Dersim soykirimi

Son günlerde Tunceli'de vukua gelen hadiselere dair raporlar 4.5.1937 tarihinde Atatürk'ün ve Mareşal'ın huzurları ile tetkik ve mütalaa edilerek aşağıdaki sonuca varılmıştır:

1.Toplanan kuvvetlerle Nazımiye,Keçizeken(Aşağı Bor),Sin,Karaoğlan hattına kadar,şedit ve müessir bir taarruz hareketi ile varılacaktır.

2.Bu defa isyan etmiş mıntıkadaki halk toplanıp başka yere nakil olunacaktır.Ve bu toplama ameliyesi de köylere baskın edilerek hem silah toplanacak,hem bu suretle elde edilenler nakledilecektir.Şimdilik(2000)kişinin nakli tertibatı hükümetçe ele alınmıştır.

Mülahaza:
Sadece taarruz hareketiyle ilerlemekle iktifa ettikçe isyan ocakları daimi olarak yerinde bırakılmış olur.Bunun içindirki,silah kullanmış olanları ve kullananları yerinde ve sonuna kadar zarar vermeyecek hale getirmek,köyleri kamilen tahrip etmek ve aileleri uzaklaştırmak lüzumlu görülmüştür.

Not:Malatya'dan ve Ankara'dan gönderilen kuvvetlerin cepheye vasıl olmaları ve cephedeki kuvvetlerin ufak tefek talimleri ve istirahatları ve bundan başka Diyarbakır'dan gelecek taburun tavzifi,bütün bunlar düşünülerek bir hafta sonra yani 12 mayısta ileri harekete başlanabileceği anlaşılmaktadır.

Not:Paraya acımaksızın içlerinden çok adam kazanıp kullanmaya çalışmak lazımdır.

Aslı gibidir"

Kaynak:
Türkiye Cumhuriyetinde Ayaklanmalar.
Reşat Hallı
Genel Kurmay Yayını.

BELGE II

ANADOLU UMUM MÜFETTİŞŞİ MÜŞİR ŞAKİR VE 4. ORDU MÜFETTİŞİ ZEKİ PAŞA’NIN ORTAK HAZIRLADIKLARI DERSİM RAPORU (1896 DERSİM KARARNAMESİ)

