Η Eρευνα

Με βάση την παραπάνω ανασκόπηση της βιβλιογραφίας είναι φανερό ότι διεθνώς γίνονται πολλαπλές προσπάθειες για την άρση των κοινωνικών εμποδίων που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι με αναπηρίες ή ειδικές ανάγκες. Ανάλογες προσπάθειες γίνονται και στην Ελλάδα. Ειδικότερα, ως προς την πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, το νέο νομοθετικό πλαίσιο έχει διευρύνει τις κατηγορίες των νέων με ειδικές ανάγκες που μπορούν να έχουν πρόσβαση στις σπουδές. Ωστόσο, ακόμη δεν υπάρχουν έρευνες που να καταγράφουν και να παρακολουθούν τις πραγματικές συνθήκες σπουδών των νέων αυτών ώστε να μπορούν να διατυπωθούν προτάσεις για περαιτέρω βελτιώσεις των συνθηκών αυτών. Η ενημερότητα για τα θέματα αυτά θα βοηθήσει στην ενδυνάμωση της πραγματικής συμμετοχής στις σπουδές και στην κοινωνική ζωή των πανεπιστημίων. Αυτός ήταν ο στόχος της παρούσας έρευνας.

Ειδικότερα, στόχος της παρούσας έρευνας ήταν να διερευνηθούν συγκεκριμένες δυσκολίες πρόσβασης και συμμετοχής στην πανεπιστημιακή ζωή που συναντούν οι φοιτητές με ειδικές ανάγκες στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ.). Το Α.Π.Θ. επιλέχθηκε για τους ακόλουθους λόγους: Πρώτον, αποτελεί το μεγαλύτερο, από άποψη αριθμού φοιτητών, πανεπιστήμιο της Ελλάδας με ένα σημαντικό αριθμό φοιτητών με ειδικές ανάγκες. Δεύτερον, διαθέτει πολλά διαφορετικά πανεπιστημιακά τμήματα και αντικείμενα σπουδών, το καθένα από τα οποία θέτει διαφορετικές απαιτήσεις σε μαθησιακές δεξιότητες και εκπαιδευτική υποδομή. Τρίτον, όντας το δεύτερο παλαιότερο χρονολογικά πανεπιστήμιο της χώρας, με κτιριακή υποδομή που ανάγεται σε εποχές από τις αρχές του αιώνα μέχρι σήμερα, προσφέρει μιαν αντιπροσωπευτική εικόνα των υποδομών που υπάρχουν στο σύνολο των άλλων πανεπιστημίων της χώρας, παλαιότερα και νεότερα. Τέλος, και αυτός ήταν ίσως ο κυριότερος λόγος, το Α.Π.Θ. έχει θεσμοθετήσει από το 1997 την Επιτροπή Κοινωνικής Πολιτικής (Ε.Κ.Π. – Βλ. Κωσταρίδου-Ευκλείδη, 1999α,δ, 2000γ,δ, 2001β), η οποία έχει ως αποστολή της, μεταξύ άλλων, την προώθηση των ευκαιριών ισότιμης συμμετοχής στις σπουδές και στην κοινωνική ζωή του πανεπιστημίου των φοιτητών με ειδικές ανάγκες (Κωσταρίδου-Ευκλείδη, 1999γ, 2000α, 2001γ,ε,στ). Προκειμένου να ανταποκριθούν στο έργο τους πιο αποτελεσματικά, η Ε.Κ.Π. και το Κέντρο Συμβουλευτικής και Ψυχολογικής Υποστήριξης (ΚΕ.ΣΥ.Ψ.Υ.) του Α.Π.Θ. ανέλαβαν πρωτοβουλία για την πραγματοποίηση της συγκεκριμένης έρευνας στα πλαίσια του προγράμματος ΝΕΟΛΑΙΑ (YOUTH) της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την υποστήριξη της Γενικής Γραμματείας Νέας Γενιάς. Τα δεδομένα της έρευνας, όμως, αναμένεται να μπορούν να γενικευτούν και στα άλλα ιδρύματα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης της Ελλάδας, μια και πολλές από τις διαπιστώσεις που αφορούν το Α.Π.Θ. ισχύουν λιγότερο ή περισσότερο και για τα περισσότερα από τα ελληνικά ιδρύματα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Τα συγκεκριμένα ζητήματα στα οποία επικεντρώθηκε η έρευνα ήταν τα ακόλουθα: (α) Δυσκολίες ακαδημαϊκής φύσης, όπως η πρόσβαση στο πανεπιστήμιο και τα κτίρια, ανταπόκριση στη διδασκαλία, τρόποι μελέτης και προβλήματα με τις εξετάσεις. (β) Συμμετοχή στην ευρύτερη ζωή στο χώρο του πανεπιστημίου (πολιτιστικές δραστηριότητες, κοινωνικές σχέσεις). (γ) Αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου. Εκτός από την καταγραφή των δυσκολιών των φοιτητών με ειδικές ανάγκες, προτεραιότητα της έρευνας ήταν η ενεργητική συμμετοχή στην ερευνητική διαδικασία των ίδιων των φοιτητών με ειδικές ανάγκες. Αυτό βοηθά στη δημιουργία μιας ισότιμης σχέσης αλληλεπίδρασης ανάμεσα στους φοιτητές και στην Ε.Κ.Π., πράγμα που διευκολύνει την επίτευξη των στόχων της (βλ. Duckett & Pratt, 2001). Αναγνωρίζοντας η Ε.Κ.Π. ότι οι ίδιοι οι ανάπηροι φοιτητές είναι ‘ειδικοί’ επί των θεμάτων αναπηρίας, τους ενέταξε στο σχεδιασμό και στη διεξαγωγή της έρευνας.

