"Şanık
a Ap Durs ê ma" Terteley Hermeniyan
Bertal
Kahraman
Terteley Hermenion u Şanıka Ap dursi
Ap Durs wertê dewıdı ze juyê dı
biyanki jutê dı ğerib osênı. Çıme
yi ze hewzi bi Ze moreka keskı bereqiyenı
Pore xu zerd u bereqiyayi. Pırnıka xu ze kı
kemera mermeri ra taştiyayi bi. Zof neişyenırı
ze dewıciyanı bini.
Hete binra ki pey yidı cıra dursê
gawur vaciyinı hama kesi lewedı na qesa
nevatênı. Domane dewı zof ser na qesa dı
nevınetênı çı kı a dewıdı
hema hema keso bê leqem çinebi. Hemme kesra ju
leqem vaciyinı. Cokra domane dewı hini
zanenı kı nu ki leqeme Ap dursiyo. Hama
hemme leqem ebı ju sebebra dayiyaybı
wayiri. Leqemê Ap Dursi ebı çı sebeb
dayiyaybı cı domanan nezanênı, zof
ki na mesela serra qafka xu neqefelnênı.
Ap Durs hete dewlwmwndşyra zof feqşr bş
mal mılkê xu zede çinebi. Usarri dewıdı
mendênı iyekı hegay xu estê Mal- naxıre
xu zedewo kar gurey xu zede wo inanra daha zede ki
çe Ap Şaye Qeremanira guriyinı. Peyniya
na guriyayindı heqa xu ebı ard genım
ron torak u çimiye bin guretenı u a zımıstane
xu ebı ni çimiy viyarnenı ra. Hama e kı
zımıstan ama şiyinı hete Çukuraba
(Çukurova) uca dı hete dewa pekleli o mısıs
tı şare u hetira guriyinı kı
di-re kurş pere qezenc kero u biyaro çe xu
verba payizi qaz şeker kınc kole domanan u
etace xu ye zımıstani yê bin bıveno.
Hetê çokurobadı xendeqi kerdenı ya.
Kok vetenı, u kar gurey çe yinanra yardım
kerdenı. Peyniya zımıstani dı
şıxa kı guriyo gore ay heqa xu ebı
peran guretênı cerenı ya amênı dewı.
Teyna Ap Durs ne, u hettı, zofiri camerdanê
dewı e bı na hal payizi organadı xu
bel, zengene u huyedı xu pılosnenırı
jubinra kerdını ze barê poştiyi iştenırı
hermê xu kotiyenı raa Çuxuroba.
Ap Şay’ê Qeremani ra ‘Ap Şay’ê
pil ki vaciyenı. Torne Ap Şayê pili Çako
hona kıc bi. Kalke xora zof hezkerdênı Çıme
çakoydı Kalke yi Ap Şayê Pil ra daha
hewl, daha zanox, daha çher, daha rınd qe kes
çinebi. Kalke yi Ap Şayi ki Çakoyra ze tornanê
xu ye binan hezkerdenı. Hama Çakoy hin zanenı
kı ‘bay’ê yi ( u hettı domanan kalke
xora BAYO vatenı) en zede yira hez keno.
Ap Dursi domanina Çakoydı Çakoyra zof hez
kerdênı. Vatenı kı ‘nu Çako rınd
şiyorı (mendorı) Bay’i. Ap Dursi ki
Ap Şay Pilra ‘Bay’ vatenı. Ap Dursi tımê
Vatenı kı Nu lacek zof baqılo. Rınd
şiyorı Bay’i ekı juyi hurendiya
Bay’i guret ez ınam kono kı Çako
hurendiya Bay’i ceno. Çakoyi ki Ap Dursşra
zof hezkerdênı. Pay Ap Dursidı juyi kı
yira vat ‘Durs o Gawur’ inanra zof khıriynı,
hama hem taba destberra niyamenı hemı ki
sebebê ni leqemi nızanenı, cokra vengê
xu bırnênı.
Roce Çako ba Bayê xu Ap Şa u pil teyna raa
hegaydi şiinı. Qesa kı kotra amarı
Çakoy virri, Çakoyi kalke xora pers kerd. Vakı
‘Bayo, şarê na dewı çıra Ap
Dursira vano ‘Durs o Gawur’? Leqemê Ap Dursi Çıra
Gawuro?’
