WEJANGAN-WEJANGAN KI AGENG SURYOMENTARAM
WEJANGAN-WEJANGAN KI AGENG SURYOMENTARAM
Tiyang anggenipun nyumerepi awakipun piyambak, punika wonten nggen lelawanan. Tiyang punika lelawanan kaliyan barang-barang, kaliyan tiyang sanes, lan kaliyan gagasanipun piyambak utawi raosipun piyambak. Tiyang punika mesti lelawanan lan tiyang kok boten lelawanan punika boten saged.
Tiyang anggenipun kraos wonten, punika wonten ing lelawanan. Jalaran raos wonten punika damelipun namung ngraosaken wontenipun punapa-punapa. Dados raos wonten punika lelawanan.
Lelawanan punika mesthi ngemot awakipun piyambak lan dede awakipun piyambak. Sarehne raos wonten punika lelawanan, mila saben tindak sejangkah, pangucap sakecap lan krenteg sakedhepan, punika mesthi lelawanan lan mesthi isi awakipun piyambak lan dede awakipun piyambak. Inggih wonten nggen tindakipun piyambak, pangucapipun piyambak lan krentegipun piyambak punika tiyang anggenipun nyumerepi awakipun piyambak.
Nyumerepi awakipun piyambak punika angel jalaran boten kulina. Tiyang punika pakulinanipun namung ngraosaken rika-rika lan boten ngraosaken awakipun piyambak. Mila yen ribed kaliyan bojonipun, tiyang adhakanipun namung ngraosaken bojonipun lan boten ngraosaken awakipun piyambak raosipun makaten: "Wah bojoku iku pijer ngene, ngono, ngene, ngono, dadi aku banjur cilaka."
Mila yen tiyang wau dipun takeni makaten: "Bener, bojomu ngene, ngono, ngene, ngono, nanging kowe dhewe kapriye!" tiyang wau kaget lan ngakeni, yen boten ngrembag awakipun piyambak, raosipun makaten: "Iya aku kok durung tau ngrembug awakku dhewe." Kados makaten ugi tiyang anggenipun boten ngraosaken awakipun piyambak utawi nyumerepi awakipun piyambak wonten nggen lelawanan kaliyan anakipun lan tangganipun. Kados makaten tiyang anggenipun boten kulina nyumerepi awakipun piyambak.
Jalaran lelawanan punika isi awakipun piyambak lan dede awakipun piyambak, mila wonten nggen lelawanan awakipun piyambak, punika dhawah methukaken. Yen lelawanan kaliyan barang, awakipun piyambak punika methukaken barang wau. Makaten ugi yen lelawanan kaliyan tiyang sanes lan kaliyan gagasanipun piyambak utawi raosipun piyambak, tiyang punika inggih methukaken tiyang sanes wau lan gagasanipun piyambak wau utawi raosipun piyambak wau.
Awakipun piyambak methukaken punika tegesipun awakipun piyambak kraos punapa-punapa wonten ing lelawanan wau. Yen ningali punapa-punapa utawi mireng punapa-punapa, awakipun piyambak rak kraos punapa-punapa. Inggih ingkang kraos punapa-punapa punika wau awakipun piyambak anggenipun methukaken punapa-punapa ingkang dipun tingali lan dipun mireng.
Makaten ugi yen pinanggih tiyang sanes, awakipun piyambak inggih kraos punapa-punapa. Inggih raos punapa-punapa wau awakipun piyambak anggenipun methukaken tiyang sanes.
Kados makaten awakipun piyambak anggenipun lelawanan lan methukaken punapa-punapa.
Ingkang langkung angel punika nyumerepi awakipun piyambak anggenipun methukaken wonten nggen lelawanan kaliyan gagasanipun piyambak utawi raosipun piyambak. Jalaran gagasan utawi raos wau boten kasatmata utawi boten kacepeng ing pancadriya. Mila gagasan utawi raos wau kados-kados awakipun piyambak.
Mila angel anggenipun nyumerepi awakipun piyambak anggenipun methukaken gagasanipun piyambak utawi raosipun piyambak, punika jalaran gagasanipun piyambak utawi raosipun piyambak kedah dados ingkang dipun sumerepi, nanging boten dados ingkang sumerep utawi ingkang masesa. Pakulinanipun tiyang, gagasanipun piyambak utawi raosipun piyambak punika dados ingkang masesa. Dados tukang masesa punika angel dipun wasesa.
