Sago is het zetmeel dat uit de stam van de sago-palm wordt gehaald. Deze palm treffen we aan in moerassige streken in de gehele Indische archipel, maar niet in brak of zout water. Per boom wint men ca. 200 kg sago. In de Molukken dient sago als hoofdvoedsel.

   Sago-palmboom

Sailendra's boeddhistische dynastie op Java; ca. 770-840 hoogtepunt. Bouw van de Boroboedoer. In 1007 verslaan ze samen met Srivijay het Mataram-rijk.

Salatiga, Capitulatie van, hier vond in 1811 de overgave aan de Engelsen plaats.

Sandelhout eens was Soemba hiervan een bekende voortbrenger, nu alleen nog Timor. Sandelhout-olie wordt gebruikt voor farmaceutische doeleinden en in parfums.

De Sangirese taal (200.000 - 1995) en 't Talaoets (60.000 - 1981) behoren tot de Filippijnse taalgroep.

Zie ook: Bevolkingsgroepen.

Sanjaya hindoe-dynastie, die door huwelijk zeggenschap kreeg over Java in het landschap Mataram op Midden-Java in 832.

Sarekat Dagang Islam 1911 werd Sarekat Islam in 1912

Sarekat Dagang Islamyah 1909 opgericht als kleine associatie van islamitische handelaren; leider Raden Mas Tirtodisoerjo, kreeg als opvolger :Sarekat Dagang Islam in 1911 ter ondersteuning van Javaanse handelaren en de inheemse nijverheid, tegen de succesvollere Chinese zakenlieden. De naam werd Sarekat Islam in 1912;

Sarekat Islam 1912 als opvolger van de Sarekat Dagang Islam.  De eerste voorzitter is Samanhoedi. Dit werd een massabeweging. In 1916 werd het eerste officiële nationale congres gehouden, waarbij de belangrijkste politieke eis was: democratisering van het koloniale bestuur. In 1923 ging de Sarekat Islam uit de Volksraad.

De oorzaak van de brede aanhang werd mede veroozaakt door de onvrede over de vele ontwortelende activiteiten van het gouvernement.

Haar aanvang werd gevormd door:

• de sociale emancipatiebeweging onder de intelligentsia in de steden die optimaal aan de nieuwe maatschappij wensten deel te nemen

• de mensen op het platteland, vanwege het doorbreken van de traditionele verhoudingen

• het verzet van de kratons tegen de zware hervormingen op Midden-Java (zie hiervoor ook Landverhuurstelsel).

De Sasaks zijn de oorspronkelijke bewoners van het eiland, die vanaf het midden van de 18e eeuw door de Balinezen zijn overheerst. Vóór die periode regeerden de vorsten van Soembawa over het eiland. Hun taal (2,1 miljoen - 1989) en kleding komen ook het meest overeen met die van de bewoners van Soembawa.

Na de expeditie van 1894 werd Lombok onder rechtstreeks bestuur gebracht.

Zie ook: Bevolkingsgroepen.

Satria edelman, ridder; ook wel titel van zonen van voorname hoofden

Sawa-landbouw zeer arbeidsintensief. Nodig is vruchtbare grond en watertoevoer. Boeren blijven op dezelfde plek wonen; er is een hoge opbrengst door meerdere oogsten per jaar.  

De procedure:

• het in orde brengen van de irrigatiekanalen en waterleidingen voor de kweekbedden die tussen de eigenlijke sawa's zijn gelegen.

• de kweekbedden worden van onkruid ontdaan en de dijkjes die de kweekbedden omgeven worden gecontroleerd op lekkage.

• de kweekbedden worden een aantal keren geploegd en de rijst wordt er in uitgezaaid.

• intussen worden de sawa's gereed gemaakt voor het uitplanten van de zaailingen van de kweekbedden.

• de sawa's worden tweemaal geploegd en geëgd en van onkruid, wortelstokken e.d. ontdaan.

• vervolgens worden de zaailingen uit de kweekbedden getrokken en in de modder van de bevloeide sawa uitgeplant; dit gebeurt in rijen met een tussenruimte van 30cm om het wieden te vergemakkelijken.

• de rijst blijft dan tot een week vóór de oogst (3-5 maanden na het overplanten) in de onder water staande sawa groeien.

• vervolgens wordt de sawa drooggelegd en de vrouwen uit het dorp gaan de rijst oogsten met behulp van rijstmesjes (ani ani) waarbij aar na aar van de rijstplant wordt afgesneden.

• tenslotte wordt de rijst gedorst en gepeld.

• daarna kan weer opnieuw natte rijst worden verbouwd of, indien er problemen zijn met de watervoorziening in de wat drogere gebieden, voedselgewassen worden verbouwd zonder bevloeiing op de sawa.

Zie daarnaast ook Ladang-bouw en Tegalan-bouw

Zie ook: Rechtspraak.

Scherer, G.A. directeur Binnenlands Bestuur, 1894-1895

Schippers, L.J. directeur Binnenlands Bestuur, 1920-1924

Schouwburg Batavia geopend 1821

Sekaten = Selamatan, maar groter van opzet, valt samen met de geboortedag van de profeet Mohammed

Selamatan Javaans feest: kan op elk tijdstip worden gegeven, en om vele redenen, meestal huwelijk, besnijdenis, verjaardag, herdenken overledene, nieuwe onderneming of nieuw gebouw. Met speciale gerechten, wierook, islamitische gebeden en formele aankondigingen.

Selendro een van de toongeslachten van de gamalan

Semangat levenskracht die mens, plant, dier, heilige voorwerpen, hele dorpen, koninkrijken, eilanden bezielt en tot leven wekt. Door de eigen Semangat te vergroten gelooft men een fragiel evenwicht te bereiken en in stand te houden tussen het negatieve en het positieve. Van de Semangat van de mens wordt aangenomen dat deze vooral in het hoofd geconcentreerd is; het koppensnellen (Toradja's- Celebes, Dajaks- Borneo, Dani- Nieuw- Guinea) vergrootte de eigen Semangat met die van het slachtoffer

Sembah gebaar van aanbiddende verering of van begroeting waarbij de plat tegen elkaar gelegde handen naar het nijgende voorhoofd gebracht worden.