Klkê yi tenê vındet, Dest eitırı
herdişa xu ya sıpe ye ze vora koyê Veroci,
peyda gıran gıran qesey kerd.
Vakı: Lacemı, Tu tu bı qe kesira
ebı leqem qeseymekı. Leqem şiyedı
rınd niyo. Name hemme kesi esto. Tu Tu bı
kham beno bı bo ebı name yi namê kı.
Nıka berimı mesela Durse ma. Khalke Çakoyi
Ap Şayê Pili çı waxt kı qale Ap
Dursi kerd tıme vatênı kı İdursê
ma.
Dursê ma Sewiye mawo. Qe ferxe yi ba sewiyanê mı
ye binan çino. Ha Dursê ma ha domane lacê mı
Memi ye sewiyi. Pero ki sewiye maye. Hona kı
helm mıde esto qe kes neşkino kı Dursê
mara xırabiy bıkero yon ki lew mıdı
yira ju kesa dı khemi vaco. Çirakı Dursê
ma hem sewiyo, hem ki ju mordemeko dı bekeso.
Na dewwıdı xerca ma qe kesê dı yi ki
çino. U lacek, U sewi ebı maa xuya bebextı
ğeribı Meyrıkı ra ze mirçika kı
vere puke zımıstanidı serba caadı
germ xu erzena siya çoli Waxte Terteley gırsidı,
Waxte Kırrkerdena cirananê ma hermeniyandı,
amey na dewa ma xu eşte si ya ma. Kotiye bexte
ma. A rocı na rocı yi marayê, bextê inan
bextê mawo. Ma naha diyo, naha musê mı naha
ki kerdo hata ewru. Na rocra tepiya ki hata kı
ez merdo, wayirirı ni sewiyi wayrirı
domananê yi kerdenı barê vılê mıno.
Mıra tepiyaki gerekkı şımaki na
qesa mı mekerê xu virra u hinı bızane
hini bıkere.
Çakoy onca pers kerd: Bayo kırrkerdena
hermeniyan çıga? Hermeni kham kırrkerdê?
Çıra kırrkerde? Maa u piye Ap Dursi
mordeme çe yinan yi bini kotiyê, yi çıra
niyamê dewa ma?
Ap Şa tenena vınet xori xori fikiriya
qesey zerre yidı amay- şiyi, peyda gıran
gıran dest kerd bı qeseykerdenı. Lace
mı. Hermeni dewa madı çinebiyi, hama
welate madı Kırmanciyedı, Qerebeldı,
Dersımdı ma pero telewebimı. Ciranê
jubini bimı. Hetê Çuxuroba dı, hetê
Meraştı xele hermeni bi. Na Haçin, Zeytun,
Feke u dorme nı sukandı zof dewê sukê
hermeniyan bi. Waxte herbê gırstı, verê
seferberlıgiya Tırkandı, se bi se
nebi padişaye Osmani ye uçaxi esker ruina ni
dewan u sukan hermeni pero day are hurendiyra kılaynay
ra vati kı ma şıma ruşnenimı
maciri. Peydaki camerdi u ceyni u domani jubinra bırnay
ya. Kerdi qelfe bı qelfe fistira raan. Ray u
olaxandı camerdi pero kişti. Şanaybı
ver tıfongon. Naca haca cendege hermeniyan verê
ticdı poyayi. Teyru turra bi werdenı. Mal
mılke ninan pero ver lıngandı şi.
Kham çı kerd cıra kar mendı. Kes
wayrirı Hermeniyan neveyciya. Sebakı yi
raa İsa pexamberi ra şone ni tırkan
inanra ‘gawur’ vatenı. U çax hini bi kı
kham kı Tırk niyo, kham kı itiqade Tırkan
dı niyo pero amay kırrkerdenı. Gore kı
ez zanono Maa Dursê ma Meyrıkı hete suka
Bayburtrawa. A bexu sukıca. Gore zanayina mı
hal waxte xu zof rınd biyo. Zerre suka Bayburttı
konağê yinan biyo. Awa ni konaği zerre
konağidı kuyira viyciyaybı çe xu zof
rındek u gırs biyo. Çe Meyrıkı
çewo dı zof zengun biyo. Merde hayi u 4 domaê
hayi biye. Kulfete çe Metrıkı zof biyo.
