Tunceli Kanunu (1935) Ve Dersim Jenosidi
Ismail BESIKCI
ÖNSÖZ
Tunceli Kanunu (1935) ve uygulamasi, Tûrk Sômûrgeciliginin boyutlarini, cûretini,
Kûrt ulusuna ve emekçi yiginlarina meydan okumasini gôstermesi bakimindan son
derece ônemli bir olgudur. Öte yandan, Tunceli Kanunu ve uygulamalarinin,
insanlar tarafindan nasil algilandiginin ve kavranildiginin arastirilmasi da ônemlidir.
Bu konudaki inceleme, Tûrk ûniversitesinin, Tûrk profesôrlerinin, Tûrk
yazarlarinin, kisaca Tûrk dûsûncesinin bilimsizligini, olgulardan kopuklugunu,
bilimsel dûsûnce sûrecine darbeler vurmada ne kadar ileri gittigini,
isiksizligin, resmi ideoloji karsisindaki dalkavuklugunu gôstermesi bakimindan
ayrica ônemlidir.
"Sol"un ve "sosyalist" hareketin, Tunceli Kanunu'nu ve
uygulamalarini algilama ve kavrama biçimi ise, en hafif ifadesiyle utanç
vericidir.
Tunceli Kanunu ve uygulamasi, Cumhuriyet tarihinden seçtigimiz besinci
olgudur. Arastirmada, kanunla ilgili Meclis gôrûsmeleri, kanunun gerekçesi
verildikten sonra, bu olguya iliskin olarak, Turk ûniversitesinin, profesôrlerinin,
dûsûnûrlerinin ve yazarlarinin Tûrk solunun gôrûsleri, olguyu nasil
algiladiklari ve kavradiklari ele alinip elestirilmistir.
Bu arada, Kûrdistan'daki, ôzel olarak da Dersim'deki jeosid uygulamalari çesitli
kaynaklardan yararlanilarak sergilenmeye çalisilmistir.
Birinci ônsôz-Ankara Nisan 1977. Ismail Besikçi
Scrupule kitapevi'nin arsivin'den. Aktaran Yado Dalik
Tûrkiye Cumhuriyetinde Ayaklanmalar (1924-1938) adli resmi yayinda Dersim'de
uygulanan jenosid eylemleri etraflica anlatiliyor. Bunlardan birkaç tanesini su
sekilde ôzetlemek mûmkûndûr.
1 Temmuz 1938 Haydutlarin 5-6 bin tahmin edilen aile efradi Iskisor, Ahpanos,
Horan bôlgelerindeki magaralarda, dere tabanlarinda, Siprat magaralarinda
saklanmaktadirlar. (s.432)
21 Temmuz 1938 Laç Deresi mansabindaki haydutlara karsi Erzincan tugayi ile
kuzeyden, Mamiki tugayi ile gûneyden, Laç Deresi mûfrezesi ile de Dogudan
yapilan taaruz sonucunda, haydutlarin, simdiye kadar olan, inatla direnmeleri
kirilmis, saskinlik içerisinde magaralara, kayaliklara, agaç diplerine
siginmislardi. Haydutlarin sigindigi, agizlari mazgalli tas duvarlarla
kapatilmis magaralar, cesur askerlerimiz tarafindan kusatilmis, top ve makineli
tûfek atesinden baska, 25. alaydan gônderilen istihkam mûfrezesi tarafindan
tahrip kaliplari atilmak suretiyle magaralar tahrip edilerek içindekiler ôldûrûlmûs,
can havli ile disariya firlayanlar da atesle imha edilmisti. Bôylece tarama
sahasi içindeki magaralarda toplam 216 haydut imha edilmis, ayrica 12 haydut
cesedi Munzur Suyu ûzerinde gôrûlmûstû. Bu kadar kanli bogusmaya ragmen
hala direnmekte olan magaralar vardi.
24 Temmuzda Murat tarama harekati devam ediyordu. Muhasara altinda tutulmakta
olan Kirik Magaradaki 42 haydut dinamitle imha edilmekten korkarak teslim
oldular. Bunlar arasinda Dememan'in en azili haydutlarindan ve en
kolbasilarindan Dememanlilari itaatsizlige ve birçok direnmeye sevkeden ve
Hasso
gev ve Dememan Asireti Reisi olup 35 yila mahkum Cebrail'in oglu Hûseyin de
vardi.(s.437)
14 Agustos 1938, 8. Kor. Bôlgesinde: 12. Tûmen bôlgesindeki haydutlarin
reisleri ile birlikte Dokuz sira magaralarinda saklandiklarinin haber alinmasi
ûzerine, bunlari ele geçirmek maksadi ile, Seyyar Jandarma Alayindan gônderilen
bir bôlûk haydutlarla mûsademeye tutustu. Ve bu çatismaya 57. Alay mûfrezeleri
ve topçusu yardimda bulundular. 2 er sehit 4 er de yarali veren 34. Alaydan
takviyeli bir bôlûk te verilmek suretiyle beraberce magaralarin tekrar
kusatilmasi ve içindekilerin imhasina memur edildiler. 15. Tûmenin 38. alayi bôlgesinde
yapilan taramada Yilan Dagindan Ali Bogazina inen derelerde 65 haydut imha
edildi. 57. Alay Bogazdan içeri girdi ve iki magarayi kusatarak ates altina
aldi ve bombaladi. Bu mûsademede haydutlar bir hayli zayiat verdiler.(s.437)
15 Agustos ôgleden sonra: 7. Kor. Bôlgesinde 93. Alayin 3. Taburu Batiya
sevk edilmek ûzere Yusufanlilari toplayarak Mamekiye getirmekteyken Uhni kôyûnde
Mahmut Ali adinda bir haydudun kafile arasindan firlayarak Necip adinda bir
onbasiyi hançer ile sehit etmesi ûzerine meydana gelen kargasalikta, kaçmak
isteyen 49 kisi imha edildi. 41. Tûmenin Munzur Suyu Batisinda tarama yapan
birlikleri ise, Batiya nakli kararlastirilan adamlari ararken Dest bôlgesindeki
muhtelif kôylerden mukavemet gôrmesi ûzerine, haydutlara ôtedenberi yataklik
ve serirlik eden Zimbik, Hiç, Kirnik, Bornak kôylerinden 395 haydudu ôlû
olarak ele geçirdi.(s.459)
16 Agustos 1938 Bir teyyare filosu yanlarinda sûrûleri bulunan 500 kisi
kadar bir haydut grubunu bombalamis, makineli tûfek atesi altina almistir.
