ETNO-SOCIJALNI OKVIRI ŽIVOTA

BRAK I PORODICA

Shvatanja o braku su u Drežnici, kao, uostalom, i u drugim krajevima, izrazito pod uticajem institucionalizovanog religioznog bračnog prava, što važi za obe konfesije, te i drugih zakonitosti i pravila po običaju, šerijatu ili austrijskom građanskom pravu. Iako među konfesijama postoje izvjesne razlike, nekoliko stavova su im zajednički.
Tradicionalni stav sredine jeste, naime, da svaki član zajednice, kako muško tako i žensko, treba da stupi u brak. Udovci i udovice se, po pravilu, ponovo žene i udaju, ali su poznati i slučajevi kada su, naročito starije, udovice sa više odraslih potomaka ostajale u kući. Kod Muslimana su one obično tada bile na čelu zadruge (»zajednice«). Unutar porodice se pazilo na redosljed ženidbe i udaje, ali nije bilo striktno poštovano. Bilo je slučajeva da momci i sa 16-17 godina stupaju u brak, pa i sa starijim djevojkama od sebe. Na ovu pojavu se nije »loše gledalo«. Rijeđi je bio slučaj da mlad momak uzme udovicu sa djecom, ali je i toga bivalo i obično je onda momak išao na udovičino imanje. Ovo je praktikovano u slučaju ako je momak imao puno braće, a njegova zajednica relativno mali posjed. Tada se on priženi (domazet). Ovako priženjen momak zadržavao je svoje prezime, djeca iz tog braka nose njegovo prezime, te su u nasljednim pravima izjednačena sa eventualnom djecom udovice iz prethodnog braka. Poznati su i slučajevi da otac, nemajući sinova, u dogovoru sa kćerkom dovodi zeta u kuću. Roditelji su imali velikog, ako ne i presudnog uticaja na izbor bračnog partnera svoje djece. Sa ovim u vezi bilo je i pojava »otmice« i »bježanja«, što se, po pravilu, uvjek izvodilo u dogovoru momka i djevojke. Čini se da je ova praksa bila češća kod muslimanskog stanovništva, vjerovatno kao odgovor na jače izražen porodični autoritet. Ako roditeljima nije bilo po volji »ašikovanje« njihove djece, gledali su da takvu vezu, kako kažu »razbiju«. Na primjer, ako nekog momka familija djevojke »ne begeniše«, onda neko iz njenog »roda« (ujak - »daidža«, a može i žensko) dođe kod djevojke te »ocrni« njenog momka. Često se u takvim prilikama pribjegavalo pričama lascivnog karaktera, npr. o seksualnoj nesposobnosti dotičnog momka i sl.
Sa formalne strane, bar prema onome kako nam je na terenu prezentovano od kazivača, postojale su razlike kod Muslimana i Hrvata u ophođenju između djevojaka i mladića stasalih za udaju i ženidbu. Kod Hrvata je ustanovljena praksa »liganja«, poznata i u drugim dijelovima zapadne Hercegovine. »Liganje« podrazumjeva, prema kazivačima, provjeru djevojčinog poštenja. Djevojke su primale momke, pa i udovce, noću »na sijenu« i bilo je dozvoljeno sve osim koitusa. Djevojka koja podlegne nije više bila »na cijeni«. Nekada je postajao utvrđeni red i znalo se kojim danima djevojke »ligaju« sa momcima, a kojim sa udovcima. Ako djevojka upražnjavajući »liganje« ipak zanese, ona je praktično bila u situaciji da bira oca svome djetetu, što se moglo i zloupotrijebiti, pogotovo ako je među partnerima bilo momaka iz »dobrih«, tj. bogatih kuća. Pitanje predbračnih odnosa se, u svijetlu ustanovljene prakse »liganja« kod Hrvata, pojavilo kao vrlo interesantno s obzirom da Muslimani poriču da se »liganje« kod njih praktikovalo. Kod njih je uobičajena »smjena«, pri čemu na »silu« ili u kolu svaki momak ima pravo da priđe bilo kojoj djevojci i da »prodivani« ili igra sa njom. Pri tome može da »smjeni« već prisutnog momka, kao što može i on da bude »smjenjen« od drugih prisutnih momaka. Kod »smjene«, po pravilu, nije smelo biti nikakve ljutnje »smjenjenog« momka.
