Brankovic Balsic Crnojevic Belmuzevic Bakic Crepovic

Dinastija Brankovic

Brankovici, poslednja srednjevekovna dinastija, ponati su pod tim imenom po rodonacelniku njihovom, sevastokratu Branku Mladenovicu, sinu vojvode Mladena. Vojvoda Mladen poznat je po svojo ulozi u Primorju, a njegov brat zupan Nikola imao je vlast u severnoj Albaniji. Branku Mladenovicu je car Dusan, kao svom namesniku u Ohridu dodelio titulu sevastokratora. Imao je sinove Radonju, Grgura i Vuka i cerku Teodoru. Nikola Radonja Brankovic, najstariji od trojice brace, primio je monaski zavet i postao clan bratstva manastira Hilandara kao monah Roman. Po smrti zene i dveju kceri, napustio je svetovni zivot i posvetio se radu i molitvi i postavio je temelje zaduzbini porodice Brankovic na Svetoj Gori.
Vuk Brankovic je bio zet kneza Lazara i knjeginje Milice. Uspon Vuka Brankovica tekao je uporedo sa usponom Lazara i uz njegovu pomoc. Kao gospodar Kosova i Skoplja, neposredno je bio ugrozen od Turaka, te je ucestvovao u bici na Kosovu. Posle smrti kneza Lazara pokusao je

da preuzme vodecu ulogu u Raskoj Kraljevini, sto je Lazareve naslednike bacilo u drugi plan. U ovome treba traziti korene "izdaje" Vuka Brankovica na Kosovu, koja ce kasnije cesto biti ponavljana i postati deo tradicije. Ubrzo je Vuk Brankovic morao a stupi u vazalni odnos prema Turskom sultanu, pristajuci na placanje danka. U pohodu ugarskog kralja na Turke, Vuk je video svoju sansu ali je brzo pao u ruke sultanu Bajazitu i ostao njegov suzanj do smrti, 6. oktobra 1937. godine. Vuk je za sobom ostavio tri naslednika- Grgura, Djurdja i Lazara. Grgur i Lazar su ratovali kao turski vazali i o njima nisu sacuvani neki znacajniji dokumenti.
Najistaknutiji predstavnik ove dinastije bio je Djuradj Brankovic. U nekoliko navrata je dolazio u sukob sa Stefanom Lazarevicem ali je do konacnog izmirenja doslo tek 1412. godine, a vec sledece godine su krenuli u odlucujucu borbu protiv sultana Muse. Vojska Brankovica je izvojevala pobedu, a sultan Musa je poginuo u bekstvu. Dolaskom novog sultana Mehmeda I, Djuradj je ponovo postao turski vazal. Godine 1427, nakon smrti Stefana Lazarevica, Djuradj je nasledio njegove zemlje, a nakon dve godine uspeo je od vizantijskog cara dobiti znake despotskog dostojanstva. Posto je morao ugarima da ustupi dotadasnju prestonicu Beograd, Djuradj je poceo sa gradnjom nove prestonice- Smedereva, cija je gradnja trajala do 1439. godine. Narednih nekoliko godine Djuradj je bio okruzen stalnim sukobima ugarskog kralja, Turaka i vizantijskog cara. Kako je bio u vazalnim odnosima prema Ugarima i prema Turcima, jednu svoje kcer je udao za grofa Ulriha Celjskog. Djuradj Brankovic je preminuo 1456. godine, nakon cega je njegov sin Lazar Brankovic postao "gospodin Srbljem".
Lazar je uspeo da sklopi ugovor sa sultanom Mehmedom II, kojim je dobio sve oceve zemlje i obecanje da do smrti nece biti uznemiravan ako zauzvrat bude placao harac. Despot Lazar Brankovic umro je 20. januara 1958. godine. Posto nije imao muskih naslednika, za novog despota je priznat Lazarev brat Stefan, koji je u jednom boju oslepljen, iako je jedan od pretendenata za to mesto bio Grgur Djurdjevic. Kako Grgur u tome nije uspeo, zakaludjerio se u Hilandaru i tamo umro 1459. godine kao monah German. Vec pocetkom 1959. godine Stefan je zbacen sa vlasti pa je morao da prebegne u Budim. Umro je 8. oktobra 1976. godine u velikim novcanim problemima. Vanbracni sin Grgura, Djurdjevog sina, Vuk Grgurevic, bio je uz oca kada je ovaj hteo da zavlada Srbijom. Borio se na strani ugarskog kralja od koga je dobio znacajne posede i povlastice. Najvise poraza je nanosio turskoj vojsci, a po svojoj hrabrosti je ostao zapamcen u narodnoj poeziji kao Zmaj Ognjeni Vuk. Umro je 1485. godine.
Despotsku titulu je 1986. godine, posle smrti Vuka Grgurovica, nasledio Stefanov sin Djordje Brankovic koji je vladao zajedno sa svojim bratom Jovanom pocev od 1494. godine. Negde izmedju 1947. i 1949. godine Djordje Brankovic se tajno zamonasio u Krupniku, manastiru koji je sam osnovao. Posle izvesnog vremena rukopolozen je za jeromonaha i dobio ime Maksim. Posle ovog dogadjaja, Jovan ostaje sam sa titulom srpskog despota gde se potpisiovao sa "miloscu Bozijom despot". U vreme tursko-ugarskog rata Jovan je u vise navrata nanosio teske poraze turskoj vojsci. Umro je 10. decembra 1502. godine, nakon cega su posedi i titula despota pripali hrvatskom velikasu Ivanisu Berislavicu, za koga se preudala Jelena, Jovanova udovica. Brankovic su bili ktitori mnogih zdanja na teritorijama kojima su vladali,a medju najznacajijima su svakako zaduzbine na Svetoj Gori i Bogorodicina crkva sa manastirom u Krusedolu.