Murih gampil ing ngriki perlu dipun princi lan dipun contoni kados pundi tiyang anggenipun methukaken lelawananipun. Raosipun piyambak, ingkang methukaken lelawananipun punika raos remen utawi sengitipun piyambak. Contonipun yen awakipun piyambak lelawanan kaliyan barang-barang.
Upaml awakipun piyambak sumerep lampu ingkang padhang, mangka butuh maos buku. Raosipun piyambak, ingkang methukaken lampu padhang wau, raos remenipun; jalaran lampu wau nyekapi butuhipun. Mila lampu padhang wau dipun wastani sae.
Yen awakipun piyambak badhe mapan tilem, raosipun piyambak ingkang methukaken lampu padhang wau, punika raos sengitipun, jalaran mblerengi, jalaran boten nyekapi butuh. Tiyang tilem punika boten butuh padhang. Dados lampu satunggal wau saged dipun pethukaken ngangge remenipun utawi sengitipun piyambak. Makaten ugi dhateng tiyang sanes, awakipun piyambak anggenipun methukaken inggih ngangge raos remenipun utawi sengitipun piyambak. Yen pinanggih kancanipun, awakipun piyambak methukaken ngangge remenipun lan yen pinanggih mengsahipun awakipun piyambak methukaken ngangge sengitipun. Malah tiyang satunggal kemawon asring dipun pethukaken ngangge remenipun lan gek ngangge sengitipun.
Inggih punika ingkang murugaken tiyang kerep tukaran kaliyan bojonipun. Tiyang dhateng bojonipun punika raosipun gek remen gek sengit, gek remen gek sengit. Mila kajawi dados kanca prakawis sanes-sanesipun bojo punika ugi kanca tukaran.
Ingkang langkung angel punika nyumerepi remen lan sengitipun piyambak, ingkang methukaken gagasanipun piyambak utawi raosipun piyambak. Jalaran kerep-kerepipun gagasan punika dados satunggal kaliyan remen utawi sengitipun. Mila gagasan kaliyan remen utawi sengit punika angel dipun pilahaken.
Upami gagasan jaelangkung, inggih punika kranjang ingkang dipun cemplungi sukmanipun tiyang pejah. Remen utawi sengit ingkang methukaken jaelangkung wau santun rupi dados pitados utawi boten pitados. Yen santunan rupi wau boten dipun sumerepi, tiyang boten mangertos, yen pitados utawi boten pitados punika remen utawi sengit.
Makaten ugi angel anggenipun nyumerepi remen lan sengitipun piyambak, ingkang methukaken dhateng raosipun piyambak. Upami tiyang methukaken raos nesunipun piyambak. Remen lan sangit wau, wonten nggen methukaken raos nesu, lajeng dados mbelani nesu lan ngampet nesu.
Dados nyumerepi awakipun piyambak wonten nggen lelawanan punika nyumerepi remen utawi sengitipun piyambak anggenipun methukaken lelawananipun. Yen boten sumerep remen utawi sengitipun piyambak, tiyang lajeng ribed lan yen lelawanan kaliyan tiyang sanes, ribed wau wujud sulaya. Upami tiyang mireng gamelan lan lajeng mireng musik.
Yen anggenipun methukaken dhateng gamelan ngange remenipun lan dhateng musik ngangge sengitipun lan yen remen lan sengit wau boten konangan, tiyang lajeng boten ngraosaken nikmat saking gendhing gamelan lan musik wau, nanging namung ngraosaken nikmat saking apalanipun gendhing. Kanikmatan kados makaten punika kanikmatan ingkang saking pakaremanipun kelampahan, inggih punika kanikmataning niaga lan dede kanikmataning seniman ingkang awakipun piyambak ical wonten ing gendhing. Yen remen lan sengitipun piyambak boten konangan, tiyang lajeng kaseret utawi kaglandhang dening remen lan sengitipun piyambak. Tiyang remen gamelan lajeng sulaya kaliyan tiyang remen musik. Malah-malah remen lan sengit wau ngglandhang dhateng tiyang, ajak-ajak sulaya sesarengan.
Dene anggenipun ngonangi remenipun piyambak dhateng gamelan punika raosipun makaten: "Aku iki arep ngrasakake nikmating gendhing, teka aku dhemen menyang gamelan, dadi aku banjur ora bisa ngrasakake nikmating gendhing." Yen konangan kados makaten, remenipun piyambak wau sirna, ingkang tegesipun remen wau boten ngaling-alingi malih kangge ngraosaken nikmating gendhing. Tiyang lajeng mangertos, yen nikmating gendhing punika boten kakikisan dening gamelan lan musik.
