aan het afgeven van suikercontracten aan medewerkers van koning Willem III. In deze jaren loopt de conservatieve periode ten einde, en vangt een liberale aan, hetgeen ook het einde van het Cultuurstelsel inluidt.

Zie ook: Gouverneurs-generaal op rij.

Roem, Mohammed (1908 – 1983). 

In 1945 sloot hij zich aan bij de islamitische politieke partij Masjoemi. Na de uitroeping van de republiek in augustus 1945 werd hij lid van het Komité Nasional Indonesia en vice-voorzitter van het voorlopige parlement. In het eerste, tweede en derde kabinet-Sjahrir trad hij op als minister van Binnenlandse Zaken. Als lid van de republikeinse delegatie ondertekende hij de Overeenkomst van Linggadjati. Zijn naam werd verbonden aan de Van Roijen-Roem Overeenkomst van 7 mei 1949, die o.m. de basis vormde voor de rondetafelconferentie van aug. tot nov. 1949, waar Roem aan deelnam. Na de soevereiniteitsoverdracht werd hij op 11 jan. 1950 benoemd tot Hoge Commissaris van Indonesië te 's-Gravenhage. Na de invoering van de geleide democratie in Indonesië (1959) en na het verbod van de Masjumi (1960), waarvan Roem voorzitter was, bleek zijn politieke rol uitgespeeld.

Zie ook: Conferenties, stappen en gebeurtenissen in de relatie tussen Nederland en Indonesië 1945-1963.

Romme, Carl Paul Maria (1896 – 1980) Na de Tweede Wereldoorlog voorzitter van de KVP (Katholieke Volkspartij) in de Tweede Kamer in de periode van het Nederlands-Indonesisch conflict. Aangezien de KPV de grootste regeringspartij was, had Romme een grote invloed op het beleid.

Romusha's arbeidssoldaten die vanaf oktober 1943 tijdens de Japanse bezetting in geheel zuidoost Azië te werk werden gesteld. Soekarno maakte propaganda voor dit systeem en trachtte zoveel mogelijk arbeiders te werven: "Als ik duizenden moet opofferen om miljoenen te redden, dan zal ik dat doen." We kunnen deze Romusha's beschouwen als dwangarbeiders: ca. vier miljoen Javanen werden buiten Java te werk gesteld en buiten de Indische archipel ca. 300.000. Van de laatste groep was het sterftepercentage 74,3 %(!).

Rondetafelconferentie 23 aug.- 2 nov. '49 te Den Haag; Regeling tussen Nederland en VST (= Verenigde Staten van Indonesie), Beel is vervangen als Hoge Vertegenwoordiger van de Kroon door dr. Lovink. De United Nations Commission for Indonesia (voormalige Commissie van Goede Diensten) neemt aan de besprekingen deel.

• de Unie wordt in feite een samenwerkingsverband tussen twee autonome staten
• t.a.v. de Nederlands-Indische staatsschuld: Indonesië zou alle binnenlandse financiële verplichtingen nakomen, en Nederland zou 2 miljard gulden aan Indonesië kwijtschelden.
• Nieuw-Guinea blijft voorlopig onder Nederlands bestuur: in een later stadium zal er verder over gesproken worden.

De soevereiniteitsoverdracht vindt 27 december 1949 plaats in het Paleis op de Dam in Amsterdam, terwijl tegelijkertijd in Batavia in het Paleis Koningsplein de overdracht plaats vindt.

Zie ook: Conferenties, stappen en gebeurtenissen in de relatie tussen Nederland en Indonesië 1945-1963.

Roorda van Eysinga, Sicco lit. "Vloekzang"

Rooseboom, Willem (1843-1920); gouverneur-generaal, 1899-1904

• Decentralisatiewet 1903 (zie aldaar)
• Invoering opiumverkoopplaatsen door het gouvernement, waardoor de Chinese pachters werden uitgeschakeld.
• Als militair steunde hij met overtuiging Van Heutsz in Atjeh.

Zie ook: Gouverneurs-generaal op rij.

Rotan De rotanpalm groeit in de bossen van Sumatra, Borneo en Celebes; de stengels worden gebruikt als vlechtmateriaal voor meubels, manden, etc. De bastrepen vormen materiaal voor de zittingen. Vóór de Tweede Wereldoorlog verzorgde Nederlands-Indië meer dan 90% van de wereldproductie.

Rotterdamse Lloyd, NV opgericht in 1875 als "Stoomboot Reederij Rotterdamse Lloyd", waarvan de schepen deels onder Nederlandse, deels onder Engelse vlag voeren. Toen op Indië werd gevaren werd bedongen dat alle schepen onder Nederlandse vlag gingen varen. Vervolgens werd de naam gewijzigd in "Stoomvaart Mij Rotterdam", in 1883 in NV Rotterdamse Lloyd en in 1947 Koninklijke Rotterdamsche Lloyd. In 1970 viel het doek.

