| Πρόλογος | Εισαγωγή | Η έρευνα |
| Αποτελέσματα | Συζήτηση | Βιβλιογραφία |
| Παράρτημα | Προτάσεις |
Συζήτηση
Ο στόχος της παρούσας έρευνας ήταν η καταγραφή των δυσκολιών ένταξης των φοιτητών με αναπηρίες ή παθήσεις στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Παίρνοντας υπόψη τις προσωπικές εμπειρίες των ανάπηρων φοιτητών (Hurst, 1996), η καταγραφή είχε απώτερο σκοπό την ενεργοποίηση του πανεπιστημίου για τη δημιουργία των προϋποθέσεων που θα το καταστήσουν μια θετική εμπειρία μάθησης και κοινωνικοποίησης για όλους τους φοιτητές, με και χωρίς ειδικές ανάγκες.
Τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας συμφωνούν με τα αποτελέσματα άλλων μελετών που τονίζουν τη σημασία θέσπισης κεντρικής πολιτικής που να αφορά τους φοιτητές με αναπηρίες ή παθήσεις (Borland & James, 1999), αφού η υπάρχουσα πολιτική αδυνατεί να προσφέρει ισοτιμία ευκαιριών σε όλους τους φοιτητές (Tinklin & Hall, 1999).
Πιο συγκεκριμένα, τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι δεν υπάρχει ολοκληρωμένη και σαφής πρόβλεψη για τους φοιτητές με αναπηρίες ή παθήσεις, καθώς δεν έχει ακόμα εξασφαλιστεί για όλους τους φοιτητές η ισότιμη συμμετοχή στη μάθηση. Αυτό σημαίνει ότι κάθε φοιτητής επωμίζεται από μόνος τους το βάρος του σχεδιασμού των σπουδών του και της εξεύρεσης των υποστηρικτικών δικτύων. Κατά κύριο λόγο, ο ίδιος ο φοιτητής κινεί τις διαδικασίες προκειμένου να του παρασχεθεί η βοήθεια που χρειάζεται, καθώς απουσιάζουν οι οργανωμένες υπηρεσίες ή ένας σύμβουλος που θα μπορούσε να διευθετήσει τα ζητήματα που προκύπτουν. Έτσι, ο φοιτητής πρέπει μόνος του να προνοήσει για τη μετακίνησή του, τη συγκέντρωση του υλικού των μαθημάτων (σημειώσεις, βιβλιογραφία, διερμηνεία, ηχογράφηση), τη μελέτη και την αποτελεσματική συμμετοχή στις εξετάσεις.
Στις προσπάθειες αυτές οι φοιτητές υποστηρίζονται κυρίως από τους γονείς τους (μετακίνηση), τους συμφοιτητές (μελέτη) ή ορισμένους εθελοντές. Και φυσικά η παροχή υποστηρικτικής βοήθειας κοστίζει σε χρόνο και σε χρήμα, πράγμα που συνιστά ή αποτελεί τη σημαντικότερη πηγή δημιουργίας καταστάσεων στρες για τους φοιτητές. Οι διευθετήσεις αυτές πρέπει να γίνονται κάθε φορά που προκύπτει ανάγκη και από κάθε φοιτητή χωριστά αφού δεν υπάρχουν συγκεκριμένες πρακτικές, κατευθυντήριες οδηγίες στα πανεπιστημιακά τμήματα και στο προσωπικό τους για την αντιμετώπιση των παραπάνω ζητημάτων. Για το λόγο αυτό η ικανοποίηση των αναγκών των φοιτητών με αναπηρίες ή παθήσεις επαφίεται στην κινητοποίηση του φοιτητή και στην καλή θέληση των διοικητικών ή ακαδημαϊκών στελεχών του πανεπιστημίου.
Επιπρόσθετα, κάθε Τμήμα του πανεπιστημίου παρέχει διαφορετικές δυνατότητες στους ανάπηρους φοιτητές. Η διακρίβωση των δυνατοτήτων αυτών γίνεται συνήθως μετά την εισαγωγή του φοιτητή στο Τμήμα. Σε πολλά Τμήματα η κτιριακή πρόσβαση δεν είναι δυνατή ενώ απουσιάζει και η δυνατότητα χρησιμοποίησης των βιβλιοθηκών και των Η/Υ. Και στα θέματα αυτά η υποστήριξη των ανάπηρων φοιτητών προέρχεται από το δίκτυο των προσωπικών τους γνωριμιών, δηλαδή τους συμφοιτητές ή εθελοντές.
