Goierri mendiz mendi (44):
Zumarraga - Pagotxoeta - Samiño/Irumugarrieta - Oleta - Aginaga - Zumarraga

—1997an egindako
deskribapena—

 Zumarragatik Samiño tontorrera

Zumarragatik (1), ETXEBERRI (2) auzora garamatzan bidegorria hartuko dugu; jatetxearen ondoan, Andutzu baserrira igotzen den porlanezko pista hartu beharko dugu. Baserriaren atzetik jarraitzen duen bide zabaletik gora abiatuko gara, eta langa bat igaro ondoren gasbidearen zuloaren gainetik jarraitzen duen zidorra segituko dugu. Muinoaren gainaldera iritsi ondoren ezkerrerantz joango gara; hemendik aurrera bide zabal batek San Kristobaleko baselizara (3) (A) eta Oraazpikoa baserrira garamatza.

Ibilbideak Oraagoikoa baserrira doan porlanezko pistatik darrai; langa bat igaro ostean, ipar-sortaldeko norabidean PAGOTXOETA (4) lepora doan pistan barrena igoko gara. Pagotxoeta lepoa, bidegurutzea.

Pagotxoetako txabolaren ondotik, ezkerraldean irteten den ipar-mendebaldeko norabideko zidorra hartuko dugu, zuhaitzik gabeko zenbait muinoren ondoren Pagola (5) lepora iristeko. Izen bereko txabola lepoan.

Aldapa gogorrean igoko gara oraingoan; bertan Pagobakarrako tumulua (B) eta Iruarrieta II trikuharria (C) ikus daitezken. Geroxeago, SAMIÑO edo IRUMUGARRIETA edo KURUTZETA (6) (D) izeneko tontorrera (933 m) iritsiko gara.

44. ibilbidearen airetik aterarako argazkia

Tontorretik mendebaldeko norabidean jaitsiko gara; Elortxo izeneko tokian dauden IRUARRIETA I (E) eta Iruarrieta (F) trikuharrien ondotik pasa beharko dugu. Zumarragako eta Azkoitiko udal-barrutien banalerrotik ibiliko gara, Oleta (7) (G) lepora iritsi arte, non Oletako tumulua (H) ikusteaz gain, hurbil duen burdinazko gurutze txikia bisita daitekeen.

Hego norabidean ezkerraldera joz, markaturiko bidetik Aginaga auzora jaitsiko gara. Bidezidorraren ezkerraldean, Elorrietako tumulua (I) ikus daiteke.

AGINAGA auzotik (8) (J) Zumarragara jaisten den errepidea hartuko dugu, Abendaño baserrira doan eskuinerako bidegurutzea aurkitu arte. Baserriaren ezkerraldetik gutxi erabilitako bidezidorretik jarraituko dugu, bailararen magalean dagoen Izukitza baserrira jaitsiz; Aginagarako errepidera pasatu eta bere hasieraraino jarraituko dugu, Urola ibaiaren gaineko zubira iritsiz. Sasietako atseden-lekua bertan.

Urretxuko eta Zumarragako udalek atonduriko Urola burdinbideko bidetik jarraituko dugu hasierako puntura (9) iritsi arte.

 Gune interesgarriak

• (A) San Kristobaleko baseliza (43. ibilbidean deskribatua).
• (B) Pagobakarrako tumulua. 1989an aurkitutako hileta-monumentua. 0,40 m-ko garaieraz, 6 m-ko luzera du I-H diametroan eta 8,70 m E.-M. diametroan. Bertako basaltoak.
• (C) Iruarrieta II izeneko trikuharria. 1987an aurkitutako hileta-monumentua. 1,30 m-ko garaiera eta 13 m-ko diametroa du. Bertako basaltoak.
• (D) Samiño edo Irumugarrieta edo Kurutzeta. 933 m-ko garaierako gaina, Azkoitia, Azpeitia eta Zumarragako udal-barrutien arteko muga. Buzoia. Inguruetako bista ederra.
• (E) Iruarrieta I izeneko trikuharria. 1980an aurkitutako hileta-monumentua, Azkoitiko udal-barrutiaren barruan kokaturikoa. Trikuharria, tumulua eta ganbera nahasiak ditu. Tumulua 0,25 m-ko garaierakoa da, 13 m-ko luzerako diametroa duelarik. Bertako basaltoak eta kararri tuparritsuak.
• (F) Iruarrietako trikuharria. 1979an aurkitutako hileta-monumentua, Azkoitiko udal-barrutiaren barruan kokaturikoa. Trikuharria, baso-pista batek nahastua, hondatua eta zeharkatua dago. Egun, tumuluak 30x15 m-ko neurria du eta 2,10 m-ko garaierakoa da. Bertako basaltoak eta kararri tuparritsuak. Dirudienez, 1979-1980 urteen inguruan hondeamakina batek monumentua nahastu zuen, ustezko altxorren baten bila-edo.
• (G) Oletako gurutzea. 1981. urtean Oleta lepoan jarritako gurutzea. Urtero Trinitate igandean, erromeri herrikoia ospatzen da inguruan.
• (H) Oletako tumulua. 1989an aurkitutako hileta-monumentua. 0,30 m-ko garaierakoa da eta 8,30 m-ko diametroa du. 3 m-ko diametroko kraterra erdian eta 0,30 m-ko sakonera du. Bertako basaltoak.
• (I) Elorrietako tumulua. 1989an aurkitutako hileta-monumentua. 0,40 eta 0,50 m bitarteko garaieraz, 7 m-ko luzera du I-H diametroan eta 8,70 m E-M diametroan. Bertako basaltoak.
• (J) Aginagako auzoa. Nekazal-bailara, 1989. urtea arte Azkoitiko udal-barrutian kokatzen zen. Urte honetan, Zumarragarekin elkartu zen.

 Kartografia

• "Goierri mendiz mendi", talde eta elkarte batzuk.
• Zumárraga, mapa katastrala, 88-II. Instituto Geográfico Nacional (España). Eskala: 1:25.000.

 Bibliografia

• "Goierri mendiz mendi", talde eta elkarte batzuk.