Schepen in dienst (waarbij de Sindoro de eerste echte mailboot was); zusterschepen staan achter elkaar vermeld:

• Drenthe 1876 - 1891 (wordt vrachtschip)
• Bromo 1888 - 1901
• Gedé 1892- 1910
• Sindoro 1900 - 1922 / Goentoer 1902 – 1925
• Ophir 1904 - 1918 / Wilis 1905-1924/ Rindjani 1906-1926/Kawi 1907-1927
• Tabanan 1908-1930 / Tambora 1910-1931
• Koningin Emma 1913-1915 / Prins der Nederlanden 1914-1935
• Insulinde 1914-1933
• Patri 1919-1935
• Tjerimai 1922-1933
• Slamat 1924-1941
• Indrapoera 1926-1956
• Sibajak 1928-1959
• Dempo 1931-1944 / Baloeran 1930-1964
• Willem Ruys 1947-1964

Dempo

Dempo

Zie ook bij:

• NV Stoomvaart Maatschappij Nederland
• Reisroute naar Indië
• Reis naar Indië

Kwam in begin 30-er jaren, na een rechtenstudie, in diplomatieke dienst.

• Begin 1945 woonde hij, als lid van de Nederlandse delegatie de conferentie te San Francisco bij, waar de Verenigde Naties werden opgericht.
• juni 1945 werd hij minister zonder portefeuille in het kabinet Schermerhorn-Drees. Door wisseling van functie werd hij per maart 1946 Minister van Buitenlandse Zaken, en kreeg voor het eerste te maken met de Indonesische kwestie.
• In april 1946 woonde hij als lid van de Nederlandse delegatie de conferentie op de Hoge Veluwe bij.
• Toen er in juli 1946 een einde kwam aan het eerste naoorlogse kabinet keerde hij terug in buitenlandse dienst.
• In april 1947 werd Van Royen ambassadeur in Canada en tegelijkertijd moest hij Nederland regelmatig vertegenwoordigen in de Verenigde Naties
• Nog als ambassadeur reisde hij in april 1949 naar Djakarta om er besprekingen aan te gaan met Mohammed Roem.
• Dit leidde op 7 mei 1949 tot de Van Royen-Roem-overeenkomst, die de weg vrijmaakte naar de Rondetafelconferentie.
• In 1950 werd hij ambassadeur in Washington
• In maart 1962 werd hij belast met de taak besprekingen te voeren met een Indonesische delegatie over de kwestie Nieuw-Guinea, die plaats vonden bij Washington, en onder auspiciën stonden van de Verenigde Naties. Evenals in 1949 moest hij knopen doorhakken, en kwam er per 15 augustus een akkoord tot stand over deze kwestie.
• In 1964 werd hij ambassadeur te Londen, waar hij bleef tot z'n pensioen in 1970.
• In 1973 werd er nog een keer een beroep op hem gedaan om besprekingen te voeren in Saoedi-Arabië i.v.m. de olieboycot van de Arabische landen.

Royen, van-Roem-overeenkomst , 7 mei 1949 door J.H. van Royen en Mohammed Roem

De residentie Djokjakarta werd eind juni door de Nederlandse troepen ontruimd en de Republikeinse regering in vrijheid gesteld; men kwam overeen de vijandelijkheden te staken en een rondetafelconferentie te houden. Overleg-overzicht:

• 14 april '49 startten in Batavia de onderhandelingen tussen een Nederlandse delegatie en een Republikeinse delegatie o.l.v. Mohammed Roem
• 25 april '49 volgde een informeel overleg in Batavia tussen Hatta en Van Royen
• 5 mei was er overeenstemming over de inhoud van twee verklaringen:

• 7 mei '49 het Van Royen-Roem-akkoord, waarbij deze verklaringen worden afgelegd.
• Hoge Vertegenwoordiger van de Kroon Beel, neemt onmiddellijk ontslag, en wordt opgevolgd door A.H.J.Lovink.

Zie ook: Conferenties, stappen en gebeurtenissen in de relatie tussen Nederland en Indonesië 1945-1963.

Rubber vooral te vinden op Java en Sumatra. Vanaf 1910 wordt de vraag steeds groter door de opkomst van de 'automobiel' In Brazilië groeide de 'Hevea brasiliensis'. In 1876 bracht Wickham zaden daar vandaan naar Londen. Van de 7000 daaruit geteelde boompjes werden er 2(!) te Buitenzorg geplant. 1903 komt de eerste Hevea-onderneming op Malakka 1909 ontstaat de eerste rubberonderneming in Nederlands-Indië. De bast van de Heveaboom werd aangesneden met een tapmes waarna het melksap of latex werd opgevangen. De rubber-export van Nederlands-Indië bracht het tot 1/3 van de werelduitvoer. In de Tweede Wereldoorlog en daarna ontwikkelde de synthetische rubber zich en verdrong voor een groot deel het natuurlijke product.

Ruebsamen, Helga, (geb. 1934) lit. "Het lied en de waarheid"

Grondlegger van de wetenschappelijk kennis op het gebied van flora en fauna in Indië. Hij was in dienst van de VOC als koopman en opperhoofd van Hitoe (Ambon). Toen hij in 1670 blind werd handhaafde de VOC (dankzij Maetsuyker) hem wegens zijn verdiensten als lid van verschillende bestuurscolleges op Ambon zodat hij zijn wetenschappelijk werk kon voltooien. Bekende werken: "Amboinsche Kruidboek", "D'Amboinsche Rariteitenkamer" (over schelpen en schaaldieren). Zijn werk werd voortgezet in 's Lands Plantentuin in Buitenzorg.