Seram (Ceram) Nu bij Molukken

Servais van Gobbelschroij, P.L.J. minister van koloniën, 1830

Siak-Tractaat Overeenkomst met de sultan van Siak, 1858, na verdrijving van Europese gelukzoekers en Boeginese zeerovers op Oost-Sumatra, gunstig voor de Nederlanders.

Belangrijkste vestigingen:

• Ayutthaya. Comptoir 1613-1762. Vanaf 1630 was de hoogste VOC-functionaris het opperhoofd. Producten: sappanhout, tin, dierenhuiden.
• Nakhon Si Thammarat (of Ligor). Comptoir tot 1756. Producten: tin, sappanhout, ivoor.
• Pattani, comptoir tot 1622. Product: peper.

Siberg, Joannes (1740-1817)

Gouverneur-generaal, 1801-1805. Hij maakte zich schuldig aan verregaande corruptie. Na zijn ontslag bleef hij in Batavia wonen en werd een van de leiders van de "Oudgastenpartij" die niets moest hebben van de hervormingen onder Daendels en Raffles.

Zie ook: Gouverneurs-generaal op rij.

Singosari Rijk dat ontstond toen Rajasa de koning van Kediri versloeg in 1222, en zelf koning werd. Tot 1292 periode van stabiliteit en bloei onder Jayawisnu Wardana (1248-1268) en Kertanegara (1268-1292)

Sinjo Aanduiding voor een Indo-Europese jongeheer in Nederlands-Indië

Sjahrir, Sutan (1909 – 1966) 

Sjahrir heeft zich in de 1920-jaren gevormd tot in de eerste plaats een sociaal-democraat en pas daarna tot nationalist. Voordat tot actie kon worden overgegaan om tot onafhankelijkheid te komen, vond hij het wezenlijk dat de massa, het volk eerst geschoold moest worden; rond 1930 was er slechts een kleine groep van Indonesische intellectuelen.

Sjahrir was duidelijk westers (en op Nederland) georiënteerd, en had het westerse democratische systeem voor ogen.

Van 1929-1931 studeerde hij in Amsterdam economie en in Leiden rechten; hij werd lid van de Indonesische Vereeniging (Hatta was daar ook lid van).

Na z'n terugkeer wordt hij hoofd van de partij PNI-baroe (Pendidikan Nasional Indonesia), die inderdaad de scholing van de massa vooropstelt.

In 1934 werd hij geïnterneerd in Boven-Digoel, later op Banda.

In 1942 door de Japanners vrijgelaten, maar omdat hij niet met fascisten wilde samenwerken ging hij ondergronds. Dit in tegenstelling met Soekarno, waardoor na de oorlog Sjahrir door Nederland geaccepteerd werd als gesprekspartner en Soekarno niet!

Na de Japanse capitulatie behoorde hij met Soekarno en Hatta tot de grondleggers van de Republiek Indonesia

Oktober 1945 werd hij voorzitter van het werkcomité van het KNIP: zij moesten de onafhankelijkheid voorbereidingen en hadden daarom de formele macht.

Sjahrir wilde een democratische en sociale revolutie (links georiënteerd), en zich minder richten op het pure nationalisme.

In november 1945 werd hij minister-president

PARAS (Partai Rakjat Sosialis) is zijn eigen partij.

In december 1945 is er een samengaan van de partijen Paras en PARSI: "Partai Sosialis"

In dezelfde maand zijn er informele besprekingen met luitenant-gouverneur-generaal Van Mook.

In februari 1946 biedt hij zijn ontslag aan: van Republikeinse kant krijgt hij te weinig steun voor 'diplomasi' met de Nederlanders

In maart 1946 opnieuw minister-president.

In dezelfde maand zijn er de eerste officiële besprekingen waaraan Britten, Nederlanders en Indonesiërs deelnamen. Sjahrir wil gelijkwaardigheid tussen de Republiek en Nederland, erkenning van de Republiek., een soort federatieve vorm met Nederland, maar wel moeten de Nederlandse troepen weg.

Antwoord van Van Mook: alleen Republiek de facto erkennen op hun gebied op Java, en Indonesië moest een federatie worden van Indonesische staten.

Hierop volgen besprekingen op de Hoge Veluwe in april 1946 waarbij Sjahrir niet aanwezig is: deze besprekingen mislukken, mede omdat in Nederland in mei de eerste verkiezingen na de Tweede Wereldoorlog voor de deur staan en men belangrijke beslissingen liever aan de nieuwe regering overlaat.

In juni 1946 komt in de publiciteit dat Sjahrir had voorgesteld dat de Republiek alleen soeverein is over Java en Sumatra. Hierdoor ontbreekt steun van eigen kant en legt hij z'n functie als minister-president neer.

In oktober 1946 komt het 3^e kabinet Sjahrir tot stand en volgen de Linggadjati-besprekingen, waarbij hij een actieve rol speelt.

In juni 1947 vraagt hij opnieuw ontslag aan: om Nederlandse militaire actie te voorkomen biedt hij in de onderhandelingen zelfs aan om te komen tot een interim regering met een Nederlandse Gouverneur-generaal aan het hoofd. Hiervoor krijgt hij absoluut geen steun van Republikeinse kant, en is hij definitief minister-president af.

Hierna is hij nog actief als vertegenwoordiger van Soekarno in India, bij de Veiligheidsraad, bij de Renville-besprekingen en gesprekken met de Nederlandse minister-president Drees.

In februari 1948 stapt hij uit de Partai Sosialis omdat deze volgens hem te radicaal is geworden en richt de Partai Sosialis Indonesia (PSI) op.

Tijdens de 2^e politionele actie wordt Sjahrir gevangen gezet en verblijft gedwongen bij het Tobameer op Sumatra.

Na de Indonesische onafhankelijkheid is hij nog wel actief in de PSI, maar verder is zijn politieke rol uitgespeeld.

In 1960 volgt een verbod van de PSI en wordt hij gearresteerd.

Het laatste jaar van zijn leven verblijft hij in Zwitserland en overlijdt aldaar in 1966.