1- Dersim kıt’ası ahalisi, menaatı mevkiiyeleri hasebile alelekser yaptıkları yanlarına kâr kaldığından bundan cür’et alarak evamiri hükümete inkiyat etmiyor, vergi ve asker vermiyor.
2- Etraftaki muti ahaliyi katil ve talan ettikten başka bunlara vergi de kesiyor.
3- Dersimlilerin bu hallerinin başlıca sebebi, mahsullerini (odun ve kereste gibi) revaçlı yerlere sevkedip para kazanmasını ve sayü amelleriyle ticaret ve istifade yolunu bilmemeleri ve hariçten temini maişet mecburuiyetini hisetmeleridir.
Bilhasa rüesa ve şeyhleri amrü neyhlerine munkat ve muta olan bu halkın bunlar tarafından harice tecavüze tahrik ve sevk edilmeleri ve yolların ademi müsaadesinden takibat için asker sevkedilmiyerek suçluların cezasız kalmaları bu yoldaki uygunsuzlukların artması amillerindendir.
4- Nukatı muhtelifede asker bulundurmak, cabeca vukubulan vakaiye karşı mütemadiyen sevkiyatta bulunmak veya sancak dahilinde lüzumundan ziyade jandarma istihdam etmek şıklarıle de ahali’i mutianın muhafazalarına yine imkan bulunmamaktadır.
5- Dersimlilerin cidden ıslahı için ittihaz ve icrası tâbut olan tedabire gelince:
a) Muhtemel her mukavemeti hesab ederek bunu kıracak kadar 4.Ordu dan 20 tabur kuvvet tahsisi,
b) Bu kuvvetin muktedır bir kumandana tevdii,
c) Tahsis edilecek kuvvetlerin dağdağasızca Erzincan, Çemişgezek ve Mamurat ül-aziz cihetlerinde müteferrikan veya münasip bir noktadan müçtemian Dersim dahiline sevkile mevaki’i lâzımeye tabi’ye edilmeleri,
d) Erzincan-Mamurat ül-aziz’i rapteden Hozat yolunun muaveneti askeriye ile inşasına mübaşeret ve (yirmi para yevmiye ve yarım kıyye ekmek vermek suretiyle) Dersim ahalisini bu yolda işletmeye davet ve bu suretle yollarda çalıştırmak suretiyle Dersimlilerin vahşetlerinin izalesi,
e) Aşiretler arasında ittihat husulünün men’i,
f) Maksadın ahaliye ziraat ve ticaret kapısı açacak yolu açmak, tariki şekaveti set ile refahı hal ile yaşamları eshabını istihsal etmek esasları dahilinde telkinler yapılarak efkârın ıslahına çalışmak,
g) Bu telkinler esnasında muhalefet gösterilmezse şiddet gösterilmeyeceği ve muhalefet halinde ise şiddetle hareket olunacağını bilhassa anlatmak,
h) Hiç bir nam ile kimsenin malına taarruz edilmemek için kıtaata emir vermek,
i) Kabail rüesa ve fertlerinin efkâr ve niyatlarına vukufdan sonra tahriri nüfus meselesinin iktimali nevakısı ve tedricen ahzı asker usulünün tatbiki,
j) Bu icraata, karşı muhalefette bulunacakların Trablus ve Yemen taraflarına sevkedileceklerinin ve mutavaat gösterenlerinde 1. ve IV. Orduyu Hümayün dahilinde bulundurulacağının halka ismaı,
k) Harekâtı askeriyenin icrasında ve umuru cinaiyenin temşiyetinde lâzımeden süratın temin için Dersim’in bi müddeti muvakkata için hali istisnada tutulması,
l) Çemişgezek ve Mazgirt gibi ahali mutia ile meskün olan kazaların Mamurat ül-aziz vilayetinin merkezine raptı,
m) Dersim Sancağı’nın lağvı,
n) Ovacık, Hozat ve Kızılkilise de ve ledeliktiza Kozuçan da idarei örfiye ilânı ve mahakimi nizamiyenin ilgasile taraf mahakimi örfiye tesisi,
o) Kaymakamlık, Müdürlük vazifelerinin o mevki kumandanlığında bulunan ümera ve zabıtanın askeriyeye tevdii,
p) Yalnız mevaddı hukukiyenin şeri şerife tatbikan ruyet olunması maddesinin nüvvaba havale olunması,
r) Kazalarda umuru tahririye ve maliyeye memur birer ikişer kâtip bulundurulması,
s) Janadmanın lüzum ve ihtiyacı mahalliye göre tensik olunması,
ş) Ahalide istidat husulü anlaşıldıkta tashihi akait için müstevfa maaşlı bir kaç şeyh intihap ve izamı,
t) Münasip beş altı mahalde mekâtibi iptidaiye küşadı,
u) Tahsili maarifte bulunacak çocuklara yevmiye yüz dirhem ekmek ve senevi âdi bir entari ve kuşak ve festen ibaret kapama tarzında elbise verilerek etfalin bidayeten tahsile teşvik olunması,
v) İcraatın mümkün olabilmesi Dersim’de bulundurulacak askerlerin levazım ve ihtiyacının vakit ve zamanı ile muntazaman sevk ve naklinin temini.

Kaynak:
Dersim, Türkiye Cumhuriyeti Dahiliye Vekaleti Jandarma Umum Kumandanlığı (Bu Kitap kayıt altında sadece 100 adet basılmıştır. Gizli ve zata mahsustur)

BELGE III

Maresal Fevzi Cakmak'in Raporu (1930)

"Büyük Erkânı Harbiye Reisi'nin Mütalâaları"
...............
"D. Yerli memurların kamilen çıkarılması,Dersim'e en iyi memurların tayini,
E. Yüksek idare memurlarına adeta koloni idaresindeki selâhiyetin verilmesi".

"2. Dersimli okşanmakla kazanılamaz.Müsellâh kuvvetin müdahalesi Dersim'liye daha çok tesir yapar ve ıslahın esasını teşkil eder.
3. Dersim evvela Koloni gibi nazarı itibara alınmalı,Türk camiasi icinde Kürtlük eritilmeli,ondan sonra ve tedricen öz Türk hukukuna mazhar kılınmalıdır".