Dinastija Balsic

Prvi poznati Balsic bio je Balsa I, za koga se kaze da je za vreme cara Dusana drzao samo jedan grad u Gornjoj Zeti. U vreme rata kneza Vojinovica sa Dubrovnikom, 1361. godine, sinovi Balse I, Stracimir, Djuradj I i Balsa II stali su na stranu Dubrovnika, a ratovali su i protiv albanskog vlastelina Karla Tapije. Dve godine nakon postizanja mira izmedju ovih velikasa, 1368. godine, grad Ulcinj je pripao Djurdju I Balsicu. Ovo je dovelo do veceg osamostaljivanja Balsica, pa oni formalno vise nisu priznavali vrhovnu vlast cara Urosa. Porazom Nikole Altamanovica, krajem 1371. godine, Djuradj je zaposeo neke teritorije ovog velikasa i time prosirio svoje posede. I pored formalnog prihvatanja katolicanstva, Djuradj je ostao vezan za pravoslavnu crkvu, te je bio jedan od sazivaca crkvenog Sabora 1375. godine, jer se na njegovoj teritoriji nalazila Pecka Patrijarsija. Poslednji pohod Djurdja I Balsica bio je uperen protiv bosanskog bana odnosno kralja Tvrtka. Pocetkom 1377. godine plemstvo i uticajni stanovnici tri zupe pod vlascu Djurdja I pobunili su se i zbacili vlast Djurdja I Balsica i stavili se pod vlast bana Tvrtka. Umro je 13. januara 1378. godine, a nasledio ga je najmladji sin Balsa II.
On je takodje nastavio neprijateljstvo sa Tvrtkom, ali je opasnost otklonjena kada je Tvrtkova vojska potucena. Balsa II je ubrzo zatim poginuo u borbi sa Turcima na Saurskom Polju 18. septembra 1385. godine. Drugi sin Djurdja I Balsica, Konstantin, upravljao je posle oceve smrti krajevima izmedju Drima i Bojane. Prisao je sultanu Bajazitu I i do kraja zivota delovao pod njegovom zastitom. U vreme Bajativog poraza kod Angore, 1402. godine, nasao se pred mletackim sudom gde je pod nedovoljno razjasnjenim okolnostima osudjen na smrt i pogubljen.
Zeta i severni krajevi Albanije pripali su najstarijem Stracimirovom sinu, Djurdju II. On je za svoje sediste izabrao Ulcinj, nazivajuci se "blagovjerni i samodrzavni gospodin Djuradj svoj zetskoj i primorskoj zemlji". Suzena olast Djurdja II Stracimirovica pocela je polako da izmice njegovoj kontroli. Za kratko vreme se nasao suzbijen na uzanom podrucju izmedju Skadarskog jezera i mora. Zbog dobrih odnosa sa Turcima, Djuradj II je imao mnogo problema za velikasima sa kojima se granicio. Medjutim, kada se okrenuo protiv Turaka 1395. godine, uspeo je da preotme Skadar, Drivast i trg Svetog Srdja na Bojani. U oktobru 1399. godine Djuradj II se pobunio prtiv mlecana i u tim borbama im se i sam sasvim priklonio. Umro je aprila 1403. godine. Djurdja II je nasledio njegov sin Balsa III. Zbog ambicija da povrati stare posede Balsica, stupio je u vazalsku zavisnost prema sultanu Sulejmanu. Uz njegovu pomoc, 1405. godine zauzeo je Skadar i Drivast i prodro sve do Ljesa. Balsa III je imao neprijateljstvo sa Venecijom koje je trajalo sve do njegove smrti 1421. godne. Na vest o Balsinoj smrti, Mletacka Republika je brzo reagovala i zauzela skoro sve posede koje je Balsa III drzao. Pokusaji Stefana Balsica, sina Konstantinovog, da 1429. godine obnovi vlast u nekim delovima Zete nisu urodili plodom.
Svoju vladavinu u Zeti Balsici su obelezili znatnom graditeljskom delatnoscu. Od mnogobrojnih crkava ostavili su, samo na obalama Skadarskog jezera, cetiri zaduzbine. Medju njima je najveca manastirska crkva na Skadarskom jezeru, Bogorodica Krajinska.

