• Seyfi Cengiz

• Mehmet Doğan

• Huseyin Dedesoy
• Hawar Tornêcengi

• Bertal Kahraman

• Hazar ali

• Ali Kılıç

• Alishan Karsan

• Serpil Demir

• R. Bagciyan

• M.Tornêgeyali

• Seyit Olgun

• M. Hayaloğlu

• İsmail Kiliç

• Şerafettin Yurdakul

• Sengul Savas

Ikl Kızılhaç hemşiresinin ifadelerinin bir Isviçreli tarafından iletisi

Erzincan : Danimarka’lı, daha önce Erzurum’da Alman asleri misyonunda hizmet etmiş olan iki Kızılhaç hemşiresinin ifadsi. Bir Isviçreli tarafından bize iletilmiştir.


1915 Martında , daha sonra tifüsten ölen bir Ermeni doktordan, Türk hükümetinin büyük çapta bir katliama hazırlandığını duymuştuk. General Passelt'ten bu söylentilerin doğru olup olmadığını öğrenmemizi istemişti. Daha sonra generalin ( kibar bir subaydı) de aynı şeyden korktuğunu duyduk , bu yüzden görevinden alınmasını istemişti. Tifüse yakalandı ve... sonuçta hastanenin kadrosunda bazi değişiklikler oldu... Erzurum'dan ayrılmak zorunda kaldık. Iyi hizmetleriyle Ermenilerde güven uyandıran, Erzurum Alman Konsolosu'nun aracılığı ile, Erzincan Kızılhaç'ında iş bulduk ve yedi hafta orada çalıştık..

Haziran başlarında, Erzincan Kızılhaç misyonu başkanı Operatör Dr. A bize Ermenilerin Van'da isyan ettiklerini , onlara karsi sert önlemler alınacağını , kitle halinde idamlar yapılacağını ve Erzincan'in bütün Ermeni nüfusunun göç ettirileceğini , bu insanların Mezopotamya 'ya yerleştirileceğini, artık azınlık olacaklarını söyledi.Her nasılsa katliam yapılmamış ve göçmenlerin beslenmesi, askerlerin muhafızlığında göç ettirilerek kişisel güvenliklerinin sağlanması konusunda önlemler alınmıştı. Erzincan'da vagonlar dolusu bomba ve silahların ele geçirildiği söylendi; tutuklamalar yapılmıştı. Kızılhaç'ın sürgünlerle herhangi bir ilişki kurulmasi yasaklandı. Belirli bir çevreden uzaklaşmak belirlenen sınırın dışında yayan ya da atla dolaşmak da yasak edilmişti.

Bundan sonra ,Erzincan halkına mallarını mülklerini satmaları için yedi günlük süre verildi, tabii bu mallar yok pahasına satıldı. Haziran'ın ilk haftasında ilk konvoy yola çıktı, varlıklı olanların araba kiralamalarına izin verilmişti. Harput'a gideceklerdi. Izleyen üç gün boyunca bunu diğer sürgünler izledi.Birçok çocuk Müslüman ailelerinin yanına bırakılmıştı. Daha sonra yetkililer bu çocukların da kentten gönderilmesine karar verdi.

Hastanemizde çalışan Ermeniler de aileleriyle birlikte gideceklerdi.Hasta bir kadın onlarla gitmek zorundaydı. Bu kadını tedavi eden Dr. Neukirch'in protestosu, kadının yola çıkarılmasının birkaç gün ertelenmesine yetmedi. Ayakabı tamircisi olarak çalışan bir asker, Hemşire B.'ye şöyle dedi: kırk altı yaşındayım , yine de askere alındım. Askerden muaf tutulmak için her yıl para ödüyordum halbuki. Hükümete karşı hiç bir zaman herhangi bir şey yapmadım .Şimdi bütün ailemi, karımı, beş çocuğumu, yeimiş yaşındaki annemi benden ayırıyorlar, nereye gideceklerini bile bilmiyorum." Bir buçuk yaşındaki küçük kızına çok bağlıydı . " Öyle tatlı bir çocuk ki , gözleri öyle güzel ki" diyordu. Ertesi gün çıka geldi. Gerçeği biliyorum, " dedi, " Hepsi öldürülmüş". Evet , gerçek buydu. Türk aşçımız ağlayarak geldi, Kürtlerin Kemah boğazında konvoya saldırdığını, her şeyi yağmaladıklarını, göç edenlerden çoğunu öldürdüklerini anlattı. Bu olay ,14 Haziran'da olmuştu.