Geschriften: "Indonesische Overpeinzingen", brieven geschreven tijdens zijn internering in de 30-er jaren, en "Onze Strijd", waarbij hij zich keert tegen degenen die gecollaboreerd hebben met de Japanners, zonder daarbij de naam van Soekarno te noemen.

Samenvattend: Sjahrir was een westers georiënteerde Indonesische intellectueel, nationalist, maar vooral sociaal-democraat. Een door Nederland geaccepteerde onderhandelaar die regelmatig zo ver ging dat de eigen achterban hem in de steek liet. Hierbij zal ook medebepalend zijn geweest dat hij getrouwd was met een Nederlandse vrouw.

Zie ook: Conferenties, stappen en gebeurtenissen in de relatie tussen Nederland en Indonesië 1945-1963.

• Burgers: 100.000 mensen werden geïnterneerd (65.000 volwassenen, 35.000 kinderen). In totaal overleden hiervan 13.000 personen (13%)
  • Groot was het verschil in slachtoffers in de verschillende regio's onder de Nederlandse geïnterneerde burgers: Java 16%, Noord-Sumatra 4½%, Midden-Sumatra 10%, Zuid-Sumatra 37%
• Krijgsgevangenen: een totaal van 41.000 (38.000 KNIL, 3000 KM). In totaal overleefden 8500 personen de oorlog niet (21%).
  • Van de 18.000 Nederlandse krijgsgevangenen aan de Birma Spoorweg overleefde 17% niet
  • Van de Pakanbaroe Spoorweg van 5.000 Nederlandse krijgsgevangenen 14%
  • Op de Molukken bij de aanleg van vliegvelden 30% van de 4.100 Nederlandse krijgsgevangenen
  • 10% van de krijgsgevangenen werd gedood door torpederingen.
  • Het percentage van 21% dodelijke slachtoffers was bij de geallieerden in deze regio hoger: Engelsen 27%, Australiërs 34%, Amerikanen 37%. Dit werd toegeschreven aan het feit dat (Indische ) Nederlanders beter konden omgaan met het leven in een warm klimaat.

Zie ook: Erevelden en "Special Party"

In totaal zijn ruim 2500 Nederlandse soldaten in de periode '46-'49 in Nederlands-Indië gesneuveld:

• 1e periode:  483 : 9 maart '46 tot de 1e Politionele Actie 20 juli '47
• 2e periode     60: 1e Politionele Actie (20 juli - 5 augustus '47)
• 3e periode   595: tussen de Politionele Acties
• 4e periode   220: 2e Politionele Actie (18 december '48- 5 januari '49)
• 5e periode 1162: na de 2e Politionele Actie

Uit deze cijfers blijkt dat de laatste twee periodes de meeste slachtoffers heeft geëist.

Daarnaast zijn 2225 Nederlandse soldaten in genoemde periodes overleden ten gevolge van ziekte en ongeval.

Zie ook: Erevelden.

Slag in de Javazee 1942 Doorman leidt een geallieerde vloot, en op 27 februari '42 wordt deze verslagen / vernietigd door de Japanners

Slavernij bestond reeds lang op alle eilanden van de archipel voor de komst van de Europeanen. In de Bataviase Statuten (1642) werden de rechten van de slavenhouders beperkt. De meeste slaven behoorden tot één van de Indische volken. Batavia bepaalde aan het einde van de 17^e eeuw dat inheemse Javanen niet tot slaven gemaakt mochten worden. Alle slaven kregen het recht om zich door eigen arbeid vrij te maken; gewelddadige bestraffingen van slaven werden streng bestraft. Tegen het einde van de 18e eeuw was er een terugloop in de aanvoer van slaven. In 1813 werd de slavenhandel door de Engelsen verboden. In 1816 werd dit verbod door de Nederlanders gehandhaafd. Afschaffing van de slavernij in Indië werd bij wet van 7 mei 1859 geregeld en ging in werking op 1 januari 1860. Dit betekende echter alleen de vrijlating van de geregistreerde slaven in direct bestuurd gebied. Op Bali kwam de vrijlating in 1877, in andere delen van de archipel nog veel later tot stand.

Aantal slaven:

• 1789: 36.942 geregistreerde slaven in en rond Batavia

• ca. 1815: 23.239 (onder Raffles)

• 1828: 6.170

• 1844: 1.365

Zie ook: Mardijkers.

Sloet van de Beele, Ludolf Anne Jan Wilt, baron (1806-1890)

 Gouverneur-generaal van 1861-1866.

• Hij trok de kaneel- en indigocultuur op Java in en hief de verplichte teelt en levering van specerijen in de Molukken op, waardoor een eeuwenoud monopolie verviel.
• Naar de Buitengewesten hadden weer expedities plaats en voerde de regering een actieve strijd tegen de zeeroverij.
• Hij was medeverantwoordelijk voor de Bestuurshervormingen van 1866.
• Op Java verleende hij concessies voor de aanleg van de eerste spoorwegen
• Kamers van Koophandel werden opgericht.

Zie ook: Gouverneurs-generaal op rij.

Snouck Hurgronje, Christiaan (1857 – 1936)

Nederlands arabist, islamkenner en deskundige op het gebied van de talen en culturen van Indonesië, was 1884-1885 in Mekka). In 1889 vertrok hij naar Nederlands-Indië, o.m. om de regering te adviseren in verband met de zich  voortslepende Atjeh-oorlog. Mede door zijn toedoen viel ten slotte de keus op Van Heutsz als ‘pacificator’. Tot 1906 bleef hij in Indië als regeringsadviseur en ook na zijn benoeming tot hoogleraar in het Arabisch te Leiden (1906) zou hij als adviseur voor Inlandse en Arabische Zaken van het departement van Koloniën een belangrijke rol spelen bij de bepaling van het koloniaal beleid; hij was een van de voormannen van de ‘ethische politiek’. Hij was initiator van de Opleiding Indisch Ambtenaar aan de Universiteit van Leiden.

Sociëteit voor Kunsten en Wetenschappen 1778 opgericht = eerste wetenschappelijke organisatie in koloniaal Azië. Haar gebouw in Batavia werd 1868 geopend; het is nu het Nationaal Museum.