Dinastija Crnojevic

Posle odlaska Balsica sa istorijske scene, porodica Crnojevica zauzela je najistaknutije mesto u Zeti. Prvi podaci o njima sezu u XIV vek, kada se pominju kao gospodari planinskih krajeva iznad Boke Kotorske i Budve. U borbama ove porodice protiv Balsica, istakla su se braca Djuradj i Aleksa (Ljes) Crnojevic. Nemirno vrema posle propasti Balsica umeo je dobro da iskoristi Djuradjev sin Stefan Crnojevic. Stefan je uspeo da se domogne vlasti u Zeti i da ojaca svoje pozicije. Uticaj Venecije na Zetu se ogranicavao uglavnom na primorske gradove, a istinski gospodar teritorije u unutrasnjosti, koja se pocela nazivati Crnom Gorom, bio je Stefan Crnojevic. On je drzao svoj polozaj na nemirnoj granici izmedju Venecije i Turske sve do svoje smrti, krajem 1464. godine.
Sin Stefan Crnojevica, Ivan, nije nastavio ocevu politiku, nego je vec prve godine svoje vladavine zratio sa Mlecanima. Naredne godine je uspeo da se pomiri sa Venecijom, mada je posle nekoliko godina morao da prizna vrhovnu vlast turskog sultana. Godine 1479, posle zestokih borbi sa Turcima, Ivan je morao da se skloni u Italiju i da prepusti zemlju osvajacima. Tek posle smrti sultana Mehmeda II 1481. godine, Ivan je uspeo da se vrati iz Italije i da povrati vlast u svojim nekadasnjim posedima. Turci su prihvatili nastalu situaciju i novi sultan Bajazit II primio je Ivana za svog haracara. Za svoju prestonicu Ivan je odabrao Obod umesto nekadasnjeg Zabljka. Srediste mitropolije preselio je na zaklionjeno Cetinje, stari posed Crnojevica, gde je 1485. godine sazidao cuveni cetinjski Bogorodicin manastir. Ne osecajuci se dovoljno sigurnim na Obodu i sam se preselio na Cetinje. Sve vreme vladavine Ivan Crnojevic je bio veliki zastitnik