Σχεδιασμός της έρευνας

Οι συμμετέχοντες πληροφορήθηκαν για τη διεξαγωγή της έρευνας από αφίσες που αναρτήθηκαν σε διάφορους χώρους του πανεπιστημίου. Όσοι ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα ενημερώθηκαν για τη φύση της έρευνας και ορισμένοι από αυτούς (n = 5) ανέλαβαν το ρόλο του διαμεσολαβητή (Pratt & Wilkinson, 2001). Οι φοιτητές αυτοί αντιπροσώπευαν πέντε κύριες κατηγορίες αναπηρίας ή πάθησης (βλ. παρακάτω ‘‘Συμμετέχοντες’’). Οι κατηγορίες αυτές ήταν: (α) νεανικός (ινσουλινοεξαρτώμενος) διαβήτης, (β) σκλήρυνση κατά πλάκας, (γ) διαταραχές ακοής, (δ) διαταραχές όρασης, και (ε) κινητική αναπηρία. Ο ρόλος των διαμεσολαβητών ήταν να ενημερώσουν και να προσεγγίσουν και άλλους φοιτητές με αντίστοιχα προβλήματα είτε μέσω των προσωπικών τους γνωριμιών είτε μέσω του δικτύου των συλλόγων στους οποίους ανήκαν. Η επιλογή των αναπηριών και των παθήσεων έγινε με βάση την επικοινωνιακή δυνατότητα της Επιτροπής Κοινωνικής Πολιτικής (Ε.Κ.Π.) στην προσέγγιση των φοιτητών με αναπηρίες. Και αυτό διότι η Ε.Κ.Π. μπορούσε να απευθυνθεί σε οργανωμένους συλλόγους ατόμων με ειδικές ανάγκες ή σε φοιτητές που φοιτούν με αρκετή συνέπεια στο πανεπιστήμιο και, επομένως, είχαν ενημερωθεί για την έρευνα.

Ακολούθησε μία συνάντηση με κάθε διαμεσολαβητή χωριστά, προκειμένου να συζητηθεί ένα αρχικό, πιλοτικό ερωτηματολόγιο που είχε κατασκευαστεί από τους υπεύθυνους της έρευνας. Οι συναντήσεις πραγματοποιήθηκαν στο γραφείο της Ε.Κ.Π. και διαρκούσαν περίπου 2 ώρες κάθε φορά. Αφού πήραμε υπόψη τις υποδείξεις των διαμεσολαβητών, δημιουργήθηκε το τελικό ερωτηματολόγιο της έρευνας έτσι ώστε να καλύπτει όσο το δυνατό πληρέστερα τα θέματα της έρευνας. Στη συνέχεια οι ίδιοι οι διαμεσολαβητές ανέλαβαν να διανείμουν τα ερωτηματολόγια στους συμφοιτητές/τριες τους αλλά και να δώσουν τις απαιτούμενες οδηγίες για τη συμπλήρωσή τους. Τα ερωτηματολόγια συμπληρώθηκαν ανώνυμα και επιστράφηκαν σε κλειστό φάκελο. Η παραπάνω διαδικασία ξεκίνησε το Μάϊο του 2001 και ολοκληρώθηκε το Δεκέμβριο του ίδιου έτους.