Soedirman (1915-1950) 

Eerste leider van de TNI (Tentara Nasional Indonesia), daarvoor geheten: Tentara Keamenan Rakjat (TKR)

Soegijapranata s.j., Albertus, de eerste Indonesische Bisschop, per 1 augustus 1940

Zie ook: Missie

Soeharto of Suharto (geb. 1921) 

Hij kreeg zijn militaire opleiding bij het KNIL.  In 1943 sloot hij zich aan bij de Pembelah Tanahair (PETA), het vrijwillige Indonesische hulpkorps. Na het uitroepen van de Republiek in aug. 1945 ging Soeharto over naar het leger van de nieuwe staat. Hij leidde  op 1 maart 1949 een bijna geslaagde overval op het door de Nederlanders bezette Djogjakarta. Na de soevereiniteitsoverdracht had Soeharto een aandeel in het onderdrukken van de coups van Westerling(1950) en Andi Azis(1955) in resp. Bandoeng en Makassar. In 1962 benoemde Soekarno hem tot commandant van Oost-Indonesië; en kreeg hij te maken met de   Nieuw-Guinea-kwestie. Hij was nu na Nasoetion en Jani de derde man in de legertop. Hij bleef dat ook na zijn benoeming op 1 mei 1963 tot commandant van de strategische reserve ( ‘Kostrad’). In deze hoedanigheid onderdrukte hij op 1 okt. 1965 de coup die door zijn gewezen ondergeschikte, overste Untung Pribadi, met waarschijnlijke steun van een deel van de PKI, tegen Nasution en Jani was georganiseerd. Daarmee was Soeharto's macht in wezen gevestigd. Het van Soekarno overnemen van het presidentschap op 27 maart 1968 bevestigde de feitelijke toestand, zoals die sinds 1965 bestond. Hij verbood de communistische partij, herstelde de betrekkingen met Maleisië, Nederland en de Verenigde Naties. In de jaren tachtig raakte de familie Soeharto in opspraak wegens financiële malversaties. In de jaren negentig bepleitte Soeharto de overgang naar een grotere ‘openheid’ (keterbukaan), die zich o.m. uitte in grotere persvrijheid. In 1993 werd hij voor de zesde achtereenvolgende keer president. Soeharto's binnenlandse politiek was gericht op een centralistische eenheidsstaat. Alle regionale, religieuze en partijpolitieke verdeeldheid moest worden uitgebannen en ondergebracht in de grote familiestaat, onder de vleugels van één vaderlijke leider. Met zijn pro-westerse politiek heeft Soeharto lange tijd het beeld van een stabiel, welvarend, min of meer democratisch land in stand weten te houden. In mei 1998 waren er hevige  onlusten, vooral veroozaakt door de economische bezuinigingen die hij in 1998 onder druk van het IMF doorvoerde. De druk op Soeharto om af te treden werd steeds groter: op 21 mei 1998, droeg Soeharto het presidentschap over aan vice-president Habibie.

Zie ook: Presidenten van de Republiek Indonesië.

Soekarno (1901 Soerabaja- 1970) 

Hij studeerde aan de HBS in Soerabaja en de Technisch Hogeschool te Bandoeng (weg- en waterbouw).

• PNI = Perserikatan Nasional Indonesia, in 1927 door Soekarno opgericht
• 1929: honderden PNI-leden, ook Soekarno, werden gearresteerd.
• 1930 Proces Landraad te Bandoeng; tegen vier voormannen van de PNI; Soekarno hield een pleidooi van twee dagen en kreeg vier jaar gevangenisstraf.
• Eind 1931 kwam Soekarno weer vrij, en werd warm onthaald door de bevolking. Hij koos voor Partindo.
• 1933 Soekarno weer gearresteerd, waarbij hij tot vier keer toe aanbood zich volledig uit het politieke leven terug te trekken, maar hij werd geïnterneerd op Flores: Ende(1934-1938), daarna naar Bengkoelen op Sumatra, tot de komst van de Japanners.
• in juli 1942 ging hij van Sumatra naar Batavia; hij was overtuigd dat Japan/Duitsland/Italië zouden winnen: het ging hem alleen om de onafhankelijkheid; Hatta en Sjahrir wilden een democratische toekomst.
• Soekarno wilde geheel samenwerken met de Japanners; Hatta gedeeltelijk; Sjahrir ging in de illegaliteit
• Soekarno formuleert in mei 1945 de Pancasila:  fundament voor de nieuwe Republiek.
• 9 augustus 1945 ging hij met Hatta en Wediodiningrat naar Saigon voor gesprek met Japanse opperbevelhebber veldmaarschalk Terauchi: de PKKI zou 18 augustus worden geïnstalleerd, en hij verwachtte dat in september de onafhankelijkheid kon worden geproclameerd.
• 17 augustus 1945 (twee dagen na de Japanse capitulatie) proclameert hij door de omstandigheden gedwongen reeds de onafhankelijkheid. Zie ook bij: Proclamatie.
• 18 augustus 1945 werd Soekarno benoemd tot president.
• Nadat Sjahrir gevangen werd gehouden door radicale nationalisten in Soerakarta 27 juni 1946, stuurde Soekarno de regering weg, en trok de macht aan zich. Pas 2 oktober 1946 kwam het 3^e kabinet Sjahrir.
• 31 oktober 1945 voerde hij het eerste gesprek met luitenant-gouverneur-generaal Van Mook.
• december 1948 werd hij tijdens de 2^e Politionele Actie in Djokjakarta gevangen genomen.
• 1950 vormt hij de eenheidsstaat Republik Indonesia.
• 1963 gekozen tot 'president voor het leven'
• 1965 in Bogor gevangene van het leger, na staatsgreep
• 1968 officieel als president afgezet: Soeharto volgt hem op.
• 1970 overleden, begraven in Blitar

Zie ook: Presidenten van de Republiek Indonesië.

• 1756 pas eerste handelsakkoorden van de VOC met vorsten van Soemba.
• 1906 greep het KNIL in bij onderlinge oorlogen en vestigt militair gezag.
• 1912 kreeg Soemba een burgerlijk gezag.