pravoslavne crkve,a titule njegovih dvorana nastale su po ugledu na nekadasnji srpski dvor. Umro je 1490. godine.
Ivana je nasledio njegov sin Djuradj 1490. godine. Djuradj nije pristao na teritorijalne ustupke Mletackoj republici, vec je u spoljasnjoj i unutrasnjoj politici nastavio delo svog oca. Djuradj Crnojevic ostao je zapamcen u istoriji kao osnivac stamparije na Cetinju. Ovo je bila prva stamparija na Balkanu koja je stampala cirilicne knjige, od kojih se prva, Oktoih, pojavila 1494. godine. Pred naletima Turaka, Djuradj se sa porodicom novembra 1496. godine sklonio u Veneciju, a Crna Gora je izgubila samostalnost i pala pod neposrednu vlast Turske. Jedno vreme je, kao turski covek, Crnom Gorom upravljao Stefan Crnojevic. U Veneciji je Djuradj bio u teskom polozaju, na granici siromastva, a misao o povratku u Crnu Goru ga nije napustala. Preobucen u fratra prelazi u Ankonu, a odatle 1500. godine u Crnu Goru. Odatle ga Turci prosledjuju u Carigrad, a sultan mu dodeljuje timar u Anadoliji, kako bi ga udaljio od Crne Gore. U Anadoliji je, negde posle 1503. godine i umro.
Posle odlska Djurdja Crnojevica, Crnogorci su upucivali Veneciji zahtev da postavi za vladara Djurdjevog sina Solomuna. Mlecani su molbu odbili i posle otpora Turcima, sve do 1513. godine, Turci su popustili i za crnogorskog sandzak bega postavili treceg sina Ivana Crnojevica, Stanisu, koji se jos ranije bio poturcio pod imenom Skender-beg. Ostao je upamcen uglavnom po zlu. Zbog njega je mnogo Crnogoraca prebeglo na mletacke teritorije. Umro je posle 1530. godine. Potomci Djurdja Crnojevica ziveli su izvan Crne Gore. Solomun je poginuo jos 1521. godine u juznoj Ugarskoj boreci se protiv Turaka. Konstantin je ziveo u Veneciji u prilicnoj oskudici mada je bio ozenjen kcerkom venecijanskog plemica Kontarinija; njegovi potomci mogu se pratiti do polovine XVII veka kad im se gubi trag.

Dinastija Belmuzevic

Prisustvo vlastelske porodice Belmuzevic i ucestvovanje njenih clanova u istorijskim zbivanjima u Srbiji i Ugarskoj moze se pratiti od tridesetih godina pa do kraja XV veka. Period njihovog delovanja u Srbiji bio je vezan za licnost i vreme despota Djurdja Brankovica. Godine 1443. braca Vuk i Djuradj Belmuzevic, u vreme posle prvog pada Despotovine, prisutni su u jos neosvojenim krajevima Zetskog primorja, odakle je Djuradj odlazio u Ugarsku gde se pripremao veliki hriscanski pohod protiv Turaka. U obnovljanoj Despotovini, Vuk i Djuradj obavljali su upravne funkcije u Zeti, pa se zna da je 1450. godine Vuk Belmuzevic bio upravnik oblasti Lustice na juznoj strani kotorskog zaliva, koju je tada drzao despot Djuradj. Godine 1454. Belmuzevici su stekli pravo gradjanstva grada Dubrovnika. U ratu despota Djurdja sa

