จากประวัติความเป็นมาของเครื่องเงินและเครื่องถมไทย จะเห็นได้ว่าไทยเรามีช่างเงิน อยู่ 3 ตระกูล 1. ช่างถม 2. ช่างเชียงใหม่ 3. ช่างจีน ช่างถม ถมเก่าที่สุดคือถมดำ และต่อมามีถมตะทองตั้งแต่อยุธยา ถมทองเพิ่งมีมากสมัยรัตนโกสินทร์ เครื่องถมไทยรุ่นอยุธยานั้น ไม่มีหลักฐานการผลิตแน่นอนว่ามีช่างอยู่ที่ไหน และเครื่องถมอยุธยาเอง ก็เหนือให้เห็นอยู่น้อย เท่าที่มีอยู่นั้นเป็นพวกกระโถน คนโท กล่องยาเส้น คันฉ่อง เชี่ยนหมาก ตัวเชี่ยน ก็มีแบบแปลก ๆ เช่นมีเชิงแบบบากี๋ เครื่องถมรุ่นนี้เป็นถมดำหรือถมตะทอง ซึ่งเป็นเครื่องใช้ขุนนางสมัย ก่อน แต่หากหาดูยากมาก
ส่วนเครื่องถมเมืองนครฯ นั้นไม่เก่าเกินรัตนโกสินทร์ สิ่งที่ทำก็เป็นพวกเครื่องใช้ตามประเพณี และเครื่องยศ เช่นกระโถน ทรงปลี ทรงใบบัว กาน้ำลูกแก้ว หม้อน้ำ เชี่ยนหมากทรงมะเขือเทศ ทรงผอบ ถมทองที่พบในปัจจุบันเป็นถมรัตนโกสินทร์ทั้งสิ้น หรือแม้แต่ถมตะทอง ที่พบเดี๋ยวนี้บ้างก็เป็น ถมรัตนโกสินทร์เป็นส่วนมาก สิ่งของเครื่องใช้แบบดั้งเดิมนี้ค่อย ๆ ลดลงจนเกือบจะเลิกผลิตไปเลย ภาย หลังจากที่เลิกใช้ระบบเครื่องยศแบบเก่าในสมัยรัชกาลที่ 5 ลวดลายบนเครื่องถมอยุธยามีลักษณะใกล้เคียงกับสมัยรัตนโกสินทร์ ต่างกันที่มีความห่างของลาย มากกว่า ลงถมดำมากกว่าลายเงิน การเขียนลายก็มีลักษณะเสรีมาก ส่วนถมรัตนโกสินทร์มีลวดลาย ละเอียดขึ้น มีร่องลายถี่ขึ้น เป็นระเบียบขึ้น ตั้งแต่รัชกาลที่ 2 เป็นต้นมานิยมทำลายกนกเทศและลาย กินรีเป็นพื้น ตั้งแต่รัชกาลที่ 3 นิยมทำลายดอกพุดตาน และก็นิยมทำเรื่อยมาจนปัจจุบัน แต่ลายกนก ลายกินรี ล้วนแต่มีมาแต่อยุธยาแล้ว การเลือกใช้ลายแบบไหนก็ขึ้นอยู่กับสิ่งของที่จะทำเป็นหลักว่าภาชนะชนิดไหนเหมาะกับลายชนิด ใด เช่น พวกพานต่าง ๆ ก็มักเป็นทรงกลีบบัวมีไส้กนก ไส้ก้านต่อดอก ขันมักมีลายสี่ด้าน เป็นเทพนม บ้าง กินรีบ้าง แบ่งลายด้วยกรอบรูปต่างๆ มีลายพื้นเป็นกนกแบบต่าง ๆ บ้าง ลายอื่นๆ บ้าง ลายภาพจับ ในกรอบทั้งสี่ด้านนั้นบางทีก็เป็นลายลักษณะต่าง ๆ กันแม้จะเป็นรูปเดียวกัน ดูแล้วเพลิดเพลินกว่าที่จะ เหมือนกันทั้งสี่ด้าน ขันรุ่นเก่ายังมักทำลายที่ก้นอย่างสวยงามพอ ๆ กับตัวขัน แต่มักเป็นคนละลายกับ ลายที่ตัว เช่น ลายที่ก้นอาจเป็นรูปสิงห์ในขันใบที่มีลายเป็นกินรีแบบต่าง ๆ สี่แบบ
นอกจากชนิดของภาชนะเป็นตัวกำหนดลายที่เหมาะสมแล้ว ชนิดของถมก็เป็นส่วนกำหนดลายด้วย เช่น ร้านเก่าแก่ที่สุดที่นครศรีธรรมราชกล่าวว่า ลายกนกเหมาะกับภมด้ แต่ลายดอกพุตตานเหมาะกับ ถมทอง ดอกพุตตานทำบนถมดำไม่สวย เป็นต้น ถมนคร กับถมกรุงเทพฯ นั้นลวดลายแบบเดียวกันเป็น ลายภาคกลาง |
|