Harput kolejinde öğretmenlik yapan, iki genç Amerikalı öğretmen katliamdan sağ kurtulmuştu. Bunlar, göçmen konvoyunun çarpraz ateş içinde kaldığını , yanlardan ateş edenlerin Kürtler ve geriden ateş açanlarınsa Türk başıbozuklar olduğunu anlattılar. Öğretmenler, kendilerini yere atmış, ölû taklidi yapmışlardı; sonra dolambaçlı yollardan Erzincan 'a geri dönmeyi başarmışlardı. Karşılaşdıkları Kürtlere rüşvet veriyorlardı. Birinin yanında nişanlısı vardı ve kadın kılığındaydı. Türk sınıf arkadaşı tarafından gizlendi. Erzincan'a vardıklarında, bir jandarma kızı zorla kaçırmaya kalkıştı, nişanlısı engel olmak istedi. Genç adam öldürüldü ve kızlar Türklerin evlerine götürüldü. Onlara iyi davrandılar, fakat dinlerini değiştirmeye zorladılar. Bu haberleri hastanemizde hastalara bakan genç bir doktora ilettiler, biz de böylece öğrenebildik. Onları Harput'a götürmemiz için haber bıraktıbize. « Ellerinde zehir olsa, kendilerini zehirlerler », dedi doktor. Yol arkadaşlarının başına neler geldiğini bilmiyorlardı.

Ertesi gün, 11 Haziran günü düzenli birliklerden bir kısmı ( 86. Süvari Tugayı) "Kürtleri zarpturapt altına almaları için " gönderildi.

Daha sonra, bu askerlerden, savunmasız Ermenilerin nasıl öldürüldüğünü öğrendik, bir kisi bile sağ kalmamıştı. Katliam saatlerce sürmüştü. Kadınlar dizleri üstüne çökmüş, çocuklarını Fırat Nehri'ne atmislardı, vb. Genç bir asker söyle diyordu : "Çok korkunç bir olaydıi, ben ateş etmedim, ateş eder gibi yaptım . " Bir çok Türk'ten olayı kınamalarını ve duydukları üzüntüyü dinledik. Asker bize cesetlerin nehire taşınması ve katliamın izlerinin silinmesi için kağnıların bile hazır bekletildiğini anlattı.

Ertesi gün mısır tarlalarını silahlarla taradılar. (Mısırlar insan boyuydu ve içlerinde saklanan Ermeniler vardı.)

O zamandan beri, sürgün konvoyları ardı ardına gelmeye başladı, yolda öldürüyorlardı. Ayrı ayrı mahallelerden aldığımız bilgilere göre , onların başına geleceklerden hiç kuşkumuz kalmamıştı. Daha sonraları Rum şöförümüz kurbanların elleri arkalarına bağlı olarak, nehir yamacından aşağı atıldığını anlattı. Insanların sayısı çok fazla olduğundan ve onlardan kurtulmak güçleşdiğinde, bu yöntem uygulanıyordu. Katillerin işini kolaylaştırıyordu bu. Hemşire B. ve ben, tabii ki önce ne yapabileceğimizi düşünmeye başladık ve bu konvoylardan biriyle Harput'a kadar gitmeyi kararlaştırdık. Yoldaki katliamların hükümetin emriyle yapılıp yapılmadığını henüz bilmiyorduk. Jandarmaların Ermenilere karşı sert muamelelerini kendi gözlerimizle görebileceğimizi söylediler. Kürtçe konuştuğumuzdan ve Kürt kabilelerle iyi ilişkilerimiz olduğundan , Kürtlerin saldırılarını belki de önleyebilecektik.

Erzurum konsolosuna telgraf çektik. Hastanedeki işimizden çıkarılacağımızı söyledik ve Almanya'nın çıkarı bakımından Erzincan'a gelmesini istedik. Cevap olarak: " Görevimi bırakıp gelmem olanaksız. 22 Haziran'da buradan geçecek olan Avusturyalıları bekliyorum....." şeklinde bir telgraf gönderdi.

