Preljubovic Sankovic Pavlovic Petrovic-Njegos Obrenovic

Dinastija Preljubovic

Rodonacelnik vlastelske porodice Preljubovic, kesar Preljuba, vojskovodja cara Stefana Dusana, koji se posebno isticao mudroscu i hrabroscu, vrhunac karijere dostigao je neposredno posle osvajanja Tesalije, u jesen 1348. godine. Tada ga je car Dusan postavio za namesnika ove oblasti, i istovremeno mu dodelio titulu kesara, kao nagradu za postignute uspehe. Malo se zna o Preljubovom namesnistvu uTesaliji, iako je on taj polozaj zadrzao do smrti. Jedino se pouzdano zna da je kesar za sediste srpske vlasti odabrao grad Trikalu. Iako je kesar Preljuba odbranio Tesaliju od napada ceta Jovana VI Kantakuzina, srpska vlast u toj zemlji kratko je trajala. Iznenadna smrt Cara Dusana bila je neposredan povod pocetka raspadanja teritorije Srpskog Carstva. Kesar Preljuba umro je neposredno posle smrti cara Dusana, cime je i srpska vlast u Tesaliji ubrzo prestala. Preljubina zena Irina i maloletni sin Toma bili su primorani da napuste Tesaliju. Toma Preljubovic se, medjutim, kasnije vratio u Tesaliju i bio prijateljski docekan. Tu se i , 1366. godine, ozenio cerkom Dusanovog polubrata Simeona (Sinise) Nemanjica Paleologa.
Uspon Tome Preljubovica otpoceo je 1366. godine, kada je sa srpskim trupama svecano usao u Janjinu, gde ga je kao svog zeta, poslao Simeon Paleolog. U jesen 1382. godine, Toma Preljubovic je dobio despotsko dostojanstvo od vasilevsa Manojla Paleologa. Kao jinjinski gospodar odrzao se na vlasti od 1367. do 1385. godine. Optuzivan je da je tiranski vladao, i da je, kada je poceo da gubi oslonac, pozvao u pomoc Turke. Ubili su ga njegovi telohranitelji, 23. decembra 1385. godine.
Toma Preljubovic i njegova supruga Marija bili su cesti i veoma obrazovani narucioci umetnickih dela o cemu svedoci poznata ikona Neverovanja Tominog, sa portretom despotovice Marije, iz manastira preobrazenja na Meteorima. U riznicama katedrale u Kuenki cuva se dvodelni vizantijski relikvijar sa ikonama Bogorodice i Hrista i Hrista samog, i ktitorskim figurama Marije i Tome Preljubovica. Despot Toma slao je i dragocenosti svetogorskim manastirima: tac Luvri, putir Vatopedu, ikonu Sv. apostola Tome, sa portretom nepotpisanog despota, Hilandaru.