Makaten ugi anggenipun ngonangi sengitipun piyambak dhateng musik punika raosipun makaten: "Aku sengit nyang musik iku rak mung jalaran aku ora apal, dadi aku njur ora bisa ngetutake gendhing. Dadi aku ora nedya ngrasakake nikmating gendhing, nanging mung nedya ngetutake gendhing.'' Yen konangan kados makaten, sengitipun piyambak wau sirna, ingkang tegesipun sengit wau boten ngaling-alingi kangge ngraosaken nikmating gendhing. Dados remen salah satunggal gamelan utawi musik, utawi sengit salah satunggal punika pakareman.
Kados makaten tiyang anggenipun ngonangi remen lan sengitipun piyambak. Yen lelawanan kaliyan tiyang sanes, tiyang anggenipun methukaken ugi ngangge remen utawi sengitipun. Yen boten ngonangi remen lan sengitipun piyambak, tiyang lajeng kaglandhang dening remen lan sengitipun piyambak, lan lajeng sulaya kaliyan tiyang lelawananipun.
Upami awakipun piyambak mireng kabar, yen wonten tiyang jaler tumandang wayuh. Yen sengitipun piyambak ingkang methukaken kabar wayuh wau, tiyang lajeng moyoki lan raosipun makaten: "Wong lanang wayuh iku rak ora ngoman-omani kancane." Lan yen remenipun piyambak ingkang methukaken kabar wayuh wau, tiyang lajeng mbelani lan raosipun makaten: "La wong sing wayuh iya gelem lan sing diwayuh iya gelem, teka wong wayuh dimunasika." Yen boten konangan, remen lan sangitipun piyambak wau boten namung murugaken mbelani lan moyoki, nanging ugi murugaken dhateng tiyang lajeng ajak-ajak tiyang sanes dipun ajak remen utawi sengit sesarengan.
Lajeng wonten grombolan mbelani wayuh lan grombolan sengit wayuh. Grombolan mbelani wayuh lan sengit wayuh wau lajeng memengsahan. Grombolan memengsahan wau kamajenganipun dados perang bedhil-bedhilan.
Yen remen utawi sengitipun piyambak punika konangan, tiyang lajeng sumerep raosipun tiyang tumandang wayuh wau ingkang sami pleg kaliyan raosipun piyambak. Dene anggenipun ngonangi sengitipun piyambak makaten: "Aku iki arep weruh rasane wong tumandang wayuh, nanging aku sengit menyang tindak wayuh, mula aku banjur ora weruh rasaning wong tumandang wayuh, jalaran sengit iku ngaling-alingi weruh." Yen konangan kados makaten, lajeng sengitipun piyambak wau sirna, tegesipun boten ngaling-alingi malih, lan tiyang lajeng sumerep raosipun tiyang tumindak wayuh wau, ingkang sami pleg kaliyan raosipun piyambak.
Dene anggenipun ngonangi remenipun piyambak makaten: "Aku iki arep weruh rasane wong tumandang wayuh, nanging aku kok dhemen lan mbelani menyang tindak wayuh, mula aku banjur ora weruh rasane wong turnandang wayuh, jalaran dhemen iku ngaling-alingi weruh." Yen konangan kados makaten, lajeng remenipun piyambak wau sirna, tegesipun boten ngaling-alingi malih. Yen remen lan sengit punika sirna, tiyang lajeng sumerep raosipun tiyang tumandang wayuh wau, ingkang sami pleg kaliyan raosipun piyambak.
Tiyang tumindak punapa-punapa punika mesthi jalaran kadhorong dening raosipun. Tiyang tumindak pados omben-omben punika jalaran kadhorong dening raos ngelak, lan tiyang tumandang mapan tilem punika kadhorong dening raos ngantuk. Dados tiyang tumindak wayuh punika kadhorong dening raos kepengin ngraosaken sanesipun bojonipun.
Yen sampun sumerep raosipun tiyang tumandang wayuh wau, tiyang lajeng saged nliti awakipun piyambak sarana pitakenan makaten. "Apa aku uga kepengin ngrasakake liyane bojoku? " Yen badhe jawab pitakenan wau, tiyang asring kraos isin, jalaran tiyang gadhah pamanggih, yen penginan kados makaten punika awon lan ingkang kepengin kados makaten punika namung awakipun piyambak lan tiyang sanes sawatawis. Mila anggenipun nliti awakipun piyambak saged dipun wiwiti saking katebihan makaten.
