• Seyfi Cengiz

• Mehmet Doğan

• Huseyin Dedesoy

• Bertal Kahraman
• Hawar Tornêcengi

• Ali Kılıç

• Alishan Karsan

• Serpil Demir

• R. Bagciyan

• M.Tornêgeyali

• Seyit Olgun

• M. Hayaloğlu

• İsmail Kiliç

• Şerafettin Yurdakul

• Sengul Savas

Tartýþmaya dair kýsa notlar!

Dersim Forum

Auteur - yazari: M. Tornêðeyali Tarih, gün ve saat : 11. Ocak 2006 01:11:54:

Tartýþmaya dair kýsa notlar!

“DERSÝM ÝNANCI’NDA HIZIR ve HIZIR ORUCU” adlý makaleme, soru düzeyinde de olsa itiraz gelmesi, beni sevindirmiþtir. Geçen yýl ayný dönemde bu forumda yayýnlanmýþ olan makaleye bir cevap, itiraz veya onaylama gelmemesi, beni kuþkulandýrmýþtý. Ýnsanlarýn bu makaleyi okuyup okumadýklarýndan bile kuþkuluydum. Sonra Munzur gazetesinde ve bir çok internet sitesinde yayýnlandý. Aktarýlan veya referans verilen makalenin deðiþik site ve forumlarda yayýnlanmasý, okunduðunun ve tartýþýldýðýnýn iþaretiydi, benim için. Ama yine de bugüne kadar lehinde veya aleyhinde ciddi bir deðerlendirmeye rastlayamadým.

Bu anlamda Kamil’in, soru sormasýný yadýrgamadým, ama konunun ciddiyeti göz önünde bulundurulursa, böyle yarý ciddi bir yaklaþým yerine, kendi düþüncelerini yazabilmeliydi Kamil. Ama Kamil bunu yapmak yerine, hiç de hoþ olmayan bir yaklaþýmla, acaba çok tanrýlýlýk hakkýnda nenen ne düþünüyordu diye sorarken, aslýnda demek istediði, çok tanrýlýk doðru deðildir, Dersim Ýnancý tek tanrýlýdýr. Bu konuya ayrýca deðineceðim ama yöntem bu olmamalýydý diye düþünüyorum. Hiç þýk ve hiç de hoþ bir yaklaþým biçimi deðil. Ayrýca Kamil’i burada yazdýklarýndan tanýmakla beraber, defalarca uyarýlara raðmen daha belirgin bir ad kullanmamakta diretmesi de aslýnda Kamil’in, pek de Kamil olmadýðýnýn baþka bir iþaretidir.

Dersimlileri, Yahudiliðin bir uzantýsý sayan Can/an mahlaslý kiþinin, soru özürlü birinin yaklaþýmýný paylaþmasý beni hiç de þaþýrtmadý. Dersim’lilerin Yahudiliðe ve Museviliðe hiç de aþýk olmadýðýný anlayan Can efendi, taraftar bulamayýnca baþka konularla hedef þaþýrtýyor gibime geliyor. Beyler! eðer samimi ve ciddi þeyler savunmak istiyorsanýz, buyrun yazýn, biz de okuyalým ve öðrenelim. Tabii eðer daðarcýðýnýzda topluma karþý savunabileceðiniz þeyler varsa! Yine de þunu belirteyim. Benim düþümcelerimi eleþtirebilen ciddi yaklaþýmlara saygýlýyým. Benim istediðim þey, þak-þakçýlýk deðil, ama bilimsel eleþtiridir.

