หลังจากโรงเรียนหลวงภายในพระบรมมหาราชวังเริ่มดำเนินการไม่นานก็ได้มีการตั้งโรงเรียนหลวงสำหรับสอนภาษาอังกฤษขึ้นอีกแห่ง
      หนึ่งในบริเวณใกล้ๆกัน เพื่อสอนพระเจ้าน้องยาเธอและหม่อมเจ้าต่างกรม มีนาย ฟรานซิส ยอร์ช แปตเตอร์สันเป็นครูโรงเรียนนี้ตั้งอยู่
      จน พ.ศ.2419 ก็เลิกไป เนื่องจากผู้สอนลากลับประเทศใน ปีพ.ศ.2422 โปรดฯให้ตั้งโรงเรียนสอนภาษาอังกฤษขึ้นใหม่ที่พระราชวังนันท-
      อุทยานมีศาสนาจารย์เอส จี แมคฟาร์แลนด์เป็นอาจารย์ใหญ่ จนพ.ศ.2429 จึงย้ายไปรวมกับโรงเรียนสุนันทาลัย(โรงเรียนราชินีปัจจุบัน)
                        ครั้นปีพ.ศ.2425 ก็ได้มีการตั้งโรงเรียนนายร้อยมหาดเล็กขึ้นที่พระตำหนักสวนกุหลาบ โรงเรียนพระตำหนักสวนกุหลาบนี้แรกทีเดียว
      ตั้งขึ้นโดยมุ่งฝึกหัดผู้ที่เป็น "เชื้อสายราชสกุลและบุตรหลานข้าราชการ" ให้เป็นนายทหารมหาดเล็กแต่เมื่อดำเนินการแล้วปรากฏว่ามีผู้
      มาสมัครเรียนจำนวนมากเกินอัตราทหารมหาดเล็กที่มี ทำให้เกิดปัญหาว่าโรงเรียนควรจะรับทุกคนที่ประสงค์จะเข้าเรียนหรือจะจำกัด
      จำนวนผู้เข้าเรียน พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าฯทรงมีพระราชวินิจฉัยว่า
                   "...การเล่าเรียนเป็นการสำคัญของบ้านเมืองอย่างหนึ่ง เมิ่อความนิยมเริ่มเกิดขึ้นอย่างนี้แล้ว ที่จะสกัดกั้นเสียด้วยหวัง
      แต่ประโยชน์ของกรมทหารมหาดเล็กกรมเดียวเท่านั้นหาควรไม่ในกระทรวงราชการต่างๆก็ต้องการคนที่ได้เล่าเรียน
      มีวิชาความรู้ เข้าตำแหน่งรับราชการอยู่เป็นอันมากเหมือนกัน ให้คิดจัดเป็นโรงเรียนชั้นสูงสำหรับพระราชวงศ์และผู้ที่
      จะเป็นข้าราชการให้เป็นประโยชน์กว้างขวางสำหรับข้าราชการบ้านเมืองทั่วไปเถิด..."

                   โรงเรียนพระตำหนักสวนกุหลาบจึงเปลี่ยนจากโรงเรียนฝึกหัดทหารมาเป็นโรงเรียนฝึกสอนการเข้ารับราชการพลเรือนแทน ได้มีการ
      ปรับการเรียนการสอนเพิ่มวิชาภาษาไทย ภาษาอังกฤษ และความรู้ที่จำเป็นสำหรับงานเสมียนพลเรือนประจำกระทรวงต่างๆนับตั้งแต่ ปี
      พ.ศ.2427 เป็นต้นมา
                  จะเห็นว่าช่วงเวลาแห่งกำเนิดของโรงเรียนอัสสัมชัญ คือปีพ.ศ2428 นั้นได้มีโรงเรียนแผนใหม่เกิดขึ้นหลายแห่งแล้ว อย่างไรตามใน
      ระยะแรกๆ เราจะพบว่าการศึกษาแผนใหม่ที่มีขึ้นในสยาม มักจัดขึ้นเพื่อบุคคลเฉพาะกลุ่ม กล่าวคือ มิชชันนารีและผู้สอนศาสนาจัดให้แก่
      ชาวมอญ ชาวจีน หรือคริสตศาสนิกชน ส่วน"หลวง" ก็จัดอยู่เฉพาะในกลุ่มเชื้อพระวงศ์และบุตรหลานข้าราชการ