Επίσης, οι φοιτητές που συμμετείχαν στην έρευνα τόνισαν την έλλειψη ενημέρωσης του προσωπικού του πανεπιστημίου σε θέματα που σχετίζονται με την αναπηρία (φύση της αναπηρίας και τις απαιτούμενες διευθετήσεις), γεγονός που συντηρεί την προκατάληψη και τα στερεότυπα για τους ανάπηρους. Επίσης, οι φοιτητές αναφέρονται και στη δυσκολία πληροφόρησής τους για θέματα σπουδών (μεταπτυχιακά, προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης), επαγγελματικού προσανατολισμού, νομικά θέματα και κυρίως για τη λειτουργία υπηρεσιών του πανεπιστημίου ή εθελοντών που θα μπορούσαν να τους υποστηρίξουν.
Φάνηκε ακόμη ότι οι δυσκολίες στις σπουδές που αντιμετωπίζουν οι φοιτητές με αναπηρίες ή παθήσεις επεκτείνονται και στον ευρύτερο χώρο του πανεπιστημίου. Η μη συμμετοχή τους στις πανεπιστημιακές εκδηλώσεις και δραστηριότητες στερεί από τους νέους αυτούς ένα από τα βασικά κομμάτια της φοιτητικής εμπειρίας και της ζωής του πανεπιστημίου. Αν και αρκετά δυσαρεστημένοι με το πανεπιστήμιο, οι φοιτητές με αναπηρίες ή παθήσεις νιώθουν γενικά ικανοποιημένοι από τη στάση των άλλων φοιτητών απέναντί τους. Βεβαίως, τόσο οι κοινωνικές σχέσεις (συναναστροφή σε κυλικεία, Φοιτητική Λέσχη) όσο και η παρακολούθηση των εκδηλώσεων δυσχεραίνονται εξαιτίας της δυσκολίας μετακίνησης ή της απουσίας κατάλληλης πρόβλεψης (π.χ., διερμηνείας). Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι φοιτητές με αναπηρίες ή παθήσεις, αν και έχουν συχνές κοινωνικές επαφές μέσα στο πανεπιστήμιο, να δυσκολεύονται στην επέκταση των σχέσεων αυτών και εκτός πανεπιστημίου. Ωστόσο, επιζητούν τη συμμετοχή τους στις φοιτητικές δραστηριότητες (πολιτιστικές και πολιτικές εκδηλώσεις, καλλιτεχνικές και εθελοντικές ομάδες).
Η έρευνα έδειξε, επίσης, ότι η αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου των φοιτητών/τριών στρέφεται προς τη συναναστροφή με παρέες στο χώρο του σπιτιού καταδεικνύοντας τις δυσκολίες μετακίνησης (συγκοινωνίες, δρόμοι) και πρόσβασης στους χώρους της πόλης. Επιθυμία των περισσοτέρων είναι η άρση τέτοιου είδους δυσκολιών προκειμένου να περνούν τον ελεύθερό τους χρόνο με εκδρομικές ή αθλητικές δραστηριότητες ή να συμμετέχουν σε εθελοντικές ομάδες.
Έντονη παρουσιάστηκε και η επιθυμία δημιουργίας συλλόγου από μέρους των φοιτητών με αναπηρίες ή παθήσεις με στόχο την ενημέρωση, τη διεκδίκηση και την υπεράσπιση των δικαιωμάτων τους. Οι φοιτητές/τριες θεωρούν ότι η συλλογική δράση είναι απαραίτητη προκειμένου να διασφαλίσουν συνθήκες πλήρους ένταξης στο πανεπιστήμιο.
Με βάση όλα τα παραπάνω, μπορεί να υποστηριχθεί ότι στα πλαίσια του πανεπιστημίου, η αναπηρία ή η πάθηση του κάθε φοιτητή αντιμετωπίζεται ως προσωπικό-ατομικό πρόβλημα, και κατά συνέπεια σε ατομικό επίπεδο κινείται και η ανταπόκριση του πανεπιστημίου στις ανάγκες του (Earle & Sharp, 2000). Αν όμως υιοθετηθεί μία ευρύτερη κοινωνική προσέγγιση (Campbell & Oliver, 1996), τότε οι ‘ειδικές’ ανάγκες των ανάπηρων φοιτητών θα μπορέσουν να ενταχθούν στο μεγάλο εύρος των μαθησιακών αναγκών που έχουν όλοι οι φοιτητές.