Soembawa In 1908 onder direct gezag van Batavia

Soemoehoen ja (als inggih gezegd door een mindere tot zijn meerdere)

Soenan Goenoeng Jati Schoonzoon van Teranggono. Is één van de Wali Sanga. In het Demak-rijk maakt hij Banten los van Pajajanaran (1527) en verovert Soenda Kelapa, dat herdoopt wordt tot Jayakarta. In 1546 verovert hij Cheribon.

Soenda Kelapa In 14^e eeuw belangrijkste haven van West-Javaanse hindoe-rijk Pajajaran.

• 1522 verbond met Portugezen
• 1527 Demak verslaat hier de Portugezen en maakt Soenda Kelapa los van Pajajaran;
• De nieuwe naam wordt Jayakarta.

Ze hebben een eigen procédé voor de vervaardiging van batik en ook voor het verven er van. De Wajang is er bekend en geliefd, hoewel waarschijnlijk uit midden-Java ingevoerd. De gamelan is hun echter onbekend; wel hebben ze de angkloeng, een schudinstrument van bamboe gemaakt.

Vanaf 1862 is hun taal, het Soendanees, serieus bestudeerd gaan worden. Deze wordt door ca. 27 miljoen mensen gesproken (1990).

Zie ook: Bevolkingsgroepen

Soepoemo ontwierp de eerste Indonesische grondwet, die op 18 augustus 1945 werd aanvaard door de Panitia Persiapan Kemerdikaan Indonesia (PKKI), waarbij Soekarno tot president werd verkozen en Hatta tot vice-president.

• 1625 Soerabaja geeft zich over aan de heersers van Mataram
• tot 1900 grootste en belangrijkste zeehaven van de archipel. (Daarna Tandjong Priok bij Batavia); het is de centrale marinebasis van Nederlands-Indië
• 19 september 1945 "Vlagincident": Indische Nederlanders plaatsten de driekleur op Hotel Oranje: waarna het eerste gewelddadige incident plaatsvond: woedende pemoeda's bestormden het hotel.
• 29 september 1945 belegering door de Indonesiërs van een grote grote wapenopslagplaats: 30 september geven de Japanners zich over: de wapens gingen naar de Pemoeda Republik Indonesia (PRI) en de BKR.
• 25 oktober 1945 arriveerde brigadier Mallaby met zijn 49th Indian Brigade in de haven; hij begon met de evacuatie van Nederlandse vrouwen en kinderen naar de haven.
• 28 oktober 1945 begonnen ca. 15.000 Indonesische militairen de Britse stellingen aan te vallen, waarbij 250 Brits-Indiërs omkwamen.
• 29 oktober 1945 is Soekarno in Soerabaja en doet via de radio een oproep aan de massa om de strijd te staken.
• 30 oktober 1945 gaat Mallaby de stad in om een einde te maken aan de laatste schermutselingen: hij wordt op straat vermoord. De Britten dreigen met het grootste geweld, en Soekarno moet weer tot rust manen: dit bestand hield en de Britten evacueerden zo'n 6000 Nederlandse vrouwen en kinderen.
• 10 november 1945 begon de Slag om Soerabaja: de Britten wisten de Republikeinen met moeite te verdrijven, maar het Indonesische moreel was zeer versterkt, en Soerabaja kreeg de bijnaam "Stad der Helden".

Soerakarta (ook wel "Solo" of "Sala")

• Stad van de Batik
• centrum van de traditionele Javaanse uitvoerende kunsten
• 1745 Midden-Javaanse troon van Mataram: eerder, in 1680, werd de kraton verplaatst van de omgeving Djokjakarta naar het dal van de Solo-rivier: eerst Kartasoera, toen naar Soerakarta
• 1755 helft van het koninkrijk afstaan aan de nieuwe vorst van Djokjakarta, als prijs voor de vrede, door Nederlandse onderhandelaars tot stand gebracht
• 18^e eeuw: Pakoeboewana-dynastie: afhankelijk (militair en economisch) van de Nederlanders
• 19^e eeuw bestaat de koninklijke familie uit welgestelde landeigenaren en suikermagnaten
• Tijdens de revolutie was anti-kolonistische beweging in Soerakarta afwezig; waardoor het als Vorstenland ophield te bestaan na de revolutie.

Vorsten van Soerakarta vanaf 1755:

• 1755-1788 Pakubuwono III, van 1749-1755 ook over Mataram
• 1788-1820 Pakubuwono IV
• 1820-1823 Pakubuwono V
• 1823-1830 Pakubuwono VI
• 1830-1858 Pakubuwono VII
• 1858-1861 Pakubuwono VIII
• 1861-1893 Pakubuwono IX
• 1893-1939 Pakubuwono X
• 1939-1944 Pakubuwono XI
• 1944         Pakubuwono XII

Soerapati (? – 1706) Balinese opstandeling / avonturier, in de periode 1687-1702 op Java. Een strijd die begon met de moord op François Tak, afgezant van de regering in Batavia die de opdracht had om de uitlevering van Soerapati op te eisen. Soerapati sneuvelde tijdens de Eerste Javaanse Successie-oorlog.

Soeripno-affaire Soeripno treedt op 22 mei 1948 als vertegenwoordiger van de Republiek Indonesië in Praag in contact met de Sovjet-Unie. Om de goede relatie met de Verenigde Staten niet te verstoren wordt hij teruggeroepen naar Djokjakarta. Hierbij was hij vergezeld van Soeparto oftewel Moeso, die als communistisch activist in 1926 Nederlands-Indië reeds had verlaten. Eenmaal terug in Indonesië volgden uitspraken als: Binnen enkele maanden zullen de communisten de macht grijpen om aan het Nederlands-Indonesische conflict een einde te maken. In verband met de ontwikkeling van het communisme in Europa en Azië bezien de Amerikanen deze zaken met grote zorg. Binnen een paar maand zit de Republiek opgescheept met de communistische Madioen-opstand.

Soesah last, moeite

Soesoehoenan de titel van de vorst van Soerakarta.
Zie ook Bestuursstructuur.

Soetomo (1888-1938) mede-oprichter van de Boedo Oetomo

Soevereiniteitsoverdracht 27-12-1949 Paleis op de Dam te Amsterdam en te Batavia in Paleis Koningsplein. De Indonesiërs gebruiken hiervoor de term: Soevereiniteits-erkenning.

