||||||||||||||||||||ANASAYFA||||||||||||||||||||
||GMDSS|| ||INMARSAT|| ||CYRO PUSULA|| ||NAVTEX|| ||EPIRB|| ||COSPAS-SARSAT|| ||DSC|| ||ECHO SOUNDER||
||CAS MODUL|| ||GPS|| ||HIPERBOLIK SEYIR|| ||PARAKETELER|| ||RADAR|| ||RDF|| ||SATNAV|| ||TELEKS||
PARAKETELER
Tanım:
a-) Parakete, geminin hızını ölçen bir cihazdır. Gemi hızını ölçmek için çeşitli yöntemlerin ve aletlerin kullanılması denizde gemilerin kullanımı kadar eskidir. Paraketeler bu amaç ile uzun zamandan beri kullanılmaktadır. Ancak son zamanlarda kullanılan pareketeler elektroniğin gelişmesi ile ilk paraketelerden çok farklıdır.
b-) Paraketeler, patentli paraketelerin dışında 4 gruba ayrılabilir.
1-) Pervaneli parakete
2-) Basınçlı (dinamik-statik) parakete
3-) Elektro manyetik parakete
4-) Akustik parakete
1-) PERVANELİ PARAKETE (İmpeller log)
Bu tür paraketenin en çok bilineni ‘CHERNIKEEF’ adı ile anılan paraketedir. Chernıkeef paraketeleri gemilerimize 45 yıl önce girmiştir. Genel olarak son yılların paraketeleri ile öncelerinki arasında büyük fark olmakla beraber, Chernikeef kücük bir pervaneden yararlanmakta, en son elektronik tiplerinde de devam edilmektedir.
KILIÇ İNDİRME MEKANİZMASI:
1. Şekilde Chernikeef pervaneli paraketesinin ‘KILIÇ (rod meter)’ diye adlandırılanparçası ile kılıcı denize indirip çıkartma mekenizması gösterilmektedir.
2. Gemi limanda iken kılıç yuvası içine çekili durur ve bu sırada deniz valfı veya silüs valfı (sluice valve) kapalıdır. Deniz valfı kapalı iken kılıç yuvasından çıkarılarak geminin içine alınabilir ve gereken temizlik yapılabilir. Temizledikten sonra kılıç daima yuvasına yerleştirilir.
3. Parakete çalıştırılmak istendiği zaman deniz valfı açılır. Bu valfın açık yada kapalı olduğu el tekerinin altındaki göstergeden anlaşılır. Kılıç dışarı çıkarılır. Eski Chernıkeef’lerde pervane gemi teknesinden 45cm kadar dışarı çıkarılır. Böylece pervanenin su sürtünme etki alanı dışında bulunması sağlanır.
4. Kılıç denize çıkarılmış durumda gami hareket ederken, örneğin ileri gidiyor ise, baş tarafa gelen su kılıcın ucundaki kanaldan geçerek kıç tarafa gider. Su kanaldan geçerken oradaki pervaneyi döndürür. Pervane şaftı küçük bir kutu içine girer. Kutuda bir dişli mekenizması ve kontak yapıcı vardır. Geçen suyun etkisi ile dönen pervane kontakların açılıp kapanmasına neden olur. Dişliler ve kontak yapıcı yağ içinde çalışır. Su kontak yapıcı tarafına giremez çünkükutudaki yağın basıncı yeterince yüksek tutulur ve pervane şaftı ile yatağı arasındaki açıklığın (klerensin) çok küçük olması nedeniyle denize kaçan yağ kaybı önemsizdir. Yağ basıncı şekilde (Y) ile gösterilen basınç ayar tekeri ile ayarlanır ve sağlanan basınç (B) göstergesinde okunur.
5. Gemi bir millik mesafe gittiği zaman pervane 4500 devir yapar. Pervanenin bir devrinde gemi yaklaşık 40 cm ilerler. Pervanenin 11,25 kere dönüşü bir kontak yapıcıdır. Bir pals üretilmesine sebep olur. O halde bir pals bir milin 1/4000 ine eşittir.