Συμμετέχοντες

Στα πλαίσια της έρευνας προσεγγίστηκαν 100 φοιτητές. Από αυτούς συμπλήρωσαν το ερωτηματολόγιο 54 φοιτητές (27 γυναίκες και 27 άνδρες), οι οποίοι ανήκαν στις εξής κατηγορίες: νεανικός (ινσουλινοεξαρτώμενος) διαβήτης (n = 18), σκλήρυνση κατά πλάκας (n = 7), διαταραχές ακοής (n = 11), διαταραχές όρασης (n = 8), και κινητικά ή νευρολογικής φύσης προβλήματα (n = 10).

Υλικό

Το συνολικό ερωτηματολόγιο που χρησιμοποιήθηκε αποτελούνταν από τα εξής επιμέρους ερωτηματολόγια: (α) Ερωτηματολόγιο για τις Σπουδές (33 ερωτήσεις), β) Ερωτηματολόγιο για τη Ζωή στο Πανεπιστήμιο (24 ερωτήσεις), (γ) Ερωτηματολόγιο για τον Ελεύθερο Χρόνο (9 ερωτήσεις) (βλ. Παράρτημα στο κεφάλαιο αυτό). Ενδεικτικά, μερικές από τις ερωτήσεις των ερωτηματολογίων ήταν οι εξής:

Ερωτηματολόγιο για τις Σπουδές

· Πόσο δύσκολα σου φαίνονται τα μαθήματα;

· Κατά πόσο δυσχεραίνει τις σπουδές σου το γράψιμο των σημειώσεων;

· Κατά πόσο δυσχεραίνει τις σπουδές σου η ξενόγλωσση βιβλιογραφία;

· Κατά πόσο δυσχεραίνει τις σπουδές σου ο τρόπος διεξαγωγής των εξετάσεων;

Ερωτηματολόγιο για τη Ζωή στο Πανεπιστήμιο

· Πόσο ικανοποιημένος είσαι με τη στάση των άλλων φοιτητών προς τους φοιτητές με αναπηρίες ή παθήσεις;

· Όταν βρίσκεσαι στο πανεπιστήμιο πόσο συχνά συναναστρέφεσαι με άλλους φοιτητές;

· Πόσο θα ήθελες να συμμετάσχεις σε πολιτιστικές εκδηλώσεις του πανεπιστημίου;

Ερωτηματολόγιο για τον ελεύθερο χρόνο

· Κατά πόσο περνάς τον ελεύθερό σου χρόνο απασχολούμενος με τον Η/Υ;

· Κατά πόσο θα ήθελες να περνάς τον ελεύθερο χρόνο σου με την οικογένειά σου;

· Κατά πόσο οι παρέες σου αποτελούνται από άτομα που έχουν την ίδια αναπηρία ή πάθηση με σένα;

Οι συμμετέχοντες απαντούσαν στις περισσότερες ερωτήσεις με βάση τετράβαθμη κλίμακα από το 1 ως το 4 (1 = καθόλου, 2 = λίγο, 3 = αρκετά, 4 = πολύ). Ακόμη, υπήρχαν ερωτήσεις κλειστού τύπου (14 ερωτήσεις) με απαντήσεις σε κλίμακα Ναι ή Οχι (π.χ., γνωρίζεις άτομα με την ίδια αναπηρία ή πάθηση με σένα που έχουν αποφοιτήσει από το πανεπιστήμιο;) καθώς και ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης (6 ερωτήσεις) (π.χ., Ποιοι νομίζεις ότι θα πρέπει να είναι οι στόχοι ενός συλλόγου φοιτητών με αναπηρίες ή παθήσεις;).

Δομή των ερωτηματολογίων

Προκειμένου να ελεγχθεί η δομή και η αξιοπιστία του καθενός από τα τρία ερωτηματολόγια που χρησιμοποιήθηκαν στην έρευνα διενεργήθηκε διερευνητική ανάλυση παραγόντων με τη μέθοδο των κύριων συνιστωσών και πλάγια περιστροφή, η οποία εφαρμόστηκε χωριστά για κάθε ερωτηματολόγιο.

   Ερωτηματολόγιο για τις Σπουδές. Στο ερωτηματολόγιο που διαπραγματευόταν θέματα σπουδών αναδείχθηκαν 12 παράγοντες. Με βάση το διάγραμμα παραγόντων, κρατήθηκαν τελικά 6 παράγοντες, ώστε να υπάρχει επαρκής ερμηνευτική δύναμη. Οι 6 παράγοντες εξηγούσαν το 70% της συνολικής διακύμανσης. Τα αποτελέσματα της ανάλυσης παραγόντων, με τον περιορισμό των 6 παραγόντων, δίνονται στον Πίνακα 1.