Dinastija Sankovic

Valstelska porodica srednjevekovne bosanske drzave, Sankovici, bili su gospodari Humske zemlje. Sanko Miltenovic, rodonacelnik porodice, sin je Miltena Drzivojevica, koji je doskora smatran za najstarijeg clana ove porodice. Medjutim, sacuvani su dokumenti o ocu zupana Miltena, Drazenu Bogopercu. Pored Drazena, za koga se zna da je iz Nevesinja, zna se jos za neke clanove ove porodice, Vidomira, Hapca, njegovog sina Branislava, ali nije poznato u kom su srodstvu bili sa Drazenom. Milten Drazivojevic prvi put se pominje 1332. godine, kao pristalica bosanskog bana Stjepana II Kotromanica. Poslednji podatak o njemu datira iz 1343. godine, ali o smrti i poslednjim godinama zivota Miltena Drazivojevica nema nikakvih podataka. Zna se samo da je bio iz Zagorja, odakle su se Sankovici postepeno spustali na mora i tek u sledecoj generaciji postali gospodari Popovog Polja, Bosanskog Primirja i Slanog. Zupan Milten imao je dva sina i jednu kcer: Sanka, po kome je porodica dobila ime, Gradoja i Radacu.
Sanko Miltenovic prvi put se pominje 1335. godine, a 22. oktobra 1348. godine Dubrovnik ga je primio za svog gradjanina kao plemica bosanskog bana. Od 11. avgusta 1366. godine Sanko Miltenovic se pominje kao kaznac. Kada je Nikola Altomanovic napao Dubrovnik, Sanko je predvodio bosansku vojsku koja je bila na strani Dubrovnika. U ovim borbama Sanko je poginuo, ali se tacan datum tog dogadjaja ne zna. O Gradiju Miltenovicu, Sankovom bratu, i Radaci, Sankovoj sestri, ne postoji dovoljno dokumenata.
Kaznaca Sanka Miltenovica nasledili su sinovi Beljak i Radic. Zupan Beljak Sankovic preuzeo je posle oceve smrti upravljanje porodicnim posedima. Neposredno posle smrti Tvrtka I, braca Beljak i Radic odlucuju da prodaju zupu Konavle Dubrovcanima. Zbog toga, vojvoda Vlatko Vukovic i knez Pavle Radenovic upali su u Konavle decembra 1391. godine, zaposeli celu zupu i podelili je izmedju sebe. Vojvoda Radic je tom prilikom zarobljen, a o zupanu Beljaku nema nikakvih vesti. Posto se pre tog napada razboleo, verovatno ga nije ni doziveo. Vojvoda Radic pusten je iz zatocenistva tek krajem 1398. godine. 1399. godine primljen je za clana Velikog Veca Dubrovacke Republike, sto znaci da je bio uveden u red dubrovackih plemica. U ratovanjima kralja Ostoje sa Dubrovnikom, vojvoda Radic je medjutim bio na kraljevoj strani. Kada je maja 1404. godine doslo do prevrata protiv kralja Ostoje, vojvoda Radic je zarobljen. Ne zna se kada je umro, ali se moze smatrati da je 1404. godine porodica Sankovica zavrsila svoju istoriju.

Dinastija Pavlovic

