• Seyfi Cengiz

• Mehmet Doğan

• Huseyin Dedesoy

• Bertal Kahraman
• Hawar Tornêcengi

• Ali Kılıç

• Alishan Karsan

• Serpil Demir

• R. Bagciyan

• M.Tornêgeyali

• Seyit Olgun

• M. Hayaloğlu

• İsmail Kiliç

• Şerafettin Yurdakul

• Sengul Savas

BİR GÜNÜN ARDINDAN

Dersim Forum

 Hüseyin YILMAZ (akt. M. Tornêðeyali)
BÝR GÜNÜN ARDINDAN

Hüseyin YILMAZ

Nedense yolum hep Dersim'e düþtüðünde müthiþ bir sevinç kaplýyor içimi. Mutluluk denen þey neyse yani, sevgiliye olan heyecan mý, arzuladýðýna kavuþmak mý, ya da aþk mý?.. Bilemiyorum.
Hayýr hayýr, hiçbiri deðil. Bu hasreti yaþamak baþka birþey olsa gerek. Herhalde bir coðrafyaya aþýk olmaktýr. Otobüse binerken bu duygular içinde müthiþ isyanlarýn yaþandýðý yýllarca barbarlýða meydan okumuþ, ihanetleri ve zaferleri yaþamýþ, yüzyýllarca o jaru diyar ülkesine yabancýlarýn ayak basmasýna imkan tanýmamýþ o güzelim topraklarýnaydý yolculuðumuz. Nicelerinin daðlarýný mesken tuttuðu yaþamaya dair umut edindiði iyiden, güzelden yana olan herþeye kucak açmýþ, baðrýnda farklý çiçeklerin boy vermesine insanlarý gibi doðasý da tüm bonkörlüðünü sunmuþ olan 'Güneþin Ülkesi'neydi yolculuðumuz.

Bu duygularla Harput'a vardýðýmýzda ilk aramadan geçiriliyoruz. Yoldan geri çevrilecek miyiz endiþesi içinde derken, bunca kontrolden sonra Dersim merkeze varýyoruz. Otobüsten inerken yaþadýðým duygu kafamdan geçen onca devinim nelere tanýklýk etmiþ acýnýn ýzdýrabýnýn en canlýsýný yaþayan yurdundan zorla sürgün edilmiþ bütün geçmiþinden, yaþadýklarýndan, kültüründen, dilinden uzaklaþtýrmanýn ne demek olduðunu daha iyi kavrýyorum. Ve herhalde bundan daha acý bir durum olamaz diyorum.

Kýzýlderililer geliyor aklýma: medeniyet adýna topraklarýna ilk gelen beyazlarýn yaptýklarýný düþünüyorum. Zulmün uygulayclarna bakyorum. Ne kadar da yabanclar topraðna, taþna, havasna, suyuna, insanna... Yaþamaya deðer ne varsa ne kadar da yabanclar. Ne iþleri var burada def olup gitmemeleri için hiç nedenleri de yok. Çünkü biz onlarsz da yaþamay biliyor ve seviyoruz. Hangi hakla, hangi gerekçeyle bize hükmediyorlar demeden kendimi alamýyorum.
Mazgirt daðlarýna ve Düzgün Babaya bakýyorum doruklarýnda yaþanan, nice katliamlara tanýklýk etmiþ, nice yiðitlerin meskeni olmuþ, görkemliliðine karþý secdeye durmadan edemiyorum. Bir dili olsa da konuþsa diyorum. Yeryüzünde utanma duygularýný taþýyanlara bir seslenebilse, sessiz kalanlarýn yüzlerinin kýzarmasýný saðlayabilse, varsa insanlýðýndan utanacaklarýn hallerini bir görse diyorum. Kimbilir ki eþi benzeri görülmemiþ bir zulme tanýklýk ettiðini? Kimbilir ki her türlü silahlarýn üstünde denendiðini? Kimbilir ki her karýþ topraðýna bir bombanýn düþtüðünü? Evet kim bilir?