Venecijom, posebno se istakao Vukov sin Milos Belmuzevic, poslednji vojvoda Srbije u Zeti. U vreme naslednika Djurdjevog, despota Lazara Brankovica, Milos je imao posede u Sbiji, pa je poznato da je 1457. godine bio zapovednik Srebrenice. Posle pokusaja da pomogne jednom od namesnika da, posle smrti despota Djurdja, dodje na vlast, Milos je pao pod tursku vlast. Godine 1464. Dubrovcani su mu dozvolili da se skloni na njihoivu teritoriju, u Ston, odakle je presao u Ugarsku. Ubrzo je postao zapovednik jednog dela konjice kralja Matije. Za ratne zasluge, Milos je od kralja Matije dobio mnogobrojne posede i spahiluke, medju kojima i grad Sasvar. Po ovom vlastelinstvu nosio je plemicki predikat "od Sasvara".
Posle smrti kralja Matije, Milos Belmuzevic je prisao kralju Vladislavu II Jageloncu. Kao priznanje za ratne zasluge, 1496. godine dobio je potvrdu prava na sva imanja primljena od kralja Matije. Milos Belmuzevic je sa zenom Oliverom imao dvoje dece- sina Vuka i cerku Milicu. Vuk je poginuo mlad, najverovatnije 1495. godine. Ubijen je prilikom upada turskih konjanika iz Smedereva u jednom manastiru negde u Potisju, na posedima Belmuzevica. Tada je ranjen i sam Milos. Umro je 1501. godine. Posle smrti sina, Milos je izdejstvovao da njegovi posedi predju na cerku Milicu koja se, negde posle 1501. godine, udala za Stefana Jaksica, cime su posedi Belmuzevica pripali Jaksicima.

Dinastija Bakic

Pretpostavlja se da ova porodica potoce iz planinskih predela danasnje Hercegovine, a u drugoj polovini XV veka vec se javljaju kao mocna i uticajna porodica u Srbiji. Najveci uspon dostigli su prelaskomu Ugarsku. Moze se uzeti pretpostavka da je svim Bakicima direktan predak bio Radovan Bakic.
Prosirenjem zemlje Bakica na podrucje Sumadije, ova vlastelska porodica znatno je ojacala, a njeni su clanovi kao turski vazali uzivali veliko poverenje i ugled. Ovo ce narocito doci do izrazaja u licnosti Pavla Bakica, o koma u defterima Smederevskog sandzaka nema podataka, i koji je u ovom periodu istorije porodice bio samo jedan od poznatijih njenih clanova. Pavle Bakic, najpoznatiji i najznacajniji clan ove porodice nosio je titulu vojvode, a pred kraj zivota postao je srpski despot. Pre odlaska u Ugarsku, posedovao je pedeset sela, a cela jedna oblast, imanja oko brda Vencaca u Sumadiji, nazivana je Bakiceva zemlja. Uzivao je veliki

ugled kod Turaka i bio je dobar poznavalac prilika u tadasnjoj Turskoj Carevini. Posle smrti Ferhat- pase, vojvoda Pavle je u poslednjopj nedelji 1525. godine presao u Ugarsku preko Save, sa petoricom svoje brace, svim imetkom koji je mogao poneti i sa pedeset opremljenih konjanika. U dinastickim sukobima posle smrti kralja Ludovika, Pavle Bakic je zajedno sa vojvodom Radicem prisao Jovanu Zapolji, erdeljskom vojvodi, kasnije ugarskom kralju. Posle Zapoljinog poraza kod Tokaja, Pavle Bakic je prisao Ferdinandu I Habzburskom, kasnije ugarskom kralju. Kada je Ferdinand, 1527. godine, krunisan za kralja, Pavlu Bakicu je sledece godine poverio mesto zapovednika sajkasa (nasadista).
Vec proslavljen ratnim pohodima, vojvoda Pavle Bakic postao je najznacajniji srpski vlastelin u Ugarskoj. Kralj Ferdinand ja stoga njemu i njegovij braci, poveljom od 11. novembra 1534. godine, potvrdio sve posede koje su do tada stekli. Pored toga kralj ga je postavio za despota 1537. godine. Prilikom napada na grad Osek, u borbi srpske konjice sa janicarima, poginuo je despot Pavle Bakic,a njegova glava poslata je sultanu. Pavle Bakic bio je poslednji srpski velikas koji je od ugarskog kralja dobio titulu despota. Njegovom smrcu zavrsava se duga istorija srpskog despotskog dostojanstva u Ugarskoj.