Το μεγάλο βήμα που πρέπει να γίνει είναι η θέσπιση κοινών μεθόδων και διαδικασιών σε όλα τα Τμήματα προκειμένου να υπάρχει συνέπεια στην παροχή των υπηρεσιών (Halloway, 2001). Αρχικά επιβάλλεται η δημιουργία ενός προσβάσιμου από όλους μαθησιακού περιβάλλοντος. Αυτό προαπαιτεί αλλαγές και διαδικασίες που συνοψίζονται σε 6 βασικές κατηγορίες: (α) εντοπισμός των φοιτητών με αναπηρίες ή παθήσεις, (β) παροχή κατάλληλης διδασκαλίας και υλικού, (γ) κατάλληλο σύστημα βιβλιοθηκών και Η/Υ, (δ) διευθετήσεις για τις εξετάσεις, (ε) πρόσβαση σε κτίρια και υπηρεσίες, (στ) παρακολούθηση και αξιολόγηση των διαδικασιών.
Αναγκαία προϋπόθεση για όλα τα παραπάνω είναι η θέσπιση βασικής πολιτικής και ο σχεδιασμός διαδικασιών οι οποίες θα στηρίζονται στη φιλοσοφία της παροχής ισότιμων ευκαιριών για εκπαίδευση πανεπιστημιακού επιπέδου. Στη συνέχεια, απαραίτητος είναι ο κεντρικός συντονισμός για την υλοποίηση της πολιτικής καθώς και η παροχή καθοδήγησης και πρακτικών οδηγιών σε κάθε Τμήμα. Εξίσου σημαντική είναι και η δημιουργία διαδικασιών παρακολούθησης και αξιολόγησης ώστε να παύσει ο ανάπηρος φοιτητής να έχει ο ίδιος την ευθύνη για την τήρηση και την εφαρμογή της πολιτικής αυτής.
Επίσης, απαραίτητη φαίνεται να είναι και η δημιουργία ενός υποστηρικτικού δικτύου εθελοντών, που σε συνεργασία με τις υπηρεσίες του πανεπιστημίου, θα μπορούν να προσφέρουν βοήθεια σε θέματα όπως η μετακίνηση, η αναζήτηση σε βιβλιοθήκες, το γράψιμο σημειώσεων, η ενημέρωση για διάφορες δραστηριότητες του πανεπιστημίου, κ.ά.
Η πρώτη κίνηση για άρση των διακρίσεων, που έγινε με την εισαγωγή στο πανεπιστήμιο χωρίς εξετάσεις ατόμων με ειδικές ανάγκες, μέχρι στιγμής δεν ακολουθήθηκε από ουσιαστική ένταξη των ΦμΕΑ στο πανεπιστήμιο. Επίσης, οι ‘διευκολύνσεις’ που παρέχονται προσωπικά σε κάθε ανάπηρο φοιτητή αποτελούν αντισταθμιστικά μέτρα και στις περισσότερες περιπτώσεις δεν απομακρύνουν τα ίδια τα εμπόδια (Tinklin & Hall, 2000). Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται και από τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας, σύμφωνα με τα οποία οι φοιτητές με αναπηρίες βιώνουν μία αίσθηση αποδυνάμωσης και περιθωριοποίησης στο πανεπιστήμιο.
Παρά τις πολλαπλές δυσκολίες και ελλείψεις, οι φοιτητές που συμμετείχαν στην έρευνα εξέφρασαν θετικές εντυπώσεις για τη διεξαγωγή της παρούσας έρευνας αλλά και τη δράση της Επιτροπής Κοινωνικής Πολιτικής. Οι συμμετέχοντες στην έρευνα έμειναν ικανοποιημένοι από το ύφος αλλά και από την πληρότητα των θεμάτων που συμπεριλήφθηκαν στα ερωτηματολόγια της έρευνας και τόνισαν την ανάγκη γνωστοποίησης και πρακτικής εφαρμογής των αποτελεσμάτων της.
Είναι γεγονός ότι ο μόνος δρόμος για την πλήρη και ισότιμη συμμετοχή των φοιτητών με αναπηρίες ή παθήσεις στο πανεπιστήμιο και γενικότερα στην εκπαίδευση είναι η εξάλειψη των εμποδίων που δυσχεραίνουν την πορεία τους. Εξασφαλίζοντας την πρόσβαση όλων των αναπήρων στην εκπαίδευση, γίνεται η αρχή για την εξασφάλιση της ισότιμης συμμετοχής τους στην οικονομική, πολιτική, κοινωνική, επαγγελματική, και πολιτιστική ζωή.