Vlastelska porodica Pavlovici, poznati i kao Jablanici ili Jablanovici, po rodonacelniku njihovom Radenu Jablanicu, imala je posede u istocnoj Bosni, a njen uspon pocinje krajem XIV veka, sa knezom Pavlom Radenovicem. Knez Pavle Radenovic znatno je prosirio svoje oblasti posle smrti Tvrtka I, pa je, pored krajeva oko reke Krivaje i Prace, drzao i grad Borac kod Vlasenica, trgoviste Pracu, rudnik Olovo, a pred kraj XIV veka, posle pobede nad Sakovicima, Trebinje, zupu Vrm sa gradom Klobukom i polovinu Konavla sa Cavtatom. Pavle Radenovic je ubijen u Sutjesci, avgusta 1415. godine, u zaveri kralja Ostoje i Sandalja Hranica, bosanskog vojvode.
Posle smrti Pavla Radenovica, njegova zemlja je podeljena, a smrtno neprijateljstvo medju bosanskim baronima, pretvorilo se u dugotrajno ratovanje Pavlovih sinova, Petra i Radoslava, protiv Sandalja Hranica. Da bi odrzali ostatak ocevih oblasti, braca Pavlovici obratili su se Turcima za pomoc. Stariji, Petar, poginuo je 1420. godine u borbi sa Isak-begom, koji je bio na strani Sandalja Hranica.
Veliki vojvoda Sandalj Hranic i vojvoda Radoslav Pavlovic, najpoznatiji clan ove porodice, bili su potcinjeni bosanskom kralju Tvrtku II, ali su bili vazali sultana Murata II. Njih dvojica su bili susedi, neprestano u sukobima. Marta 1435. godine iznenada je umro vojvoda Sandalj Hranic. Nasledio ga je sinovac Stefan Vukcic Kosaca, ali i sa njim je vojvoda Radoslav nastavio neprijateljstva. U ratu sa njim, vojvoda Radoslav je izgubio Trebinje i zupu Vrm sa Klobukom, a potpuno je istisnut i iz Primorja. Posle smrti vojvode Radoslava Pavlovica, novembra 1441. godine, njegov sin Ivanis Pavlovic produzio je jos nekoliko godina neprijateljstvo protiv svog ujaka Stefana Vukcica i protiv njega je podrzavao kjralja Stefana Tomasa. Druga dva sina vojvode Radoslava, vojvoda Petar i knez Nikola, gospodarili su nasledjenim zemljama u istocnoj Bosni, ali ograniceni uticajem Stefana Vukcica. U naletu Turaka 1463. godine stradale su zemlje Pavlovica, osvojene bez vecih teskoca, a poslednji Pavovici su pogubljeni.
Pavlovici su pripadali jeretickoj crkvi bosanskoj, a u blizini Rogatice nalazili su se stecaci nad grobovima vojvode Radoslava Pavlovica, njegove zene, jednog sina, brata i izvesnog vernog mu sluge. Na velikom nadgrobnom spomeniku na srpskom jeziku istesan je natpis:" Ja, vojvoda Pavlovic od Radasela, gospodar i knez ove zemlje, lezim ovdje u ovom grobu. Dok zivljah, ne mogase me turski car nikojim junastvom, ni kakvi darovima, pa ni borbom, ni velikom silom sa moje zemlje ni potisnuti ni pobijediti; jos manje sam mislio da se odreknem svoje vjere. Bog mi je dao da sam mnogo puta pobijedio Turke. Hvala Bogu i slava sto vazda vjerovah i sto svoju zemlju ostavljam jos u hriscanskoj vjeri".