17 Haziran akşamı, Kızılhaç eczacısı Mr .C.ile yürüyüşe çıkmıştık. Sürüp giden mezalimden o da bizim kadar dehşete düşmüştü, bu konudaki duygularını açıkça anlattı. O da işinden çıkarılmıştı. Yolda bir jandarmayla karşılaştık. Bize on dakika uzaklıkta, Bayburt'tan gelen büyük bir göçmen kafilesinin bekletildiğini söyledi. Heycanlı bir biçimde , insanların nasıl birer birer öldürülüp uçuruma atıldığını anlattı. "Keze, keze, geliyorlar! Öldürün öldürün, itin uçuruma bunları! diye bağrışıyorlarmış Kürtler.

Asker, bütün köylerde, kadınların nasıl ırzına geçirildiğini, kendisinin de bir kızı kaçırmak istediğini, ama onun kız olmadığını söylediklerinde vazgeçtiğini anlattı. Çocuklar ağlarsa ve yürüyüşü aksatırlarsa , kafaları ezilerek öldürülüyorlardı. "Üç kıziın çıplak ölüleri yerde yatıyordu; bir hayır işlemek için onları gömdüm." Bu sözlerle , anlattıklarını bitirdi.

Ertesi sabah, çok erken bir saate, sürgünlerin yürüyüş kolunun evimizin önünden geçtiğini gördük. Erzincan'ın içine doğru giden şose boyunca ilerliyorlardı. Arkalarından gittik ve kente varıncaya kadar, bir saat onlara eşlik ettik. Mr.G.'de bizimle geldi. Çok büyük kafileydi, ama içlerinde yanlızca iki-üç erkek vardı, gerisi kadın ve çocuklardan oluşuyordu. Kadınların çoğu delirmiş gibiydiler. Durmadan bağırıyorlardı: « Canımızı bağışlayın, müslüman oluruz, Alman oluruz, ne isterseniz oluruz , tek ki öldürmeyin bizi ». « Kemah Boğazı'na boğazımızı kesmeye götürdüler bizi », sonra elleriyle bıçakla boğazları kesilir gibi bir işaret yapıyorlardı. Bazıları sessizdi, sırtlarında birkaç çıkın ve kucaklarında çocuklarla, sabırla yürüyüp gidiyorlardı. Bazıları çocuklarını kurtarmamız için yalvardılar. Bir çok Türk çıkıp geldi ve kimsenin iznini almadan, anneleri istesin istemesin çocuklarla kızları alıp götürdüler. Düşünmek için zaman yoktu, çünkü atlı jandarmalar kamçılarını sallayarak kalabalığı yürümeye zorluyordu. Kentin dış mahallelerinde, Kemah Bogazı'na giden yol, anayoldan ayrılır. Işte bu noktada, ortalık tam bir esir pazarına dönüştü. Biz de altı çocuktan oluşan bir grubu yanımıza aldık, yaşları üç ile ondört arasında değişiyordu. Eteklerimize sarılıyordu bu çocuklar, aynı şekilde bir küçûk kız da bizimle geldi. Kızı orada bulunan aşcımıza emanet ettik, kadın bu kızı Dr.A.'nin evinde mutfakta çalıştırmak için götürmek istedi. Ama doktorun yardımcısı Rıza bey, kadını dövdü ve çocuğu sokağa attı. Bu sırada sürgünler acı çığlıklar atarak yürümeye devam ediyordu. Yanımızda altı çocukla hastaneye döndük. Dr .A . eşyalarımızı toplayıncaya kadar, çocukları odamızda tutmamıza izin verdi. Çocukların karınlarını doyurduk, o zaman sakinleştiler. " Kurtulduk artık" diyorlardı. Onları aldığımızda ağlıyorlardı, ellerimizi bırakmak istemediler. Bayburtlu zengin bir ailenin oğlu olan en küçükleri , annesinin mantosuna sarılmış yatıyordu, ağlamaktan yüzü gözü şişmişti. Onu hiç avutamayacağımızı sanıyorduk. Bir ara pencereye yaklaştı ve bir jandarmayı gôstererek: " Babamı o vurdu" dedi. Çocuklar üzerlerindeki paraları bize verdiler, 475 kuruş (dört sterlin kadar) toplandı. Anne-babaları belki çocuklar öldürülmez diye bu paraları onlara vermişlerdi.