(s.461)
19 Agustos 1938 Ikinci safha için yûrûyûse devam eden 7. Kor.
birliklerinden 41. Tûmen Munzur Suyu ile Kalason, ve Sin Sin bucagi bôlgelerinde
direnen 290 haydudu imha etmis, Mazgirt'te toplanan son kafileden kaçmak
isteyen 52 haydut daha imha edilmisti. (s.464)
Toplanma bôlgesine yûrûyûs halinde bulunan 8. Kor. birliklerinden de, 12.
Tûmen 12 Agustos'tan beri yasak bôlge içinde ve disinda yaptigi arama ve
taramada yer yer birçok haydutlari imha etmis olmakla beraber son direnen 170
kisiyi daha imha etmis, bôlgedeki kôy ve tarlalari yakmisti.
15. Tûmen de ayni sekilde bôlgesindeki birçok kôylerde yaptigi arama
sonunda 150 haydudu daha imha etmis kôy ve tarlalari yakmisti. Bu arada 63.
Alay ile Seyyar Jandarma Alayi da son olarak 6-7 kôy daha aradi ve bu kôyleri
de yakti.
14. Sûvari Tûmeni de bôlgesinde yaptigi son temizlik harekatinda 69 kisi
daha imha etmis, erkek, kadin ve çocuktan ibaret 381 kisilik bir kafileyi
Batiya nakletmek ûzere Elazig'a sevketmisti.(s.464)
6 Eylûl 1938-15 Eylûl 1938 arasinda yapilan tarama harekati, ordu emrine gôre
bûtûn ciddiyeti ve siddeti ile devam ediyordu. Birlikler bôlgelerindeki
magaralari, tas kovuklarini, ve bir insanin saklanabilecegi her noktayi adim
adim aradilar. Istahkam mûfrezesi birçok magaralari tahrip suretiyle topçu ve
piyade agir silahlari yakin desteginde yapilan tarama harekatinda birçok magara
ve civarinda yapilan mûsademelerde yûzlerce haydut imha edildi. Ve bir o kadar
da kadin ve çocuk gruplari yakalandi. Bu arada yine yûzlerce, silah ve cephane
ele geçirildi. Haydutlarin direndikleri kôyler, mûnferit evler, komlar ve
hatta, tarla ve meselikler yakildi.(s.477)
Tarama bôlgesinde, 17 gûnde 7954 kisi ôldûrûlmûs veya diri diri
yakalanmistir.(s.478)
.... Tunceli'de ayaklanma tertipçisi olan reis, kolbasi, serir ve seyitler
ele geçirilmis ve bôlgeden çikarilmistir. Bu suretle tunceli nihayet 2 sene içinde
tamamen temizlenmis, emniyet ve asayisi, tamamen istikrarli bir bôlge haline
getirilmis oldu.(s.479)
Tunceli halkinin bir kismi çok ilkel ve fakirdir. Daglarin aralarinda
yasamaktan dogan zihniyet, hûkûmet kuvveti, kudreti ve kûltûrûnûn, bunlara
devamli suretle ulasamamis ve isleyememis olmasi, bu halk arasinda asiret ruhunu
ve hayatini devam ettirmis, seyitlerin telkinleri, serirlerin tehditleri bu
halki ilkelligi ve fakirligi içinde birakmis ve agaya, reise, ister istemez
uymaya mecbur etmistir. (s.479)
1937 denberi devam eden siddetli tarama hareketlerini mûteakip asil
kiskirtici olanlarin çogu ortadan kaldirildigina, ve kalanlari da
korkutulduguna gôre, mûcadelenin daha kolay yûrûtûlecegi tahmin edilir.
(s.480)
Ilçelerin memur kadrolari, mûnhal birakilmamali, gôrev sahipleri de
Tunceli halkindan olmamalidir.(480)
_______________________________________________________________________________
Aktaranin notu: Yukarda siz degerli okuyucuya ilettigim belge, "Tûrkiye
Cumhuriyetinde Ayaklanmalar" (1924-1938) adli resmi yayindan Sayin Ismail
Besikçi 'nin "Tunceli Kanunu (1935) ve Dersim Jenosidi" adli eserine
aktarilmis,sayfa 68, 69,70. Yukardaki yazi askeri bir rapor ôzelligine sahip,
muhtemelen daha ônce,belki ilk defa "Tûrkiye Cumhuriyetinde
Ayaklanmalar" adli kitapta yayinlanmis. Sayin Ismail Besikçi bunun resmi
bir yayin oldugu disinda baskaca bir bilgi vermiyor.Yada ben gôremedim!
Bu kitaba ben ulasamadim, okumak isterdim. saygilarla. Yado Dalik
Ismail Besikçi
Tunceli Kanunu (1935) ve Dersim Jenosidi
Belge Yayinlari: Ekim 1990