Amsterdam

Batavia

Zie ook: Conferenties, stappen en gebeurtenissen in de relatie tussen Nederland en Indonesië 1945-1963.

Soja de soja-bonen zijn waardevol voor de consumptie vanwege het hoge eiwit- en vetgehalte, naast het zetmeel-hoofdvoedsel van rijst / maïs / cassave. Sojameel wordt gebruikt als deeg

Solo zie Soerakarta

South East Asia Command (SEAC) stond o.l.v. lord Mountbatten. Vanaf 15 augustus 1945 (= de capitulatie van Japan) viel Nederlands-Indië onder commando van de Britse SEAC. Vóór genoemde datum viel het gebied onder het Amerikaanse SWPA (South West Pacific Area, o.l.v. Generaal Douglas Mac Arthur). Mountbatten besloot op 26 september 1945 Batavia en Soerabaja op Java (later ook Bandoeng en Semarang), alsmede Medan en Padang  op Sumatra (later ook Palembang) te bezetten als "key areas"; doel:

• hulpverlening aan ex-geïnterneerden en ex-krijgsgevangenen. Zie RAPWI
• ontwapening van de Japanners.
• en NIET het herstel van het Nederlands koloniaal gezag.

Vanaf 15 juli 1946 neemt luitenant-gouverneur-generaal Van Mook het gezag over van SEAC over Borneo en de Grote Oost.

Specerijen peper, nootmuskaat en foelie, kaneel, Spaanse peper, kruidnagelen, vanille, gambir.

Op Formosa heeft de groep in wisselende samenstellingen in vier kampen gezeten: Karenko, Tamasata, Shirawaka en Moksaq.

In december 1944 wordt de groep verplaatst naar Mandsjoerije, waar, na de wapenstilstand van 15 augustus 1945, op 17 augustus een geallieerde missie werd geparachuteerd en 20 augustus een Russische missie verscheen.

De groep op Formosa bestond uit ruim 400 personen, waaronder 108 Nederlanders: 52 hooggeplaatsten en 56 adjudanten en oppassers.

Hieronder een lijst van de Nederlanders met de hoogste rangen:

• Bestuur:
  • Gouverneur-generaal Jhr. A.W.L. Tjarda van Starkenborgh Stachouwer
  • Gouverneur van Sumatra A.I. Spits
• KNIL:
  • luitenant-generaal T. Bakker
  • generaal-majoor R. Bakkers
  • generaal-majoor P.A. Cox
  • generaal-majoor H. de Fremery
  • generaal-majoor G.A. Ilgen
  • generaal R.T. Overakker
  • generaal-majoor J.J. Pesman
  • luitenant-generaal H. ter Poorten
  • generaal-majoor Mil. Geneesk. Dienst J. van Rees
  • generaal-majoor W. Schilling
  • generaal-majoor G.J.F. Statius Muller
  • generaal-majoor J.H. Uhl

Specx, Jacques (Jacob) (ca. 1585 - ?)

• Hij richtte in 1610 de factorij Hirado in Japan op. 

• In 1629 was hij op weg naar Indië, benoemd door de VOC tot eerste raad ordinair van Indië. In de tussentijd liep er in Batavia een proces: zijn dochter Sara (buitenechtelijk kind van Specx en een Japanse vrouw) was opgenomen in het huis van J.P. Coen, en was betrapt met de vaandrig van de kasteelwacht Pieter Cortenhoeff. De laatste werd onthoofd en Sara gegeseld.

• Specx arriveerde in Batavia dat op dat moment werd belegerd door een leger van Mataram van ca. 100.000 man, terwijl in de nacht voor zijn komst J.P. Coen was overleden.

• In deze situatie benoemde de Raad van Indië hem tot waarnemend gouverneur-generaal, 1629-1632. Zijn benoeming is nooit bevestigd door de Heeren XVII, waarschijnlijk omdat hij i.v.m. de behandeling van zijn dochter de leden van de Raad van Justitie uitsloot van het heilig avondmaal.

•  Batavia heeft hij, na het beleg van Mataram, uitgebreid en hersteld. Tevens werd een brede stadsgracht gebouwd. Specx had een goede relatie met de Chinezen in Batavia. 

• Op zijn terugreis bezette hij het eiland St. Helena in naam van de Staten-Generaal.

• Het is onbekend waar en wanneer hij is overleden.

Zie ook: Gouverneurs-generaal op rij.

Speelman, Cornelis Jansz. (1628 – 1684). 

• Als 16-jarige ging hij als assistent van de VOC naar Indië, en zou nooit meer in Nederland terugkeren.

• Als secretaris van een lid van de Raad van Indië maakte hij een reis naar Perzië.

• In 1656 volgde zijn benoeming tot boekhouder-generaal

• In 1663 werd hij gouverneur van Coromandel (oostkust van India); een aldaar gekochte diamant die tegenviel, wilde hij in Nederland laten verkopen. Hier viel de VOC over, want het was particuliere handel. Er volgde een schorsing van 15 maanden en een boete van 3.000 gulden.

• In 1669 bracht hij Makassar tot volkomen onderwerping. Daarop volgde zijn benoeming tot lid van de Raad van Indië.

• In 1676 werd hij belast met het bevel over de krijgsmacht op Midden-Java (inname Soerabaja 1677) en Oost-Java.

• Hij werd Gouverneur-generaal (1681-1684).   Door in te grijpen bij een interne strijd in Banten verschafte hij de VOC het monopolie aldaar ten koste van de andere Europeanen.

Zie ook: Gouverneurs-generaal op rij.

Spies vervulde een centrale rol in de kunstenaarskringen. De vrije levensstijl van de artiesten zat het gouvernement niet lekker. Walter Spies werd in verband hiermee gearresteerd en hij bracht in de jaren 1938-1939 tien maanden in de gevangenis door. Hierna hield hij zich bezig met het onderzoek en tekenen van insecten en zeedieren. In 1940, kort na de Duitse inval in Nederland, werd hij, evenals alle andere Duitsers gearresteerd en geïnterneerd. Vanwege de Japanse dreiging vertrok hij met ruim 400 andere Duitsers in januari 1942 met de "Van Imhoff" naar Ceylon. Het schip werd echter getroffen door een Japanse bom, waarbij de meeste Duitsers verdronken. Walter Spies was een van hen.