Kaynak:

"Dersim",T.C.Dahiliye Vekâleti Jandarma Umum Kumandanlığı,S:218-19

BELGE IV

M.KEMAL'IN Meclisi Acis Konusmasi'ndan ( 1936 )
"Dahili işlerimizden en mühim bir safha varsa o'da Dersim meselesidir.Dahilde bulunan işbu yarayı,bu korkunc çıbanı,ortadan temizleyip koparmak ve kökünden kesmek işi her ne pahasına olursa olsun yapılmalı ve bu hususta en acil kararların alınması icin,hükümete tam ve geniş selahiyetler verilmelidir".
Kaynak:Mustafa Kemal'in 1936 tarihli Meclisi Açış Konuşması.

BELGE V

MÜLKİYE MÜFETTİŞİ HAMDİ BEY'İN RAPORU(Bu rapor 2 Şubat 1927 tarihinde İçişleri Bakanlığına verilmiş).

"a. Seyit Rıza'nin bütün aşiretleri ittifakına alması ve harekete şubatta geçmeleri ihtimali hakkındaki bilgi doğrulanmış ve belgelenmiş değildir.Yakın bir görüşmenin vereceği netice ve bilgiyi arzedeceğim gibi Dersim gittikçe Kürtleşiyor,Ülküleşiyor ve tehlike büyüyor.Seyit Rıza'nin hükümete karşı takındığı tutum (nedeniyle)kendisine düşmanlıkları olan bazı aşiretlerin tavırlarından yararlanılmaya çalışılacaktır.
Hükümeti senelerden beri uğraştıran Dersim meselesi,eski yöneticilerin kötü bir mirasından başka bir sey değildir.Hükümetin bazen adaleti,bazen zaaf ve korkaklığı bazende sebepsiz ve neticesiz şidetti biçimindeki istikrarsız politikası,Dersim'i daimi bir kargaşalık yuvası haline getirmistir.
Askeri ve sivil yöneticilerin reformla-cezalandırma arasindaki çelişik fikirleri ve görüşleri,savurdukları tehditleri,yapmaya uygun güçlerinin bulunmaması eski merkezi hükümeti devamlı uğraştırmıştır.
b. Dersim,Cumhuriyet Hükümeti için bir çibandır.Bu çıban üzerinde kesin bir ameliyat yapmak,acı sonuc ihtimalini önlemek,memleketin selameti için gereklidir.
c. Asiretlerin vaziyetleri ve silahları hakkında verilen bilgi,belge ve dogrulama ihtiyacından baska en çok sıhhat ve hakikata son derece yakındır.
Son derece zeki,kurnaz ve aldatıcı olan bu halk,hükümetin zayıf ve kuvvetli bulunduğuna göre saldırgan ya da itaatkardır.
d. Mektep açmak,yol yapmak,halkın refahını sağlayarak fabrikalar yapmak,kendilerini uğraştırmak,çesitli sanayi işlerinde işçi olarak çalıştırmak kısaca medenileştirmek suretiyle ıslaha çalışmak,imkansız bir hayalden başka bir şey degildir.
e. Cehalet,geçim darlığı,iç ve dış aldatma,Kürtlük eğilimleri,son irtica hareketinin(Şeyh Sait Ayaklanması kastediliyor b.n)tedibinden doğan intikam duygusu,aksi görüşlerin etkisi altındaki bütün halk,reis,şeyh ve ağanın esir ve oyuncağıdır.Sakilik bunların teşvikiyledir.
f. Sakınma ve idare etme politikası bir müddet daha devam ederse gelecekte daha büyük karışıklık ve isyan beklemek lazımdır.
g. Geçen sene devam eden reformlar,bazı siyasi düşüncelerden dolayı daha uygun bir zamana ertelenmiştir.Bu siyasi düşüncelerin esası olan Musul meselesi kesin bir neticeye bağlanmamış olduguna göre daha fazla erteleme ve geciktirme taamülü kalmayan Dersim meselesinin bir an önce hali,başarılı bir görüştür.
Yakın ve uzak bir günde patlayacağına kuvvetle emin bulunduğum Dersim isyanının gelecekteki gibi önüne gecmek lazımdır:
1. Silah toplamak,her türlü karsı koyma araçları ve savunmadan tecrit etmek,bunun için en uygun olan mayıs ve haziran aylarında sevk edilecek düzenli askeri kuvvetle ötekilerle temasları kaybetmeyecek bir suretle bir kuşatma ve tarama harekatı yapmak,görecekleri baskı üzerine dağlara çekilecek silahlı halkı da,kara ve hava kuvvetleriyle yok etmek harekette dikkat edilecek en mühim esastır.
Dersimlilerin sadakat ve harekete katılma ve hizmet tekliflerine kesinlikle itimat etmemek ve güvenmemek lazımdır.Tedibatı genele uygulamak gerekir.Onların hizmete koşma arzuları aldatmacadır.
Aslinda hepsi birdirler.
2. Silah topladıktan sonra halkın bir esir hayvan gibi bağlıyarak ve emirlere tamamen baş eğen reis,şeyh,bey,ağa namlı kisi ve zorba takımını ve bunların yakınları ve soy soplarını derhal uzak vilayetlere sürgün etmek.
3. Halka arazi vermek,sermaye ve tohumluk dağıtarak onlari kazanılmış bir hale getirmek,esir halkı bu kötülerin tahriklerinden kurtarmak.
Sürüleceklerin arazilerine Türkleri yerlestirmek,olmazsa bu bu itaatkar halka olabilecek bir oranda arazi vermek lazımdır.
4. Her kazada bugünkü yasalar cercevesinde çok uygun şartlarla ve hatta daha az ölcüde ödünc vermek,ziraat bankaları açmak,
5. Madenleri işleterek halka bol iş ve para bulmak,
6. Devlet yollarıyla özel yolları iki sene içerisinde her şeyden önce yapmak,
7. Bu ıslahatın yapılmasından sonra 25 sene devam etmek şartıyle idealist unsurları memur göndermek ve bunlara misyonerlik yaptırarak bölgedeki Kürtleri Türkleştirmektir.
8. Bu müddet icinde okul açmamak,ancak 25 sene içinde ahaliye Türklük his ve terbiyesini verdikten sonra okul yaptırmak ve halkı okutmak,aksi taktirde Kürtlük propagandası başarılı olacaktır."