Već na prvi pogled možemo konstatovati da je praksa »liganja« strukturalno identična praksi »smjene«. Naime, zajednička su im tri osnovna elementa. Ako je a) »liganje« i b) »smjena«, imamo slijedeću komplementarnost:
1. Društvena kategorija
a) porodični  interes u sklopu sa moralnim  regulativima,
b) igra kao društveni interes i regulativ.
2. Individualne potrebe
a) proba, isprobavanje, odabir,
b) promjena - odabir.
3. Razriješenje društvene situacije
a) uži izbor, kandidatura i, dalje, »otmica« - »bjekstvo«,
b) odabir, kandidatura.
»Smjena« u kolu (ali i na »silu«) ujedno je bila i jedna od prilika za odabir kandidata sa kojima će se upražnjavati »liganje«. Osim toga, prikupljeni materijal nas upućuje na pojavu »ašikovanja« i između pripadnika različitih konfesija. Prema kazivačima ovo »ašikovanje« nikako se ne može podvesti pod onaj »klasičan« tip orijentalno »obojenog« ašikovanja, poznatog nam iz gradova i sela Bosne, te iz bosanskih »sevdalinki«. Nema u Drežnici onog ekstremnog fatalizma, potpune predanosti sudbini i melanholične note, gdje ljubav »općenito ima žig vječne nerealizirane čežnje«. Ovde, u Drežnici, kazivači pričaju o sasvim drugom obliku »ašikovanja«; ono je otvorenije, jasnije, konkretnije, parovi stupaju (čak i ako su različitih konfesija) u intimnije kontakte, »drpuljaju se«, baš kao što je to izraženo i u praksi "liganja".
S obzirom da je o praksi »liganja« veoma malo pisano, u tom smislu što donedavno nije bilo pokušaja detaljnijeg objašnjenja, ipak možemo, u kontekstu opštih društvenih tokova u Drežnici, smatrati da ova praksa nije bila baš toliko strana Muslimanima kako oni danas tvrde. Najvjerovatnije nisu imali potpuno izgrađen kod po kome je ona društveno funkcionisala, ali nas komparacija sa praksom »smjene« sasvim sigurno navodi na izvjesne refleksije potisnute prakse »liganja«. Budući da ne raspolažemo dostatnim komparativnim materijalom, te izvornim, terenskim, nećemo se ovde upuštati u razmatranje socijalnih efekata koji su mogli proizići iz upražnjavanja ove prakse, uz napomenu da se u ovom obliku ona održala sve do pedesetih godina (1950. god.).
U kontekstu ove problematike najznačajnija je odrednica da u prošlosti unutar Drežnice nije bilo mješovitih brakova. Čini se da je introvertnost seoske, kao i konfesionalne sredine bila izrazita, posebno kod muslimanskog stanovništva. Tek od prije tridesetak godina primjetna su izvjesna otvaranja, tako da danas u Drežnici ima mnogo mješovitih brakova.
-------------------------------------------------------
Običaj «liganja»: Poslije "mlađanog sila" idu cure spavat na sijeno, u štalu. Momci su mogli obiti i vrata od štale i cure svezati uzicom od dugih gaća ispod koljena i svitnjak sveži oko pasa na leđa, da momak ne može odriješiti, ni prst da ne može uvući ispod uzice. Momci su to radili da bi vidili koja je cura "tvrđa dati", koja se bolje može braniti - ta bi bila na cijeni i takva bi se najprije udala. Roditelji su znali koja cura s kojim momkom "liže". Bilo je slučajeva da po tri momka dođu jednoj curi, jedan se digni drugome i sa svakim se ona drpuljaj pod gunjem. Četvrtkom i nedeljom bi bilo redovno mlađano sijelo, kad bi se išlo ligat s momcima, obično, a drugim danima s momcima koje nisu baš željele sebi, ali bi ih primale da malo prkose onim momcima koje bi cure više simpatisale.

I Home I 1 I 2 I 3 I 4 I 6 I 7 I 8 I 9 I

Copyright © Drežnjak; jesen 2001. godine