Dinastija Crepovic

(Pomoravski)
Prvi pomen ove porodice je kroz lik vlastelina Crepa Vukovica, u jednom sporu oko vlasnistva nad manastirom Bogorodice Petruske, koji se nalazio u Petrusu, bastini porodice Crepovic. Petrus je u momentu ustupanja zupanu Vukoslavu, prvom poznatom predstavniku Crepovica, bio pustos koja je ubrzo prerasla u vlastelinstvo. Po dolasku na vlast, car Uros je zupanu Vukoslavu i njegovoj deci potvrdio ovaj bastinski posed na kome je u selu Letisju sagradjena crkva. U povelji cara Urosa iz 1360. godine stoji da zupan Vukosav i njegova dva sina, Drzman i Crep, crkvu u Letisju daruju manastiru Hilandaru, a u povelji iz 1371. godine, ova crkva se vraca u vlasnistvo braci Vukoslavic, Drzmanu (u medjuvremenu zamonasenog pod imenom Dionisije) i Crepu. Dionisije je oko crkve osnovao manastir. Iz perioda oko 1375. godine datira i povelja kneza Lazara, koja kaze da su braca Dionisije i Crep darivali nekoliko poseda manastiru Lavri na Svetoj Gori. Postoji i podatak o poznatom Crepovom boju na Bozic 1380. godine, kada su, prilikom prvog upada Turaka u zemlje pod upravom kneza Lazara, jedan njihov odred suzbili na Dubravici kod Paracina Crep Vukoslavic i Vitomir, vlastelini kneza Lazara.
U junu 1411. godine, pominje se jeromonah Venedikt Crepovic, ktitor manastira Bogorodice Lijesanske, sin Crepa Vukoslavica. Izmedju 1425. i 1426. godine, Venedikt Crepovic preveo je jedan deo Sestodneva Jovana Zlatoustog, od grckog jezika na serbski.

(Hercegovacki)
"Pocteni vitez" Pribislav Vukotic komornik hercega Stefana Vukcica Kosace, spadao je u najuzi krug poverljivih hercegovih dvorjana. Pored prezimena Vukotic, bez sumnje

dobijenih po ocu, nisio je i prezime Crepovic, kako je u nekoliko mahova zabelezen u Dubrovniku. Pribislav je, prema tome, verovatno pripadao porodici Crepovica za koju se zna da je u to vreme zivela u Foci. Iz ove porodice poznata su i braca Radivoj, Rade (Radeta) i Radijenko Crepovic, trgovci, a Radeta je vise godina bio i knez Foce. Ovi clanovi porodice Crepovic su pripadali predhodnoj generaciji, u kojoj se ne pominje ime Pribislavljevog oca Vukote. Pribislav Vukotic- Crepovic takodje se bavio trgovinom, neposredno poslujuci sa italijanskom gradovima. Na nekom od evropskih dvorova Pribislav Vukotic proizveden je u viteza, a takodje je bio nosilac visokog ordena Zmajevog reda.

(Erdeljski)
Medju uglednim srpskim vlastelskim porodicama sredinom XVI veka u Ugarskoj, bili su i Crepovici, sa najistaknutijim predstavnikom, Nikolom Crepovicem. Godine 1550. bio je zapovednik u vojsci Petra Petrovica, rodjaka Zapoljinog, koji je ratovao protiv fratra fra Jurja Utjesenovica- Martinusevica, dalmatinskog monaha. Godinu dana kasnije, zabelezen je medju vojvodama koji su od kralja Ferdinanda primili najamnicku platu. Prilikom zauzimanja Temisvara, Nikola Crepovic je zarobljen,ali je kasnije oslobodjen iz ropstva. Godine 1556. usao je medju sesnaest odabranih velikasa u Drzavni savet i ubrzo postao severinski ban.
Katarina, mladja kci Nikole Crepovica, bila je udata za vlastelina Valentina Tereka mladjeg, a starija Jelena za vlaskog vojvodu Petra Basarabu. Kralj Jovan Sigismund, koji je Jelenu adoptirao za sestru, sam je prisustvovao vencanju. Jelena se kasnije razvela od Petra i udala za Vladimira Moskovljanina.