Dinastija Petrovic-Njegos

Posle pada Crne Gore pod Tursku vlast i izumiranja dinastije Crnojevica, prva ponovna organizacija vlasti medju crnogorskim i brdskim plemenima vezana je za Petrovice- Njegose. Rodonacelnik Petrovica-Njegosa, Radul, poreklom je sa Njegusa, po cemu je porodica i nazvana. Radulov sin, vojvoda Stefan, otac je Danila, prvog vladike iz ove porodice. Danilo je vladika postao 16997. godine i za njegovu licnost se vezuje pocetak teokratije, svetovne vlasti crnogorskih vladika: crkva je bila jedini autoritet sposoban da objedini plemena koja su bila u medjusobnoj krvnoj zavadi. Danilo je 1711. godine zaratio sa Turcima, a vec sledece godine na Carevu Lazu potukao tursku vojsku. Ostao je u narodnom secanju po cuvenoj "istrazi poturica". Danila je nasledio brat od strica Sava, koji je 1735. godine izabran za vladiku, da bi 1750. vladicanski presto ustupio Vasiliju, sinu Danilovog brata Radula. Posle Vasilijeve smrti u Rusiji 1766. godine, nastupio je period anarhije, prekinut pojavom laznog cara Scepana Malog, posle cega vladika Sava ponovo preuzima vlast, do svoje smrti 1781. godine.
Vladika Petar I, unuk Danilovog mladjeg brata Damjana, vladao je od 1781. do 1830. godine, u vreme Napoleonovih ratova i dva srpska ustanka. Ratovao je protiv Turaka i tako davao podrsku Karadjordju. Na unutrasnjem planu odlucno je radio ne medjuplemenskom jedinstvu i ucvrscivanju unutrasnje drzavne vlasti, pa je u tom cilju doneo prvi zakon 1796. godine i uspostavio drzavno sudstvo. Najpoznatiji crnogorski vladar svakako je Petar II, sin Toma Petrovica, starijeg brata Petra I. U mladosti je nazvan Petar Tomov ali je kasnije u knjizevnosti zvan Njegos. Nesumnjivo je jedan od najznacajnijih pisaca srpskog jezika, veliki deo svoje energije posvetio je knjizevnosti. Petar II je nastavio borbe sa Turcima, a u unutrasnjoj politici je zvanicno ukinuo guvernadurstvo i ustanovio Senat. Smrcu vladike Petra II ujedno se zavrsava i period teokratije u Crnoj Gori.
Petrov naslednik, knez Danilo, bio je prvi svetovni vladar na Cetinju. Za knjaza je postavljen 1. januara 1852. godine, na osnovu Njegosevog testamenta. Zbog pomaganja pobunjenim plemenima, Turska krece vojsku na Crnu Goru ali im Danilo nanosi poraz. Pomocu evropskih sila, teritorija Crne Gore biva znatno prosirena. Knez Danilo je pao kao zrtva atentata, 31. jula 1860. godine, u Kotoru, gde je na njega pucao crnogorski emigrant Todor Kadic, iz licne osvete. Poslednji vladar iz dinastije Petrovica-Njegosa, Nikola I, sin je Danilovog starijeg brata, vojvode Mirka. Za kneza je izabran 1860. godine, na osnovu Danilovog testamenta. I njega je, kao i njegove prethodnike cekalo odmeravanje snaga sa Turcima. Odredbama Berlinskog kongresa, 1878. godine, Crnoj Gori je priznata puna nezavisnost, a njena drzavna teritorija je vise nego udvostrucena. U unutrasnjoj politici knez Danilo je vladao autokratski, sto je izazvalo sukob sa demokratskim snagama. Za kralja se Nikola proglasio 1910. godine. Nakon prvog balkanskog rata, Londonskim mirom, 1913. godine, Crnoj Gori su pripojene teritorije sve do Sandzaka i Metohije, ali im je uskracen Skadar. Nakon drugog balkanskog rata, Bukurestanskim mirom nije bili teritorijalnog prosirenja Crne Gore. Zbog losih odnosa sa Srbijom, odlukom Velike narodne skupstine u Podgorici 26. novembra 1918. godine porodica Petrovica-Njegosa svrgnuta je s prestola i proglaseno je ujedinjenje sa Srbijom. Po svrgavanju sa prestola, ne mogavsi da se vrati u zemlju, kralj Nikola je ziveo neko vreme u Italiji, a umro je 1921. godine u Francuskoj.