Gelelim sorulan soruya. Gerçekte ben, tek tanrýlýk, çok tanrýlýk üzerine neneme bir þey sormuþ deðilim. Nenemle 1993’ün yazýnda bu konu üzerinde sohbet etmiþ ve neden deðiþken tarih kullanýldýðýný sormuþtum. O da bana bunun nedenlerini anlatmýþtý. Dolayýsýyla sormadýðým bir konuda, düþümcemi desteklemesi için þahit göstermem söz konusu olamazdý. Keþke sorabilseydim. Bugün hala yaþayayan daha bir çok büyüðümüz var. Ben fýrsat buldukça sohbet ediyorum, gerektiðinde soruyorum. Sormalýyýz da. Halkýn, inançlý insanlarýn bu konularda ne düþündüðü tabii ki önemlidir. Ama ben konuyu, daha çok teorik düzeyde ele aldým ve genel felsefi, tarihsel bir analizle irdelemeye çalýþtým.

Makalede ortaya konulmaya çalýþýldýðý gibi, soruna dinsel dogmalar ya da inanç açýsýndan deðil, bilimsel ve materyalist bir anlayýþla yaklaþýlmaya çalýþýlmýþtýr. Bence bu gerekli bir yaklaþýmdýr. Ben olguyu olduðu gibi görmeye ve analiz etmeye çalýþýyorum. Olgu, din veya inanç olduðuna göre, insanlar buna nasýl yaklaþýyor, nasýl inanýyor diye sorguluyor ve bunun sonucunda yargýlara varýyorum.

Þu bir gerçek ki, her iþe yetiþemiyoruz ve dolayýsý ile her konuya el atamýyoruz. Makalede iþlenen konular, aslýnda konunun çok küçük bir parçasýna tekabül etmekteler. Konu ile ilgili yabancý kaynaklardan derlediklerimi bir türlü yayýnlanýr hale getiremedim. Ama bu kaynaklardan yararlanarak yazdýðým ve tartýþtýðým konular var. Mesela paganizm nedir? Panteizm nedir? Ýnsanlar ne zamandan beridir dine inanýyorlar? Din neden ve nasýl ortaya çýktý? Çok tanrýlý dinler, nasýl tek tanrýlý dinlere dönüþtü, dönüþüyor? Tek tanrýlý devlet dinleri, çok tanrýlý dinleri yasa dýþý ve ilkel ilan ederken, bunlardan ne kadar arýnabilmiþlerdir? Vs, vs.

Bu konularý iþleyebilmek için, önce materyalist bir yaklaþýma ve sonra da belli bir birikime sahip olmak gerekiyor. Mesela, benim için tek tanrýlý dinlerin, çok tanrýlý dinlerden daha kutsal, daha yüce bir deðeri yoktur. Bunlar arasýnda fark yok mudur? Tabii ki var dýr. Bu durumu kabaca, ilkel insanýn durumuyla modern insanýnýn durumuna benzetebiliriz. Modern insanýn üstünlükleri, kýyas kabul etmez ölçüde geliþmiþtir. Çok tanrýlý inançlar da aslýnda bir nevi ilkel düþüncelerdir. Ýnanç veya din bir nevi düþünce sistemidir. Ama çok tanrýlý ilkel bir inancýn, tek tanrýlý modern bir inanca karþý daha az kutsal, daha az ulu olduðunu söyleyebilir miyiz? Sonuçte ikisi de inanç veya din deðil midir? Kimsenin görmediði, özelliklerini bilmediði bir tanrýya tapmak, neden aya, güneþe, daðlara, pýnarlara, aðaçlara tapanlarýn inançlarýndan daha kutsal, daha yüce olsun?