Hama key kı nu tertele ye Hermeniyon dest
pekerdo, hergı ju hete ser biye vıla. Meyrıkı
mara çond rey qalkerd. Veyra cenderme osmani ame
camerdi çere vete berdê. Sekerde kata berdê qe
xeber neveyciya. Dire roci tepiya Meyrıkı
ba 4 domane hayi çera vete berde teberê Bayburttı
ebı hermeniyane binan ardê telewe u şane
bı raan.
Raydı xele kes veşani teşaniyira,
nıweşiyra merdo. Xele kes seba zern u
peran ebı destê cenderman ebı destê dewıcane
Tırk ame kiştenı kı zern u peran
e yinan cıra bıcerê. Ma ez lacê xora
savaci, ez zurekerê Meyrıka mawo. Hayi ki zof
neşkinı kı hemme çi ser qeseykero.
Heq lom mekero lace mı waxte nanendı, çiye
nanen dı mordem aqıl u fikırê xu ki
keno vind. Fıqare Meyrıkı çıton
hemme çiye pis o kı amore sare, ju bı ju
mara khalkero. Hem mı ki newştenı kı
kule zerre ay derkeri mı ki pers nekerdenı.
Hama çiyekı ez zanono cawo kı Bayburt
vane nacara zof zof düro. Peya ez vaci 3- 4 amira
cer camerdo xort neşkino kı a ray bıcero.
Ma daha tu vacı weyvıka davist serre ebı
4 domanan bıne hesiriyıdı, veşan
teşan ha ray e bı çı hal guret u amê
gınêrı na het?
Waxto kı Meyrıkı kerde raa hesiriyı
nu Durse ma hona pizê haydı biyo. Domane bin
pero raandı biye vindi. Ju çena xu Meyrıkı
ebı dızdiye hete sevaz dı da ju pirka
kırmancı. Meyrıka fıkqarey vato
Qe kı ne na çenekı şero wertê
şare kırmancı vindi bo o cane xu
raxelesno. İ bini neweşiy verdı
merde. Ju lacek hini raydı biyo vind. Meyrıkı
nızanena kı cıra sebiyo. Weşo
yon merde wo. Nu Durse ma raaydı maa xora biyo.
Waxto kı amabı na dewa ma hoan çewres
roce bi. Maa xu ya fıkqarey neşkiyakı
ni pıtıke xora wqayir veyciyo. Dı rey
raay serra nu pıtık, Durs e ma caverdo kıı
belkiya jo mordem o kı zerredı hona
mordemi nemerda bıveno bero xora ewlad kero gırskero,
hama hurdmena rey dı ki fıqare Meyrıkı
zerre xu damiş nedo ceraya kı pıtık
hona ucadı weşan teşan herı
werda, berbeno peyser kerdo vırara xu ardo.
Qeder vacimı. Ma zobşna savacşmı
lace mı? Qederê Dursê ma ki na dewa ma dewa Pırodiandı
bşyo deme? Peyniyıdı ame gınerı
na dorme, ju şewı Meyrıkı Pıte
xu kerdo vırara xu dızdiye bıne çıme
cendermanra remê xu kılcana madı darda we,
dire rocra tepiya werezay mı Themi diyıbı.
Weşan teşan jupostık ju ostık ebı
pıtê çewres roce Meyrıka fıqare
tersra ne tora kı cayê xora bılewiyo. Bıne
ju Puncıkı dı xu dardo we 3 roci uca
e bı u hal serd weşani teşani dı
menda. Tem lace bıraymı bi. Tama nu piye sılkoye
ma esto? Ha! İşte u aptem. Tu ne resta yi.
Tu neresta Najniya tu Meyrıkı kı.
Themê ma na Meyrıkı guret ard dewı.
Ma cendermanê Tırkra dardewe. Çe xo dı
wayrirı cı kerd. Namê Dursê ma çinebi.
Ma maa deyra perskerd. Meyrıkı vakı
va name yi ki DURSIN bo. Mademkı wertê honde
mordemanê çe mara, hondê kulfeta mara teyna nu
domaneko kı pize mıdı bi u reyo ra
name yiki DURSIN panimı. A rocı na roca ma
cıra Durs vanimı. Durs sewiye mawo. Durs
ze lacê mıno.
Ez zano tu nıka merax kena vana ‘ma
Najniya Meyrıkıra sebiyi? Şıra
arde dorme dewa ma?’