Zie ook: Bali als toeristeneiland, Van Imhoff-drama, Duitsers in de Tweede Wereldoorlog.

Spijtoptanten Aan het einde van de 50-er jaren bleken veel Nederlands-Indische mensen, die voor de Indonesische nationaliteit hadden geopteerd (31.000) hiervan spijt te hebben. Een groot deel van deze groep (25.000) kreeg alsnog de gelegenheid naar Nederland te migreren. Tot 1955 had de Nederlandse regering een ontmoedigingsbeleid gevoerd: men moest o.a. zijn Nederlanderschap bewijzen. Na 1955 moest met de volgende beperkingen rekening worden gehouden:

• men moest bewijzen in acute nood te verkeren
• men moest bewijzen banden te hebben met Nederland
• de uiterste datum voor repatriëring werd gesteld op 31 maart 1964

Spoor, Simon Hendrik (1902 – 1949) 

Nederlands generaal, In maart 1940 kwam hij bij de generale staf van het KNIL. Op 8 maart 1942 vertrok hij naar Australië, waar hij werkzaam was bij generaal Douglas MacArthur en de Netherlands Indies Forces Intelligence Service (NEFIS = inlichtingendienst van de Nederlandse strijdkrachten). Na de capitulatie van Japan keerde hij als directeur van de NEFIS in Nederlands-Indië terug. Op 19 jan. 1946 werd Spoor benoemd tot legercommandant en hoofd van het departement van Oorlog met de rang van luitenant-generaal. Hij leidde de politionele acties. Spoor was bij zijn troepen zeer populair  Vlak voor zijn dood werd hij tot generaal bevorderd, en postuum werd hij benoemd tot commandeur in de Militaire Willems-Orde.

• treinen komen alleen op Java en Sumatra voor
• de Nederlandsch-Indische Spoorweg Maatschappij (NISM) opende met het lijntje van 6km van Batavia (oude stad) naar Weltevreden (Koningsplein) in 1871. De lijn Batavia-Buitenzorg kwam in 1873 gereed. De eerste lange lijn (256km) was Semarang-Djokjakarta (1873). 
• De Staatsspoorwegen begon met en op haar eigen trajecten en wel op smalspoor: 1,067m, uit kostenbesparing bij de aanleg in bergachtige streken.
• Vanaf 1894 was het mogelijk per trein te reizen van Batavia naar Soerabaja, ruim 800km; de reis duurde twee dagen, inclusief overnachting. In 1929 duurde deze trip nog ruim dertien uur, en 12 uur in 1934; de route stond bekend als de 'Eendaagsche Expres'
• In 1936 startte de 'Nachtexpres' tussen Batavia en Soerabaja
• Verder was er de 'Snelle Vier': vier sneltreinen per dag tussen Batavia en Bandoeng, en de 'Snelle Vijf', vijf keer per dag tussen Soerabaja en Malang.

De NISM had een grotere spoorbreedte, n.l. 1,435 m. Lastig waar de twee lijnen bij elkaar kwamen. Aanvankelijk betekende dit overstappen en overladen, tot men overging tot het invoegen van een derde rail! Verder opereerden er diverse stoomtrammaatschappijen. Op Sumatra was er de Deli Spoorweg Maatschappij. 

In 1938 waren in Nederlands-Indië ca. 7400km spoor- en tramwegen in gebruik.

  Station Batavia 

Zie ook: Tramwegen.

Sprenger van Eyk, J.P. minister van koloniën, 1884-1888

Springer, F (geb.1932), lit. "Bericht uit Hollandia", "Quissama", Bandoeng-Bandung", Tabee New York", "Bougainville"

Spruyt, Ruud lit. "Javaanse ogen"

Srivijaya boeddhistisch koninkrijk, ontstond op Oost-Sumatra, 7^e eeuw bij Palembang. Afsplitsing is de Sailendra-dynastie ca. 700, van Centraal Java: Boroboedoer. In de periode 850-928 overgenomen door hindoeïstische Sanjaya-rijk Mataram: Centraal en Oost-Java. Ruzie met Srivijaya van Sumatra. Einde ruzie door onderling huwelijk in 1030. Belangrijke regeringsperiode van Airlangga (1019-1049), waar we een synthese zien van hindoeïsme en boeddhisme. Na zijn dood viel het rijk uiteen. Onderlinge strijd: Kederi won; grootste koning: Kertanegara (sterft in 1292). Erfgenaam vluchtte voor Chinese keizer en stichtte de Majapahit-dynastie: Java, Sumatra,Oost- Noesa Tenggara, Borneo. Begin 15^e eeuw neergang door: 1. opkomst Malakka, 2. opkomst moslim-staten

Staatsspoorwegen ; opereerde naast de Nederlandsch-Indische Spoorweg Maatschappij op Java. Zij maakten gebruik van smalspoor om kosten te besparing bij de aanleg in bergachtige streken. Toen haar lijnen met die van de NISM bij elkaar kwamen ging men over tot het invoegen van een derde rail!

Stolk, Jill lit. gebundelde colums "Thuismoeders", "Vlooienmarkt"; Romans, novellen: "Scherven van smaragd", "Onder de blauwe sarong". "De zwijgende vader"

STOVIA School Tot Opleiding Van Inlandsche Artsen, opgericht 1900. Indien de studie met succes was voltooid kreeg men rechtstreekse toegang tot het theoretische examen van arts in Nederland. Zie ook Onderwijs.

Stuw-groep of te wel: "Vereeniging tot bevordering van de maatschappelijke en staatkundige ontwikkeling van Nederlandsch-Indië". Deze vereniging, die in 1930 tot stand kwam, gaf brochures uit en sedert maart 1930 het tweewekelijkse blad "De Stuw". Leden waren vooral intellectuelen die in Leiden geschoold waren, o.a. J.A.Jonkman, J.H.A. Logemann en H.J.van Mook: zij hielden vast aan de principes van de ethische politiek. In 1934 werden de activiteiten gestaakt. Als voorloper van de Stuw kunnen we het Indonesisch Verbond van Studeerenden noemen.