Açýktýr ki, tek tanrýlý dinlerin ve onlarýn savunucularýnýn, çok tanrýlý dinleri ve onlarýn inananlarýný aþaðýlamasý, dahasý ele geçirmiþ olduklarý devlet mekanizmalarý vasýtasýyla onlarý, baský altýna almakla yetinmeyip katliamlara uðratmalarý, adým adým tek tanrýlý dinleri üstün bir duruma getirmiþtir. Çok tanrýlý dinler, bu baskýlar karþýsýnda gerilemiþ ve inananlarý yavaþ yavaþ tek tanrýlý dinlerin argümanlarýný savunur hale gelmiþlerdir. Ama tek tanrýlý dinler, çok tanrýlý dinlerin unsurlarýndan tamamýyla arýnmýþlar mý? Hiç sanmýyorum. Örneðin Ýslam, teorik olarak insana tapmayý red ediyor. Ama pratik olarak baþta peygamber/ler olmak üzere, þeyhlere, evliyalara tapýlmaktadýr. Türkiye’deki tarikatlara ve þeyhlerine duyulan ilgi bunun en açýk ispatýdýr. Keza Hýristiyanlýkta da hala Aziz ve Azizlere tapma devam etmektedir. Bu olgunun temeline indiðimizde, çok tanrýlý inanç sistemleri karþýmýza çýkmaktadýr. Eski ortadoðu halklarýnýn durumuna bakýldýðýnda, tanrý kraliçe ve krallarla karþýlaþýyoruz. Daha sonra bunlar yaþanýlan çaðýn gereklerine uygun roller üstlenmiþ ve nihayet bugüne gelinmiþtir.

Dersim Ýnancýný bütün boyutlarý ile tartýþabilmeliyiz, diye düþünüyorum. Buna ihtiyacýmýz var. Bunun için amigoluk, tarftarlýk deðil, bilimsel ve yetkin çalýþmalara ihtiyaç var. Dersim Ýnancý’nýn bir adý var mýdýr? Dersim’de eski inançlar nelerdi ve bunlar Alevilikle nasýl harmanlandý? Dersim Ýnancý, bugün Bektaþiliðe nasýl entegre ediliyor? Bektaþilik kýlýfý geçirilen bir Alevilik, Ýslamla nasýl buluþturulmak isteniyor? Dersim ileri gelenleri, bava/baba olarak bilinen dedeler, rehberler, pirler, mürþitler bugün nasýl bir rol oynuyor? Cem evleri nasýl olmalý ve nasýl ele alýnmalýdýr? Bütün bunlar üzerinde bilimsel çalýþmalar ve politikalar üretmek gerekiyor.

Ýnanç meselesi üzerinde çalýþmalar yapmak veya ilgilenmek sadece inananlarýn meselesi deðildir. Bazýlarý bu konuyu inananlara býrakalým diye bir yaklaþým sergiliyor. Ben tam olarak ayný kanýda deðilim. Toplum farklý ünitelerden oluþuyor ve her þey bir biriyle farklý oranlarda iliþkilidir. Mesela ölüm gibi ortak bir sorunu, inananlar çözmeli diye düþünemeyiz. Ömrü cami görmemiþ birinin, ölüsünün camiden kaldýrýlmasý, kabul edilir gibi deðildir. Alevi cenaze törenlerinde bu durum adým adý cami merasimlerine yaklaþtýrýlmaktadýr. Bence Dersimliler, acil olarak kendi dillerinde duygularýný ifade eden, sevinç ve yakarýþlarýný, dualarýný dile getiren metinler yaratmalý, ritüellerini, seromonilerini kendi kültürlerini ifade edecek þekilde uygulamalý ve hayata geçirmelidirler. Bu konuda çalýþma yapmýþ veya yapacak olan arkadaþlara yardýmcý ve destek olunmalý, var olan veya yaratýlacak ürünlerin kollektife ve topluluða mal edilmesine önem verilmelidir.

Makalemde bir çok konu ele alýnmýþtýr. Aslýnda bunlarý tek tek ele almak ve ayrý ayrý tartýþmak gerekir diye düþünüyorum. Tartýþýrken, yazarken seviye korunmalýlýdýr. Burada tartýþýrken birbirine gol atmak mantýðýný deðil, birbirinden öðrenme mantýðýný iþletmek lazým.
Eleþtiri ve farklý düþüncelerimizi içtenlikle ve dostça yaklaþýmlarla ortaya koymak gerekir.

M. Tornêðeyali
 

Dersim Forum