CİHAZIN ÇALIŞTIRILMASI:
Şekilde Chernıkeef paraketesi blok diagramı görünmektedir. Kılıcın uç tarafındaki pervanenin dönüşü ile içindeki kontak yapıcı palslar üretiyordu. Meydana gelen palslar, şekillerde gösterilen bağlantı kutusuna, oradan B ile gösterilen anahtar kutusuna ve A ile gösterilen ana mesafe kayıtçısına (master distance recorder) gelir. Palslar, ana mesafe kayıtçısı elektro magnet çalıştırır. Diğer parçaları mekanik olan ana mesafe kayıtçısı, elektromanyetik çalışmasına uyarak bir saate benzer şekilde çalışır. Üzerindeki 4 ayrı ibre aşağıdakileri verir:
a) İki uzun ibreden kırmızı olanı (şekilde düz çizgi ile gösterilmiştir) dış bölüntü üzerinde bir milin 400’de 1’leri olarak kesieleri gösterir. Bu ibrenin tam bir dönüşü 1 mili gösterir.
b) Siyah renkli uzun ibre (şekilde kesikli çizgi) milleri gösterir. Bu ibrenin bir devri 100 mildir.
c) Soldaki küçük ibre 100 milleri gösterir. Siyah uzun ibre 1 devir yaptığında bu küçük ibre bir sayı artar. Bu ibrenin 1 devri 100 mili gösterir.
d) Sağdaki küçük gösterge üzerindeki rakamlar 1000 milleri gösterir. Soldaki küçük ibre tam bir devir yaptığı zaman soldaki ibre bir artar, sağdaki küçük ibrenin tam bir devri 10000 mili gösterir.
2) BASINÇLI TİP PARAKETE
TANIM: Bu parakete geminin denizde durduğu zamanki su basıncı ile hareket halindeki su basıncı arasındaki farkın gemi hızının karesi ile düz oranlı olması esnasına dayanmaktadır
Yukarıdaki şekilde basınçlı tip bir paraketenin blok diyagramı görülmektedir. Bu paraketenin çalışmasışöyledir: Tekne sacının altında bulunan kılıçtaki “i” borusu geminin hızı oranında su tarafından basınç uygulanır. Bu basınç “i” borusu yardımıyla G düzeneğine iletilir. Burada, A olarak adlandırdığımız yerde basınçla yoğunlaşabilme özelliğine sahip civa maddesi bulunmaktadır. D’ nin hareketi E dişlisine etki eder ve dişlinin hareketine göre “Hız- Mesafe Gönderici”, Hız ve Mesafe Göstergelerine bilgileri gönderir ve geminin hızı ile kat ettiği mesafe ölçülmüş olur. S borusu ise basıncı dengelemeye yarar. “i” den giren basınç, düzeneği tamamladıktan sonra buradan çıkar.
Aşağıda farklı bir basınçlı tip paraketenin blok diyagramı gösterilmiştir...
3) ELEKTROMANYETİK PARAKETELER
A) Şekilde bir elektromanyetik paraketenin blok diyagramı gösterilmektedir. Denize uzanmış olan kılıcın ucundaki duyucu (sensör) yukarıda (a) paragrafında anlatılan (A) bobini ile (F) ve (G) elektronlarını taşır. Elektrotlar arasındaki voltaj farkı alternatif sinyaller şeklinde amplifikatöre gelir. Amplifikatöre gelen sinyalin voltajı her mil için yaklaşık 50 mikro volttur. Deniz valfı daha önce görülen silüs valfında olduğu gibi kılıç içeri alınınca deniz suyunun içeri girmesini önlemek için kullanılır.
B) Elektromanyetik hız duyucu şekildeki gibi denize uzatılan tipte veya denize çok az çıkıntı yapan yassı tipte olabilir. Duyuculara İngilizce ‘Sensör’ denilmekle beraber bazı yerlerde ‘Transducer’ de denilmektedir. Şekilde yassı tip duyucu (Flush Type) görülmektedir. Şekil A’ da yandan, şekil B’de ise alttan görünüş verilmektedir. Şekil B’ deki F ve G şekildeki F ve G noktalarıdır.
4) AKUSTİK PARAKETELER
Deniz suyu içerisinde ses dalgaları gönderecek ve bunların dönen ekolarından yaralanarak geminin hızını ölçen paraketelere AKUSTİK PARAKETE denir.
Akustik paraketeler genellikle 2 türdür. Bunlar Doppler Paraketesi ve İskandil Tipi Paraketedir.