  Bapak

Subud staat voor drie woorden in het Sanskriet: Susila (leven in harmonie met de wil van God), Budhi (ontwikkeling van de innerlijke goddelijke kracht die in ieder mens aanwezig is), Dharma (overgave en onderwerping aan de wil van God.

De latihan (=oefening) staat centraal in Subud. Middels deze oefening kan men die niveaus bereiken en die krachten ontvangen die in overeenstemming zijn met Susila, Budhi, Dharma.

Het is geen leer of dogma, en is voor ieder mens, ongeacht geloof, bereikbaar.

Vanaf 1957 verspreidde deze stroming zich over de gehele wereld.

Suezkanaal 1869 geopend en het verkortte de zeereis naar Nederlands-Indië aanzienlijk. De route naar Indië ging nu door de Straat van Malakka, die daardoor belangrijker werd dan de Straat Soenda. Hierdoor werd de zeeroverij van Atjehers hinderlijker, en dit vormde een aanleiding tot de Atjeh-oorlog. 

Zie ook: Reis naar Indië.

Suikerriet is al vóór de 5^e eeuw aanwezig. Pas tegen het jaar 600 wist men in Voor-Indië hieruit eetbare suiker te vervaardigen. Waarschijnlijk brachten Chinezen in de 8e of 9e eeuw de kunst over naar Java. De VOC vestigde rond 1640 de suikerindustrie bij Batavia. Vanaf ca. 1662 kwam een extra impuls toen Taiwan (Formosa) met zijn suikerbouw voor de VOC verloren ging. De bereidingswijze was in deze periode nog zeer primitief en omslachtig, waardoor mede een houttekort dreigde. 

In de Ommelanden waren rond 1710 130 suikermolens o.l.v. 84 ondernemers; waarvan 79 Chinezen, 4 Nederlanders en 1 Javaan.

Tijdens het Cultuurstelsel werd de rietcultuur een verplichte cultuur tot 1890, waarna particuliere ondernemingen met suikerfabrieken het met succes overnamen. Van West-Java verschoof het zwaartepunt naar Midden- en Oost-Java. Na de rijstoogst worden op de sawa's de rietstekken in de grond gebracht. Proefstations zorgden voor goede ontwikkelingen en voorlichting.

Suikerwet 1870 gouvernement trekt zich geleidelijk terug uit de (gedwongen) suikercultuur, in 1891 volledig. (onder minister De Waal)

Sulawesi zie Celebes

• in de 7^e eeuw 't grote handelsrijk boeddhistische koninkrijk Srivijaya, nabij 't huidige Palembang
• 1377 definitieve nederlaag tegen oostjavaanse Majapahit-rijk, waardoor opmars islam geëffend werd
• stammen: Minangkabau = westelijke Sumatraanse hooglanden; Bataks = midden Sumatra; Atjehers=Noord-Sumatra
• 1883 aardolie ontdekt
• 1902 oprichting Bataafse Petroleum Maatschappij. Zie ook Aardoliemaatschappijen.

Zie ook: Bevolkingsgroepen

Sumatra-Tractaat 1871 is een vervolg van het tractaat van Londen 1824 met Engeland.

• Nederland verkocht de laatste bezittingen aan de Goudkust van Afrika (Ghana)
• resterende concessies langs de kust van Brits-Indië werden aan de Britten overgedaan
• Nederland mag contractarbeiders werven in Brits-Indië t.b.v. Suriname
• En: in vergelijking met 1824 kreeg Nederland de vrije hand t.a.v. Atjeh, aangezien de Straat van Malakka steeds belangrijker werd na de opening van het Suez-kanaal, en deze wateren onveilig werden gemaakt waar het sultanaat van Atjeh niets aan deed. Dit leidde o.a. tot de Atjeh-oorlogen.

De belangrijkste vestigingen:

• Padang. Hoofdcomptoir en commandement. Producten: peper, zout, kamfer, henzoë-hars (reukwaar)
• Airhaji. Comptoir. Producten: peper en goud.
• Barus (of Baros). Comptoir. Producten: kamfer en harpuis (combinatie van hars en vet, dat tegen de onderkant van schepen werd gesmeerd)
• Airbangis. Comptoir. Producten: peper, kokosnoot en kokosolie.
• Indrapura. Comptoir vanaf 1659. Product: peper.
• Pulu Tjinkuk (of Poeloe Tjinko): eiland, comptoir met de aanwezigheid van een opperkoopman. Product: peper.
• Banda Aceh (of Atjeh). Comptoir vanaf 1607. Product: peper. Verder een belangrijke handelsplaats.

Belangrijkste vestigingen: 

• Suratte. Hoofdcomptoir van 1616-1795, directie vanaf 1620. Producten: indigo en katoenen stoffen.
• Agra. Comptoir 1621-1720. Product: indigo.
• Ahmadabad. Comptoir 1617-1744. Handelsstad met de producten: indigo, katoenen garens, zijde, diamanten en salpeter.
• Al Mukha: zie Mocca.
• Bharuch (of Brochia). Comptoir. Verwerking katoen: zeer fijn geweven witte doeken.
• Vengurla. Comptoir 1637-1685. Product: peper.

Swoll, Christoffel van (1663-1718)

• In 1683 ging hij naar Indië

• In 1701 kwam hij in de Raad van Indië

• Hij werd gouverneur-generaal (1713-1718). De bevestiging van zijn functie door de Heeren XVII kwam pas in 1715, omdat de bewindhebbers in Nederland het aanvankelijk niet eens konden worden. De doorslag gaf zijn eerlijkheid in een corrupt wereldje. Deze houding bracht wel met zich mee dat hij met velen overloop lag. Hij ging met kracht de particuliere handel tegen. In 1717 besloot hij de schippers van Chinese jonken voor hun thee een derde minder te betalen. Resultaat: ze lieten zich jarenlang niet meer zien. Zijn opvolger Zwaardecroon heeft dit weer rechtgetrokken.

Zie ook: Gouverneurs-generaal op rij.

Székely-Lulofs (1899-1958), lit. "Rubber", "Koelie", "Tjoet Nja Din", "De hongertocht"