(Ανάλυση κύριων συνιστωσών με πλάγια περιστροφή, N = 54)

Σημείωση: Παράγοντας 1: Πρόσβαση στις σπουδές. Παράγοντας 2: Τεχνικές μελέτης και εξετάσεις.

Παράγοντας 3: Εναλλακτικοί τρόποι μελέτης και εξέτασης. Παράγοντας 4: Δυσκολίες μάθησης. Παράγοντας 5: Υποστήριξη από το πανεπιστήμιο. Παράγοντας 6: Υποστήριξη από φίλους και εθελοντικές ομάδες.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα αυτά, ο Παράγοντας 1 περιγράφει τις δυσκολίες πρόσβασης στις σπουδές λόγω δυσκολιών μετακίνησης στον πανεπιστημιακό χώρο (αίθουσες, κυλικείο, φοιτητική λέσχη), τη συνεπαγόμενη δυσχέρεια στην παρακολούθηση των μαθημάτων, καθώς και την αδυναμία χρήσης Η/Υ και βιβλιοθήκης λόγω έλλειψης των κατάλληλων βοηθημάτων και μετατροπών. Ο Παράγοντας 2 περιλαμβάνει τις τεχνικές μελέτης, που μπορούν να βοηθήσουν τους φοιτητές προκειμένου να επιτύχουν στις σπουδές τους, και τις εξετάσεις (τρόπος διεξαγωγής εξετάσεων, ομάδες μελέτης, οργάνωση χρόνου), ενώ ο Παράγοντας 3 αφορά εναλλακτικούς τρόπους μελέτης και εξέτασης (βοήθεια μελέτης από συμφοιτητές και εθελοντές, χρήση Η/Υ και internet, εξετάσεις σε Η/Υ). Ο Παράγοντας 4 αναφέρεται στις δυσκολίες μάθησης που πιθανώς αντιμετωπίζουν οι φοιτητές με ειδικές ανάγκες (δυσκολία στη συγκέντρωση, στην εκμάθηση, στην κατανόηση). Ο Παράγοντας 5 αφορά την υποστήριξη των φοιτητών από το πανεπιστήμιο (βοήθεια από καθηγητές, νομική ενημέρωση, παροχή κατάλληλου εκπαιδευτικού υλικού), ενώ ο Παράγοντας 6 αναφέρεται στην υποστήριξη από φίλους ή εθελοντικές ομάδες.

Ο δείκτης εσωτερικής συνέπειας του ερωτηματολογίου, Cronbach’s α, ήταν .85. Οι τρεις πρώτοι παράγοντες είχαν ικανοποιητική εσωτερική συνέπεια, α = .711, α = .833, και α = .839, αντιστοίχως. Οι τρεις τελευταίοι δεν είχαν ικανοποιητική εσωτερική συνέπεια (α περίπου .4), λόγω της ετερογένειας των θεμάτων που φόρτιζαν τους παράγοντες αυτούς.

Το Ερωτηματολόγιο για τη Ζωή στο Πανεπιστήμιο. Η ανάλυση παραγόντων κύριων συνιστωσών με πλάγια περιστροφή, που εφαρμόστηκε στο ερωτηματολόγιο αυτό, ανέδειξε 8 παράγοντες. Με βάση το διάγραμμα παραγόντων, κρατήθηκαν 4 παράγοντες ώστε να υπάρχει επαρκής ερμηνευτική δύναμη. Οι 4 παράγοντες εξηγούν το 55% της συνολικής διακύμανσης. Τα αποτελέσματα της παραγοντικής ανάλυσης με τον περιορισμό των 4 παραγόντων δίνονται στον Πίνακα 2.