Dinastija Obrenovic

Dinastija Obrenovica vladala je Srbijom u dva navrata. Vodj Drugog srpskog ustanka, Milos Obrenovic, rodjen Todorovic, spada medju najznacajnije licnosti novije srpske istorije. Detinjstvo i mladost je proveo kod strica Milana, cije je prezime- najverovatnije zbog ugleda koji je Milan, kao vojvoda u prvom srpskom ustanku imao- Milos preuzeo posle bratovljeve smrti 1810. godine. Milos je uz Milana prosao gotovo sve bitke od 1804. do 1813. godine. Karadjordje mu je poverio Uzicku nahiju na upravu i odbranu. Posle propasti Prvog srpskog ustanka Milos je jedini od istaknutijih vojvoda koji ostaje u Srbiji. Na celo Drugog srpskog ustanka Milos je stao 23. aprila 1815. godine. Iste godine je sa Marasli Ali-pasom sklopio dogovor o mesovitoj upravi u Beogradskom pasaluku. Ovim je oruzani deo Drugog srpskog ustanka ustupio mesto politickoj borbi. Ovim dogovorom je Srbija i zvanicno dobila nekoliko povlastica. Milos nije birao nacina da ucvrsti svoj polozaj i da izbori sto vecu autonomiju za Srbiju. Hatiserifom iz 1830. godine Srbija je, kao vazalna drzava, stekla pravo na autonomnu unutrasnju upravu, dok je Milosu, posebnim beratom bilo priznato nasledno knezevsko dostojanstvo. Nepismeni knez dobro je osetio potrebe novog vremena. Od 1830. srpski mladici pocinju da se skoluju u inostranstvu. Iz inostranstva, na knezev poziv, dolaze lekari, profesori, inzenjeri. Za njegovo vreme vezuje se i izlazak prvih "Novina serbskih". Miloseva preka narav i despotski nacin vladanja, ucinili su da se staresinski sloj ujedini i postanu pretnja njegovoj samovolji. Posle Miletine bune iz 1835. godine donet je prvi Ustav srpske moderne drzave, koji je predvideo ucestvovanje Sovjeta u zakonodavnoj vlasti. Ovaj "Sretenjski ustav" brzo je suspendovan ali to nije pokolebalo ustavobranitelje. Nakon donosenja novog ustava, Milos nije mogao da se pomiri sa novom podelom vlasti pa je 1. juna 1839. godine bio prinudjen da abdicira. Nasledio ga je tesko oboleli stariji sin Milan, koji umire posle nepunih mesec dana, pa je presto pripao Milosevom mladjem sinu Mihailu. Ustavobraniteljski rezim je naterao Mihaila da 7. septembra 1842. godine pobegne u Zemun, a na njegovo mesto je doveden Karadjordjev sin Aleksandar. On je vladao sve do 1958. godine kada se iz izganstva vraca Milos i zapocinje svoju drugu, kratkotrajnu vladavinu, koja se zavrsava 1860. godine. Nakon toga, na srpski presto ponovo dolazi Mihailo Obrenovic, cija medjunarodna aktivnost dovodi do kulminacije odnosa sa Turskom. U nekoliko navrata je odlagan sukob sa Turskom, sto je stvaralo veliko nepoverenje Mihaila u svoje saveznike. Pocetkom 1868. godine Mihailo ucvrscuje odnose sa Rumunijom i utvrdjuje malo poljuljane odnose sa Rusijom i Pruskom. Iznenadno ubistvo kneza Mihaila u Topcideru 10. juna 1868. godine ponovo menja politicku situaciju u Srbiji. Posle atentata za kneza je proglasen Milan Obrenovic, cetrnaestogodisnji unuk Milosevog brata Jevrema Obrenovica. Pod jakim pritiskom, Velika skupstina potvrdjuje Milanovo stupanje na presto, a zbog njegove maloletnosti izabrano je i Namesnistvo. Na svoj osamnaesti rodjendan, 10. avgusta 1872. godine Milan preuzima presto, sa velikim ambicijama usmerenim na sputavanje republikanskih ideja. Promena donetog Ustava i stalno krsenje ustavnih odredaba stvorili su Milanu jake politicke protivnike. Hercegovacki ustanak 1875. godine ucinio je da Milan 1876. godine objavi rat Turskoj. Medjutim, umesto opsteg ustanka balkanskih naroda, saveznik Srbije je samo Crna Gora. I pored velikog junastva i nekoliko pobeda, srpska vojska je bila prinudjena na povlacenje. Najzad, Rusija pristaje da intervenise 1. novembra 1876. godine. Sledece godine Rusija ulazi u rat sa Turskom, a Srbija im se prikljucuje. Na kraju, Srbija je Berlinskim ugovorom stekla nezavisnost i izvesno teritorijalno prosirenje. Posle zataskavanja afere oko proglasavanja Srbije za kraljevinu (22. februar 1882. godine) i posle visegodisnjih afera i porodicnih sukoba, Milan kroz novi Ustav 1888. godine, uvodi neke oblike parlamentarne gradjanske demokratije, a za svog maloletnog naslednika Aleksandra odredjuje namesnike koji bi vladali u njegovo ime. Kralj Milan je abdicirao 22. februara 1889. godine kada se iz Beograda preselio u Francusku. U nekoliko navrata se vracao u Srbiju ali 1900. godine zauvek napusta Srbiju i ubrzo zatim i umire u Becu 29. januara 1901. godine.
Dolazak na vlast poslednjeg vladara iz porodice Obranovic poceo je ukidanjem Namesnistva 1. aprila 1893. godine. Uskoro zatim Aleksandar je ukinuo postojeci Ustav i vratio raniji iz 1869. godine, poigravao se vlascu, pa je ukinuo Ustav samo na nekoliko sati da bi promenio izborni zakon u Srbiji. Njegovi nepromisljeni politicki potezi ucinili su ga jako nepopularnim u narodu i u javnosti. Omogucio je nedemokratsku i surovu vladavinu politickog bezakonja, a narocito se kompromitovao ljubavnom vezom, kasnije i zenidbom, s dvorskom damom svoje majke Dragom Masin. Nezadovoljstvo vladavinom kralja Aleksandra Obrenovica kulminiralo je zaverom grupe oficira iz tajne organizacije "Crna ruka", koji su kralja i kraljicu ubili u noci 29. maja 1903. godine u Beogradu, predvodjeni majorom Dragutinom Dimitrijevicem Apisom, naklonjenim dinastiji Karadjordjevica, koja je pozvana da ponovo sedne na srpski presto.