KAPITULLI 2

2.Elementet e analizes Statistikore

 Ne qdo hulumtim statistikor apo studim statstikor hasim ne nocionet themelore te statistikes: dukuri massive, njesi statsikore, atribut ose tipar, variacion I tiparit ETJ.

Dukruia massive

Dukurite massive quhet ndryshe edhe popullim, dhe burimin e kane ne natyre, ekonomi dhe ne shoqeri. Dukrute qe paraqiten ne mase zakonisht kane apo posedojne variabilitetin si karakteristike te  pergjitshme. Pra object studimi I statistikes gjithmon jane dukurite massive qe posedojne elemente dhe attribute(tipare)  te cilat jane variuabile. Me dukrui massive kuprtojme qdo bashkesi njerzish, sendesh, objektesh, te cilat bashkesi pra kane elemente njerzit, sendet objektet qe jane variabile apo qe ndryshojne ne mes vetiiii..

Dukruia massvive percaktohet pasiq e te behet detalizimi I te gjitha elemnteve qe shprehin ate dukuri massive. Dhe dukruia massive percaktohet ne varshmeri nga aspekti hapsinor, permbajtesor dhe kohor.

Percaktimi hapsinor I  dukurive massive behet duke e saktesuar teritorrin apo vendin se ku gjinndet apo vrojtohet ajo dukrui massive.

Percaktimi permbajtsor I dukurise massive, I cili pikbeshtetje e ka njesin statistikore me te gjitha tiparet sasiore dhe cilsore. Pra ne per ta perkufizuar dukruine massive nga y aspect duhet  qe vrojtuesi te ket njohuri profesionale per kete detyre.

Dhe percaktimi behet edhe nga aspekti kohor, pra e sakteson kohen e sakte e kryerjes se vrojtimin te ndonje fenomnei apo dukruie massive.

 

Njesia statstistikore(individi)

 

Me nejsi stat. kuptojme kuptojme elementet e njesise statistikore, pra njesite perberse te popullimit. Pra keto njesi duhet te ken variabilitetin si karakteristike, pasi qe edhe statsistika studion dukurite massive qe kane si karaktersitike te pergjithsme variabilitetin nga kjo duhet qe edhe elemntet e dukurise massive te jene variabile, te ndryshueshme prej njera tjetres. Pra njesi statistikore mund te jet nje njeri, nje send, nje object ETJ.

Perms ketyre njesive statistikore te dukruise massive studiohenecurite specifike pra variacionet te njesive statistiore, e me kete edhe te dukurise massive ne pergjithsi.

 

Atributi(tipari) statistikor

 

 Dukruite massive perkatsisht njesite statistikore posedojne ne vehte veti apo veqori te ndryshme, e te cilat jane objet studimi te dukruise se caktuar. Pra qedo veti e perbashket per te gjitha snjesit dhe e veqant per secilen, ne stat. quhet atribut ose tipar. Pra njesit stastistikore kane attribute te llojllojshme dhe ato ndryshojne nga njeisa ne nejesi dhe kjo paraqet baze per kuptimin e nocionit te variacionit ne statistike.

Tiparet apo atributet percaktojne njesine statistikore, e perms saj edhe dukurine massive ne pergjithsi.
Gjate vrojtimit hasin ne dy lloje krysore te atributeve: sasiore dhe cilsore. Ato sasiore shprehin karakteristiken e dukurise ne forme te sasise pra permes numrave, ndersa atributet cilsore dukurine e shprehin perms pershkrimit. Mire po shume autore atributet I ndajne:  Sipas tipit, sipas menyres se formimit dhe sipas permbajtjes.

Sipas tipit- atributet karakterizohen me veqori tipike si mosha, pasha etj, veqori hapsinore vendi, rajoni. Veqori kohore ETJ

Sipas menyres se formimit-atributet paraqiten ne menyre te panvarur nga subjektet e tjera(objective) dhe ne menyre te varur nga subjektet e ndryshme.

Sipas permajtjes-jane ato veti apo veqori apo tipare te njesis stasitstikore te cilat mundesojne ne mnyre te qart shprehjen e karakteristikave te njesis statistikore dhe dukurise massive ne teresi. Ato attribute mund te shprehen me numra dhe quhet numerike, pastaj kemi atributet qe shprehen me fjale qe quhen cilsore. Derisa atrubuti factorial shprehe ndikimin e ndonje faktori ne krijimin dhe zhvillimin  e ndonje dukurie.

 

Variacioni I atributit(tiparit)

 

Variacioni paraqet ecurite specifike apo levizjen qe paraqesin ndryshimin e sasise ose clisis se atributit te njesise statistikore dhe dukurise massive ne teresi. Pra keto ecuri specifike praqesin thelbin e studimit te statistikes. Nga kjo plotesohet edhe definicioni I statstikes si shkence e cila merret me hulumutimin dhe studimin e ligjshmerive apo raporteve te variacionit  te atributit ne kuader te njesive stat dhe dukruve massivene teresi. Permes variacionit si ndryshim, si ecuri zbulohen ligjshmei ne natyre, ne kenomi dhe ne shoqeri.

Variacioni paraqitet ne dy forma kryesore: si ndryshim- qe paraqet nryshimin ne mes te madhesis raportuse dhe asaj paraprake N2-N1. Dhe kemi variacionin si koeficient- qe paraqet raportin e niveleve raportuse e nivelet paraprake si baze qe mirren N2/N1.