1) DOPPLER PARAKETESİ
Bu parakete şekilde gösterildiği gibi çalışmaktadır.
Gemide A noktasında bulunan bir güç çeviricisi (transducer) gemi pruvası yönünde yaklaşık olarak su yüzeyinden 60 derece aşağıya doğru (a açısı) ses dalgaları palsı gönderir. Beam genişliği b açısı yaklaşık 4 derecedir. N noktasına çarparak geri yansıdığında A noktasında alınan ekoların frekansı gemi ok yönünde ileri gittiğine göre A’ dan gönderilen dalganın frekansından yüksektir. Bilindiği gibi bu olaya Doppler denir. Gemi hızı yükseldikçe gönderilen dalganın frekansı ile alınan eko dalgalarının frekansı arasındaki bulunur. Bu durumda cihaz içindeki computer gemi hızını hesaplar ve bulur. Ancak uygulamada A noktasında 2. Bir güç çevirici transducer bulunur. Bu da geminin kıç tarafına doğru yüzeyden 30 – 60 derece aşağı bir yöne ses dalgaları gönderir bu ekolarıda A noktasından alınır. Doğaldır ki bunların frekansları azalmış olarak alınır. Baş taraftan alınan ekoların farkı (fb – fk) vurgu frekansı (beat freguency) cihazda fb ile fk karıştırılarak vurgu frekansı bulunur. Aşağıdaki formül geminin hızı V’ yi vermektedir.
C
V=
. (fb – fk)
4f.Cos.a
Burada C sesin su içindeki hızı, f geminin baş ve kıç taraflara gönderilen ses dalgası, frekansı (150-300 KHz) a açısı şeklindeki açı bütün bunlar ve vurgu frekansı belli olduğuna göre cihazdaki computer hız V’ yi bulunur ve digital olarak gösterir.
Sesin su içindeki hızı suyun ısı derecesine, tuzluluğuna ve basıncına bağlıdır. Bunların içinde en öneöli etken suyun ısı derecesidir. Cihazın computerine suyun ısısını da hesaba katmak maksadı ile güç çeviricinin yanına bir termistör monte edilmiştir. Isı değiştikçe değeri değişen bir dirençtir. (PTC – NTC)
Bazı büyük gemilerde geminin baş-kıç doğrultusu üzerindeki hızından başka sancak-iskele doğrultusundaki hızının da bilinmesi istenir (Deniz otobüsleri, konteynır). Böyle gemilerde şekilde A noktasında baş-kıç doğrultusunda çalışan güç çeviriciye ek olarak ya geminin baş tarafıyla kıç tarafına veya A noktasında sancak-iskele doğrultusuna güç çeviriciler monte edilir
5) İSKANDİL TİPİ PARAKETE
Burada güç çevirici içinde 2 aktif eleman bulunur. Bunların her ikiside gönderici ve alıcı olarak çalışır. Şekilde A – B harfleriyle gösterilen bu iki eleman aslında tek bir güç çevirici içindedir ve birbirlerine çok yakındırlar.
A ve B elemanlarından gönderilen palsların hareket yönleri şekilde oklarla gösterilmiştir. Parakete cihazı içindeki elemanlar arasındaki A-B mesafesi bellidir. Su içinde sesin hızı da bilinmektedir. Cihaz çalışırken deniz dibinin derinliğini ölçmekte olduğu için bu da bilinmektedir. Gönderilen palsları A ve B elemanlarınca alınış zamanları arasındaki fark cihaz tarafından ölçülmektedir. Cihaz içindeki computer bütün bu bilinenleri kullanarak geminin hızını hesaplar ve bulur.
||GMDSS|| ||INMARSAT|| ||CYRO PUSULA|| ||NAVTEX|| ||EPIRB|| ||COSPAS-SARSAT|| ||DSC|| ||ECHO SOUNDER||
||CAS MODUL|| ||GPS|| ||HIPERBOLIK SEYIR|| ||PARAKETELER|| ||RADAR|| ||RDF|| ||SATNAV|| ||TELEKS||
||FAXIMILE|| ||TESTER OTO|| ||SONAR|| ||STAREC||
||||||||||||||||||||ANASAYFA||||||||||||||||||||
Hazırlayan
Ertan Korhan KARASU