(Ανάλυση κύριων συνιστωσών με πλάγια περιστροφή, N = 54)

σε δραστηριότητες του πανεπιστημίου. Παράγοντας 3: Κοινωνικοποίηση. Παράγοντας 4: Δομές διεκδίκησης δικαιωμάτων

Σύμφωνα με τον Πίνακα 2, ο Παράγοντας 1 σχετίζεται με τις αλλαγές στην πανεπιστημιακή ζωή που πρέπει να δρομολογηθούν προκειμένου οι φοιτητές με αναπηρίες ή παθήσεις να συμμετέχουν ισότιμα σε όλες τις πανεπιστημιακές διαδικασίες (πληροφόρηση, αποδοχή, πρόσβαση, δίκτυο υποστήριξης), ενώ ο Παράγοντας 2 καταγράφει την επιθυμία των φοιτητών για συμμετοχή σε όλο το φάσμα των δραστηριοτήτων του πανεπιστημίου (πολιτικές διαδικασίες, πολιτιστικές εκδηλώσεις και χρήση υπηρεσιών). Ο Παράγοντας 3 αναφέρεται στην κοινωνικοποίηση των φοιτητών (συμμετοχή σε καλλιτεχνικές ομάδες, στάση του πανεπιστημίου και των άλλων φοιτητών προς τους φοιτητές με αναπηρίες ή παθήσεις). Ο Παράγοντας φανερώνει 4 το ενδιαφέρον των φοιτητών για τη δημιουργία δομών διεκδίκησης των δικαιωμάτων τους (σύλλογος, συνεργασία, γραφείο εύρεσης εργασίας) καθώς και την επιθυμία για επέκταση των κοινωνικών σχέσεων στα πλαίσια του Πανεπιστημίου.

Ο δείκτης εσωτερικής συνέπειας Cronbach’s α ήταν .79. Οι δύο πρώτοι παράγοντες είχαν ικανοποιητική εσωτερική συνέπεια, α = .846 και α = .750, αντιστοίχως, ενώ των δύο τελευταίων είχαν μη ικανοποιητική.

Ερωτηματολόγιο για τον Ελεύθερο Χρόνο. Από τους 10 παράγοντες που ανέδειξε η ανάλυση κύριων συνιστωσών με πλάγια περιστροφή που εφαρμόστηκε στο ερωτηματολόγιο αυτό, και με βάση το διάγραμμα παραγόντων κρατήθηκαν 6 παράγοντες, ώστε να υπάρχει επαρκής ερμηνευτική δύναμη. Οι 6 παράγοντες εξηγούσαν το 55% της συνολικής διακύμανσης. Τα αποτελέσματα της ανάλυσης με τον περιορισμό των 6 παραγόντων δίνονται στον Πίνακα 3.

(Ανάλυση κύριων συνιστωσών με πλάγια περιστροφή, N = 54)

Επιθυμία συμμετοχής σε ομάδες εκτός πανεπιστημίου. Παράγοντας 3: Ήπιες δραστηριότητες. Παράγοντας 4: Επιθυμία συναναστροφών εκτός σπιτιού. Παράγοντας 5: Επιθυμία συναναστροφών με οικογένεια και στο σπίτι. Παράγοντας 6: Συμμετοχή σε παθητικές δραστηριότητες.

Παρατηρώντας τον Πίνακα 3 βλέπουμε ότι ο Παράγοντας 1 αφορά την αξιοποίηση και την επιθυμία αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου με ομαδικές και ενεργητικές δραστηριότητες όπως οι εκδρομές, ο αθλητισμός και η συναναστροφή με άλλους ανάπηρους ή με παθήσεις φοιτητές. Ο Παράγοντας 2 αφορά το ενδιαφέρον των φοιτητών για τη συμμετοχή σε ομάδες εκτός του πανεπιστημίου (εθελοντικές και καλλιτεχνικές), ενώ ο Παράγοντας 3 σχετίζεται με την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου μέσα από ήπιες δραστηριότητες (εικαστικά, επιτραπέζια). Ο Παράγοντας 4 εκφράζει την ανάγκη για συναναστροφές σε χώρους εκτός σπιτιού, ενώ, αντιθέτως, ο Παράγοντας 5 εκφράζει την ανάγκη για συναναστροφή με άτομα της οικογένειας και στο χώρο του σπιτιού. Ο Παράγοντας 6 αφορά παθητικές δραστηριότητες, όπως η παρακολούθηση τηλεόρασης και οι συλλογές.

Ο δείκτης εσωτερικής συνέπειας Cronbach’s α ήταν .65. Η εσωτερική συνέπεια των επιμέρους παραγόντων κυμαινόταν στα ίδια επίπεδα, α = .633, α = .754, α = .689, α = .245 (και με αφαίρεση μιας ερώτησης, α = .658), α = .653 και α = .482 για τον πρώτο μέχρι και τον έκτο παράγοντα.

Enter a quick comment to the webmaster
Ενα γρήγορο μήνιμα στον webmaster
Webmaster'spersonal page
Προσωπική σελίδα του Webmaster