Derken dostlarla biraraya geliyoruz. 1937-38'i bizzat yaþamýþ olan olayýn tanýðýyla yüz yüze geliyoruz. Sorduklarýmýz karþýsýnda bizi ölçüp biçen, hasta yataðýnda olmasýna karþýn direngen görünmeye çalýþan ulu bir Çýnar görüntüsü veren bu tarihi kiþilik karþýsýnda içten içe geliþen bir saygý uyandýrýyor insanda. "cigeram bizim için Dersim her þeyden güçlüydü. Kendimizden baþka güç tanýmazdýk. Hatta 37'de üstümüze geldiklerinde Laç deresinde müthiþ bir karþýlýk verdik bu saldýrýda onlar yenildi. Günlerce süren çatýþmalar sonunda biz kazanmýþtýk. Hatta zaferimizi maðaralardan ateþler yakýp; Ýbisé Seykhali'nin çalýp söylediði deyiþlerle semah gitmiþtik. Ýbýs gencecikti ama yaratýcýlýðýna hepimiz hayrandýk. Geceleri asker mevzilerine girip toplarý ellerinden alýp laç deresinin uçurumlarýndan atmak ona mahsustu asker elbisesi giyerek içlerine girerek onlarý darma daðýn etmesi ona mahsustu. Aðýtlar yakýp þiirler yazmak ona mahsustu. Laç deresinde savaþý kim yönetiyordu? diye sorduðumuzda. Cývler Aðanýn oðlu Hemé cýve khej biz onum talimatlarýna göre hareket ediyorduk. Bizler bitirdik derken asker geliyordu. Aþiretlerin çoðu ihanet içindeydi. Sayýsýz Milis türemiþti baþlarýmýzý kesip götürmeleri devletin vaat ettiklerini alabilmek için adeta bir biriyle yarýþýyorlardý.

Kadýn çoluk çocuk herkes maðaralarda kalýyorduk. Savunma hatlarýmýz güçlüydü darbe üstüne darbe vuruyorduk, ancak milislerin bölgedeki araziyi iyi bilmeleri iþlerimizi zorlaþtýrýyordu.

Bu arada baþka bölgelerden haberler alýyorduk. Kim direniyor kim iþ birliði yapýyor ancak gidiþat iyi deðildi. Güvendiklerimiz bizimle beraber davrananlarýn çoðu ihanetçiler tarafýndan tek tek öldürüldüðünün haberlerini aldýðýmýzda yýkýlýyorduk, içimizdeki ihanetler olmasaydý devlet bizimle baþa çýkamazdý. Bakýn Dersim'in bütün önde gelenlerin çoðu ya milislerce öldürülmüþ yada milislerin komplolarý sonucu yakalanmýþtýr.

Savaþ tüm þidetiyle devam ediyordu. Çatýþmalar içinde Ahmedin vurulduðunu duyduk kimse inanmýyordu. Hemen bir araya geldik eðer vurulmuþsa bunu gizliyelim dedik, inanmak isitemiyorduk. Hatta eðer vurulmuþsa benim vurulduðum sšylenecekti. Gece karanlýk bastýðýnda kaldýðýmýz maðaranýn önüne geldiðimizde, neyse ki vurulan Ahmet deðilmiþ.

Ölüsünü neden gizleyecektiniz?
Çünkü Ahmed'in baþýna ödül biçilmiþti milisler leþ bekleyen akbabalar gibi baþýmýza üþüþecekti. Bunu onlara yaþatmak istemiyorduk.

Çatýþmalar devam ediyordu, içimizde tek aðýr makinalý kulanan Sýle pýt benim akrabamdý. Aðýr makinalý oldukça iþe yarýyordu. Bir gün dost diye biri gelmiþti. Ýçimize toplantý halindeydik. Ýçinizde ermeni varmýþ dedi. Bende Sýle Pýti gösterdim. Bizim ermenimiz bu diyerek güldük. Devlet her türlü oyuna baþ vuruyordu. Bizi bir birimize düþürmek için yapýyordu.

Seyit Rýza'yla iliþkiniz varmýydý?

Halvori toplantýsýnda yemin etmiþtik. Bir çok aþiretle birlikte davranacaktýk. Bazýlarý uymadý, sonradan iþbirliðine girdiler oysa biz munzur suyunun üzerinde yemin etmiþtik.Kavlu karar kýlmýþtýk. Seyit Rýza yeminine sadýk kalmýþtý. Duyduk ki ailesi tümden yok edilmiþ onunda eski durumu yoktu yaþlanmýþtý yanýndakilerin çoðunun ihanet ettiðini biliyorduk. Bundan dolayý Seyit Rýza'ya haber gönderdik. içimize gelsin diye fakat o geçiþ yapamadý. Güvenli yol bulup yanýmýza gelemedi.