Lacemı mı ebı çıme xu nediyo.
Waxte seferberlıgidı ez hona eskerira
ceriaybı ra. Ma tu zanena, mı hire bırayê
xu pey eskeriyıdı reyna nedi. Koti mendi cıra
sebi, ebı raşti ma nızanenimı.
Ni hukumatê Osmani ki mara nevat a peyniyıdı
u Sultane Osmani ki wertera dariya we u nu Kemalê kı
vane, -şıma cıra ataturk vane çı-
işte u paşaye osmai bi peynidı yi
hukumat fistrê xu dest, ma neşkiyakı ni
hukumate Kemalira ki taba perskerimı a hini
werdı biyi vind şiyi. Teyna bıraye mı
Hesen- name piye tu name deyio- piye Ap Şaye khıci
ma eşna kı hete erzuım dı koye kı
cıra vane ‘alla ekber’ bıne deste
havale nı Kemali, Enver paşaydı pero
cemedê zımıstanidı kırrbiye.
Xerca yi dı bırayê bi vindi şi. Kotş
mendş çıton merdi ma nızanenimı.
Nıka nu Sılk’e ma, Ap Sılıkê
tu, piye yi oçax esker bi reyna niyama ni ki ze
Dursê ma Sewi ye u çağiye.
He! Mı savatênı? Ez hona herbê
Urusira cero ya, Kek’e ma hete Yemen dı
vindiyayio, kes nızaneno kı weşo yon
merdewo, çıkı eskere osmani hete yemendı
bi vıla hergu ju hete serra şi kham kotidı
mend? Kham weşo, kham merdewo uçax nezanenimı,
işte Ap Kek ki 8 serrira tepiya weşu war
veyciya ama, hama oçağ u ki vindibiyayio, ez
amo dewı kı dewı dew biyayinra
veyciya, Terteley Hermeniyan işte o çağ
hona destpekerdo, kes kesira guvan nekeno, kes meştiyaye
xora guvan niyano, wertê şare madıki ju
haylemewo şonoi Vane nıka sıradı
Hermeni este, keykı yi kırrkerdi qedenayi
sıra yena şarê ma. Çıkı ma ki
Tırk niyimı, ma ki gore Tırkan gawue
saybenimı. Sıra yena Şare ma kırmanc.
Tu zanena hete koye qılcanıdı, ser
taxımê dewa ma ba taxıme dewa hewşeran
Kuşçidı ju quyı esta cıra vane
Quya can cani. Ha quyira çıra vane quya
cancani tu zana?. Ze kı mı weyra ki vat mı
ebı çıme xu nediyo. Gure eşnayina ma
ni hermeniyekı dormê Bayburtira de arê,
yinanra kı daha çıxa doma, ceyni o khale
pir weş mendo i ardê işte na quyi. Coka
name a quyı Quya can canê menda. A quyı .ıxa
xoriya khes nızaneno. Hata ewru kes neşkiyo
kı a quyı kuyo e reyna acero veyciyo. Ma
lacemı belkiyaki A Meyrıka fıqare u pıte
ayi Dursê Ma, na sebebra ardibı dormê dewa
ma. Belkiyaki o qelfeo kı Meyrıkı cıra
ebı dızdiye rema, u qelfe pero işti a
quyı. Gorê êşnayina ma, hazarra zede kesê
hermeniyê bê guna weş a weş işte a
quya can cani.
Ma lacê mı nıka tu şanıka
Dursê ma zanena. Najniya tu meyrıkı peyda
werezaye mı Themi dı zeweciya. Them oçax
ozeb bi. Ju lace inan bi. Rewra merd u fıqare.
İşte nu sılkoye ma, uyokı lew
Dursê madero, u lacek lacê Meyrıkı ba
lace Themê mawo. Bırazayê Durse mawo.
Tu nıka famkerd çıra Dursê mara hin
vane?
Tu tu bı qe meverdı kı kes Dursê
mara a qesa vaco yonkı yi bê wayir bıvene.
Dursê ma Bêwayir niyo. U teberıkê Meyrıka
mawo. U teberıkê Theme mawo. U teberıke
cirananê ma Hermeniyano. Hata kı mıdı
helm Esto, kes neşkino kı Dursê mara taba
vaco. Ha lace mı...
Bertal Kahraman
Auckland
15 Gulanı 2005 Bazar