• Seyfi Cengiz

• Mehmet Doğan

• Huseyin Dedesoy

• Bertal Kahraman

• Ali Kılıç

• Alishan Karsan

• Serpil Demir

• R. Bagciyan

• M.Tornêgeyali

• Seyit Olgun

• M. Hayaloğlu

• İsmail Kiliç

• Şerafettin Yurdakul

• Sengul Savas

DERSİM’İN ŞECERESİ (III)

DERSIM FORUM

Auteur - yazari: SEYFİ CENGİZ Tarih, gün ve saat : 29. Agustos 2005 12:31:46:

TZANİKA (ÇANESTAN)’DAKİ BAZI YERLEŞMELER
Tzanica adı; asıl Tzanica içinde veya dışında Chaniuk (Bk. M. Khorenatsi), Khaltik (Khaldia, Heldia), Canet, Canik (Djanik; Samsun; Ordu-Giresun bölgesi), Canca (modern Gümüşhane, Sansa, Sinoria), Chanzit (Handzit), Zanit, Çan ve Çanestan şekilleri altında ülke, bölge, kent veya köy adı olarak da sıkça görünür.
Kaynaklarda adları verilen Tzanika’daki bazı yerleşmeler şunlardır:
1. Tayk (Oltu, Orta Çoruh)
2. İspir
3. Gümüşhane (Kelkit vadileri): Gümüşhane bugün ayrı bir ildir.
4. Pasinler (Hasan Kale): Aşağı Pasin’in merkezi Mıcıngerd, Yukarı Pasin’inki Avnik’ti.
5. Barchon,
6. Cena (Kena, Okena?)
7. Sisilisson: Kelkit civarındaydı. Eski adı Gayl’dır. Sonraları Ziziola olarak bilindi.
8. Longini Fossatum: Burada kamp kuran Roma generali Longinus’un adını taşır.
9. Tzanzacön: Sürmene civarındadır. Sonraki dönemlerin Zavzoka köyüdür.
Adları Bizans tarihçisi Procopius’ta verilen Barchon, Cena, Sisilisson, Longini Fossatum ve Tzanzacön yerleşmelerinin Bizanslılar tarafından üs olarak kullanılan Tzanika sınırlarındaki kaleler oldukları tahmin ediliyor.
10. Hart (Charton): Bayburt yukarısında, Çoruh Nehri’nin batı kolu üzerinde. Burada Tzan aşiretleri vardı.
11. Kose: Trabzon’a yakın Kose adlı bölgede Tzan aşiretleri vardı. Tzanlar’ın toprakları ötesinde Procopius’un tarifine göre Karadeniz kıyısı boyunca uzanan Trabzon başkentli bölge vardı.
12. Horonon (sonraları Helenen köyü): Bizans, Tzanica ve Sasani Ermenistanı sınırlarının buluştuğu stratejik bir mevkii. Bizanslılar Tzanika’ya ilk kez bu noktadan sızdılar. Üç yolun kesiştiği bu noktada Bizans imparatoru Justinian Horonon adında güçlü bir kale yapar ve bu ana üsten hareketle 530‘larda Tzanika’ya egemen olur, onları zor yoluyla Hiristiyanlığa çevirir.
13. Şamalinikon: Bizans’ın Tzanika’da 530‘larda ilk kiliseyi inşa ettiği yer.
14. Tercan
Yukarıda adı geçen yerler sonraları idari bakımdan genelde Erzincan ve Erzurum’a bağlı oldular.
11‘inci yüzyılda, yani 1071 Deylemi-Selçuk istilasının hemen sonrasında Pontus’ta Danişmendler’in, Tzanica (Çanestan)‘da ise Saltuklular’ın yükselişi bir tesadüf değildi. Kirzioğlu’nun aktardığı Saltuklular’ın şeceresinde, onların Çanestan (Tzanica)’dan geldikleri, daha doğrusu Çanestanlı oldukları kayıtlıdır. Ama Çanestan, Kirzioglu`nun kendisi de dahil olmak üzere Turancı-Türkçü kaynaklarda iddia edildiği gibi Kaşgar değil, eski Tzanica‘dır.
Erzurum merkezli Saltuklular Beyliği’nin hudutlarının kabaca eski Tzanica ile örtüştüğü söylenebilir. Saltuklular Beyliği; Kars, Pasinler, Erzurum, Gümüşhane, Oltu, Tortum, İspir, Bayburt, Tercan ve modern Dersim’in önemlice bir bölümünü içeriyordu ki, bu sınırlar yaklaşık olarak antik Tzanica (Çanestan)‘nın da sınırlarıydı. Yer yer Sanduk, Sandak veya Sunduk şekli altında karşılaştığımız Saltuk adının kendisi bile San (Tzan) adıyla ilişkili görünüyor.
Saltuklular’ın batısındaki Kemah, Erzincan ve Şebin Karahisar çevreleri ise, 11‘inci asırda merkezleri Erzincan olan Mengücekler’in elindeydi.
Kirzioğlu’nun aktarığı şecerede Melik Saltuk ile Melik Mengücek kardeş gösterilirler.
Tzanika’nın sınırları konusunda Osmanlılar döneminin Erzurum Eyaleti de kabaca bir fikir verebilir. Doğu Dersim ve Erzincan’ı da içeren bu eyalet büyük ölçüde eski Tzanika topraklarına tekabül ediyordu.
Evliya Çelebi 1534‘te kurulan Erzurum Eyaleti’ne bağlı 12 sancağı şu şekilde saymaktadır:
Erzurum (Paşa Sancağı), Şarki Karahisar (Şebinkarahisar, Karahisar-ı Şarki), Kiğı, Pasin, İspir, Hınıs, Malazgirt, Tekman, Kuzuçan, Tortum, Meçengirt (Mecinkerd, Mıcıngert), Namervan (Mamrovan, Namrevan).

DERSIM FORUM