Gelseydi, Ona nasýl davranýrdýnýz?

Seyit Rýza bizim için bir deðerdi, altýndý "ma kerdený qutiya semýný pihstiné xode dardene wé"
Biz onu gümüþ bir kutuyu koyar koynumuzda saklardik ve onu öyle korurduk. Çaresiz kaldýðý için Erzinca'na gitti. Baþka çýkar yol bulamadý. Sonrasýný zaten biliyorsunuz. (Qemer Aða'yla yapýlan bu konuþma dergimizde yayýnlanacaktýr)
.
Evet o gün ve bu gün ne deðiþti derseniz, deðiþen tek þey araç gereçlerin bir de teknoloji deðiþti. Zulüm eksilmeden þekildeki deðiþikliðiyle devam ediyor.

Güneþli bir gündü Mart'ýn baþÝ, gökyüzü pýrýl pýrýl olan güzelim maviliðiyle doruklardaki karýn beyazlýðý yanýnda helikopterlerin patýrtýsý inip inip kalkmasý morel bozuyorsa da, doðanýn güzelliði bir an olsun kentlerde beton duvarlar arasýnda çýkmanýn verdiði özlemle kutu deresine pikniðe gidiyoruz. YaklaþÝk kadýnlý erkekli yirmi arkadaþla Herçik çayýnýn kenarina vardýðýmýzda arkadaþla biraz görüntü almak istiyoruz. Ancak kamerayý ne tarafa çeviriyorsak mübalasýz karakol ya da burçlarýna Türk bayraðý asýlý bulunan nöbetçi kulübeleri ben kameraman arkadaþý ikaz ediyorum görüntü alma diye. Muhtemelen onlar da bizi dürbünle seyrediyorlar. Gelirler efendim siz devletin mekanlarýný çekip bir yerlere mi verecesiniz diye kameramýza el koyabilirler. Devlete karþý suç iþlemiþ olmayalým kameraman arkadaþ da haklý olarak ben daðlarýmý çekmek istiyorum diyor ama her taraf karakol ben ne yapayým. Bu hengame içinde her türlübaskýya raðmen bizim gibi pikniðe gelen baþka masalara yöneliyoruz. Çekim yapmamýza engel olmak istiyorlar sonra kendimizi tanýtýyoruz. Ýstanbul Tunceli'ler derneði yöneticilerinden olduðumuzu söylediðimizde "Ha öylemi o zaman çekin" deyip bir biriyle yarýþýyorlar, "Bizim böyle eðlendiðimize bakmayýn" deyip sorunlarýný anlatmaya baþlýyorlar. Herkes bir þeyler ikram etmeye baþlýyor özellikle alabalýk Ýzgarasý yanýnda yakýlan ateþ ortaklaþa söylenen türküler ve tartýþmalar kýrmancki anlatýlan espiriler yaþamaya deðer ne varsa bu olsa gerek diyorsun ve kendini Harçik suyunun kayalarýna vuran sesinin akýþýna býrakarak al beni, al da nehirlere götür, denizlere, sonra okyanuslara kulaç atmaya götür beni. Çünkü sen asiliðin boyun eymezliðin kaynaðýsýn asilliðinle götür beni" demeden alamýyorum kendimi.

Derken ayrýlma vakti geliyor. Yeniden düþünmek bile istemediðim o beton duvarlar, kalabalýklar trafik týkanýklýðý, balýk istifi otobüsler, sinir bozucu gürültüler, her türlü iðrençliðin yaþandýðý kente dönmek zamaný gelmiþti.
Otobüse bindiðimde, el sallayan dostlara, doðup büyüdüðüm bu topraða hoþçakalýn demek o kadar zor geliyordu ki anlatamam. Bir an düþündüm, acaba benim gibi kaç bin insan ayrýlýrken nemli gözlerle arkasýna bakýp bu diyarý terketmek zorunda kaldý. Evet kaç bin insan üstelik isteyerek deðil, baskýyla geçmiþinden, topraðýndan koparýlýp, dilini kültürünü bilmediði yerlerde istemeyerek yaþamak zorunda býrakýlan ne kadar insan göz yaþlarý içinde terki diyar eyledi. Bu güzelim memleketi.


 

• http://members.tripod.com/~zaza_kirmanc/dersimdergi/dersim7/birgununardindan.htm

Dersim Forum