Kaynak:M.Kalman "Belge ve Tanıklarıyla Dersim Direnişleri" Nûjen yayıncılık,Ist,1995

BELGE VI

T.B.M.M.nin, tatile girmeden yapılan son toplantısında C.Bayar'ın yaptığı konuşmadan(1938):

"Bu senenin dahili(iç) işleri nokta-i nazarından(açısından) size ehemmiyetle(önemle)bahsetmeye değer bir mevzu vardır.O da Dersim meselesidir.Dersim'de bir ıslah programımız vardır,bu program yürümektedir.Yol,köprü,karakol ve mektep inşa suretile.Geçen sene askeri harekat yapıldı,bu bütün yönleriyle herkesin bilgisi dahilindedir.Bu sene içinde bu programa göre askeri harekatın yürümesi lazımdır.Geçen seneye nazaran,burada bu sene,daha fazla kuvvetlerimiz toplanmıştır,birkaç yerde de ufak tefek çarpışmalar olmuştur.Dersim icin vazife alacak ve umumi(genel)bir tarama hareketiyle tedip kuvvetlerine yardım olaraktan bu meseleyi kökünden söküp atacaktır.
Cumhuriyet külfette(sıkiıntıda)olduğu kadar nimette,nimette(bollukta)olduğu kadar külfette aynı ve eşit muameleye tabi insanlardan mürekkebdir(oluşmuştur).Bu hakikat anlaşılıncaya kadar kuvvetlerimiz orada fiilen bulunacaktır.Eger ellerinde bulunan silahı teslim ederler ve Cumhuriyet'in emirlerine uyarlarsa kendileri için yapacağımız şey,sevgiyle göğsümüzü açıp kucaklamaktır.Bu yapılacaktır.Dersimliler sesimizi işitmelidirler.Bu kürsüden akseden her sadayı,kendi menfaatlerine göre,muhakeme etmelidirler.Bizim sesimizde şefkat olduğu kadar kudret de vardır.
Bu ikisinden birsini secmek kendilerine aiddir.Bilmelidirler ki şefkatimiz de kahrımız da doludur".(Akt.M.Kalman,"Belge ve tanıklarıyla Dersim Direnişleri" Nûjen yayıncılık,Ist.,1995)

BELGE VII

4 Mayıs 37 de Türkçe, Osmanlıca,Kırmancki ve Kurmanci olarak Dersim'e uçaktan atılan bildiri,içerğinden de anlaşılacagı gibi bir Hükümet Bildirisidir:

"Cumhuriyet Hükümeti sizi şevkat ve merhametle kucağına almak,sizi mesut etmek istiyor.Icinizde bunu anlamayanlar çoktur ki,ona hürmetsizlik ediyor,veyahut içinizden bazıları şahsi menfaatleri için sizi kurban vermek istiyor.
Cumhuriyet Hükümeti bu gerçeği bildiği içindir ki,sizlere son ihtarını yapıyor.Onun size son şartları şudur,sizi ayaklandırmaya çalışan zavallıları Cumhuriyet Hükümetine teslim ediniz veyahut onlar kendileri teslim olmalılar.Bu taktirde cümleniz masum kalacaksınız.Teslim edilenler veya kendiliğinden teslim olanlar dahi Cumhuriyetin adil muamelesinden başka bir şey görmeyeceklerdir.Bu suretle siz kiymetli vatandaşlarımızdan hiçbirinin burnu kanamayacaktır.Aksi taktirde yani dediklerimizi yapmazsanız her tarafınızı sarmış bulunuyoruz.Cumhuriyetin kahredici orduları tarafından mahfedileceksiniz.Cumhuriyet Hükümetinin bu son şefakat ve merhametini bildiren bu bildirisini 24 saat çoluk ve çocuğunuzla beraber okuyun,düşünün ve çabuk cevap verin.Yoksa hiç istemediğimiz halde sizi mahvedecek olan kuvvetler harekete geçeceklerdir.Devlete itaat gerekir".(Akt.M.Kalman "Belge ve tanıklarıyla Dersim Direnişleri",Nûjen yayıncılık,İst.,1995)

BELGE VIII
4.Genel Müfettisligin ucaklardan Dersim'e atilan bildirisi( 1 Temmuz 1938 )

"Gözünüzle görüyorsunuz ki,askerlerimiz Bobyez Baba,Koz Dağı,Dolu Baba,Aziz Abdal ve Zel Dağını tutmuş,her taraftan ve yakından sizi çember içine almıştır.Tayyarelerimizde üstünüzde dolaşıyor ve ne yaptığınızı görüyor.Birkaç akılsızın yalan sözlerine aldanarak onlara uydunuz.Evinizden,tarlanızdan ayrılarak korku,heyecan,zahmet ve ızdırap içinde sefil ve aç bir halde çukur yerlere ve havasız karanlık mağaralara çoluk, çocuk ve hayvanlarınızı götürdünüz.Açlık ve sıcaktan bunlar arasında hastalık çıkacaktır.Bu yerlere sığınarak takipten kurtulacağınızı mi sandınız?Kahraman askerlerimiz güvendiğiniz dağları aştı ve her tarafa girip çıktı,en son sığındığınız yerlere girmek için hazırdır.Fakat devlet evlatlarına kıymaz.Onlara hiçbir zaman fenalık yapmak istemez.İtaatsizlik yapan evladını döverken yüreği acır.Sizinde yaptığınıza nedamet ettiğinizi ve pişman olduğunuzu biliyoruz.Sizi felakete sürükleyenlere kızdığınızı ve beddua ettiğinizi işitiyoruz.Size ve özellikle çoluk ve çocuğunuza çok hemde pek çok acıyoruz.Bu azaptan ve sefaletten kurtulmak için yegane çare devletin kucağına katılıp gelmektir.Akıllı olanlar bu işe hemen giriştiler ve şimdi Erzincan'da, Pülümür'de,Nazimiye'de,Mazgirt'de ve Ovacık'ta rahat ve huzur icinde oturuyorlar.Hükümet, kendi sözünü dinleyen evlatlarına daima iyilik yapar.Bu günkü perişan halinize son verip takipten ve ağır cezadan kurtulmak istiyorsanız işte size son nasihatimizi ve şefkatli sözümüzü tekrarlıyoruz.Eger çoluk çocuğunuza acıyorsanız sizde bizim gibi düşünürsünüz ve yaparsınız.Gelip katılanlar ızdırap ve zahmetten kurtulurlar.gelmeyenlerin üzerine askerimiz yürüyecek ve tayyarelerimiz ucacaktır.Bunların hepsi yakalanıncaya kadar arama devam edecektir.Takipten kimse kurtulamayacaktır".(Akt. M.Kalman "Belge ve tanıklarıyla Dersim Direnişleri",Nûjen yayıncılık,İst.,1995)

Dersim Forum

Hosted by www.Geocities.ws