Tiyang jaler, sanajan sampun sepuh sanget, yen sumerep tiyang ayu, punika mesthi kraos remen. Raos remen wau yen dipun onceki, punika isi kepengin, mangka tiyang ayu wau dede bojonipun. Dados tiyang wau inggih kepengin ngraosaken sanesipun bojonipun. Kados makaten tiyang estri, sanajan sampun sepuh sanget, yen sumerep tiyang bagus, punika mesthi kraos remen. Raos remen wau, yen dipun onceki, punika isi kepengin, mangka tiyang bagus wau dede bojonipun. Dados tiyang wau inggih kepengin ngraosaken sanesipun bojonipun.
Dados awakipun piyambak punika inggih kepengin ngraosaken sanesipun bojonipun lan tiyang sadaya inggih kepengin ngraosaken sanesipun bojonipun. Dene yen raos kepengin wau boten lair dados tindak, punika namung jalaran saking kawontenan, upami kawontenan mlarat, ajrih dhateng anak-anakipun lan sapanunggilanipun. Dados raos wayuh punika sami.
Yen sumerep raosipun tiyang sanes, ingkang tumandang wayuh wau, ingkang sami pleg kaliyan raosipun piyambak, tiyang lajeng kraos dhame kaliyan tiyang sanes wau. Raos dhame punika boten remen lan boten sengit, boten ngalem lan boten nacad, inggih punika boten sulaya. Dhame wau raosipun sami kaliyan dhame kaliyan srengenge anggenipun mlethek saking wetan.
Makaten ugi yen lelawanan kaliyan raosipun piyambak, tiyang punika anggenipun methukaken inggih sarana remen utawi sengitipun piyambak. Upami tiyang lelawanan kaliyan nesunipun piyambak. Yen ingkang methukaken dhateng nesunipun piyambak punika sengitipun, tiyang lajeng ngampet nesu lan boten sumerep tegesipun nesunipun piyambak.
Ngampet nesu punika raosipun makaten: "Yen nesuku iki lair dadi lelakon, wohe bakal ora kepenak." Ngampet nesu punika tegesipun nggayuh sabar. Yen sengitipun piyambak boten konangan, tiyang lajeng kaglandhang dening sengitipun piyambak, ingkang lajeng mahanani perang batin, inggih punika perangipun raos nesu mengsah gegayuhan sabar.
Makaten ugi yen ingkang methukaken nesunipun piyambak punika remenipun, tiyang lajeng mbelani nesunipun lan raosipun makaten: "Yen ora nesu, aku bakal lestari dikul wae." Tiyang inggih lajeng boten sumerep dhateng tegesing nesunipun piyambak. Yen ngonangi sengitipun lan remenipun piyambak, tiyang lajeng sumerep tegesipun nesunipun piyambak.
Ngampet nesu punika raosipun makaten: "Yen nesuku iki lair dadi lelakon, wohe bakal ora kepenak." Ngampet nesu punika tegesipun nggayuh sabar. Yen sengitipun piyambak boten konangan, tiyang lajeng kaglandhang dening sengitipun piyambak, ingkang lajeng mahanani perang batin, inggih punika perangipun raos nesu mengsah gegayuhan sabar. Makaten ugi yen ingkang methukaken nesunipun piyambak punika remenipun, tiyang lajeng mbelani nesunipun lan raosipun makaten: "Yen ora nesu, aku bakal lestari dikul wae." Tiyang inggih lajeng boten sumerep dhateng tegesing nesunipun piyambak. Yen ngonangi sengitipun lan remenipun piyambak, tiyang lajeng sumerep tegesipun nesunipun piyambak.
Dene anggenipun ngonangi sengitipun piyambak dhateng nesunipun piyambak punika makaten: "Aku iki arep weruh tegese nesuku dhewe, teka aku sengit, dadi aku iya ora weruh nyang tegese nesuku." Yen konangan kados makaten, sengitipun piyambak wau sirna, ingkang tegesipun boten ngaling-alingi malih. Makaten ugi yen remenipun piyambak konangan.
Dene anggenipun ngonangi remenipun dhateng nesunipun piyambak makaten: "Aku iki arep weruh nesuku dhewe, teka aku dhemen, dadi aku iya ora weruh nyang tegese nesuku dewe." Yen konangan kados makaten, remenipun piyambak wau sirna, ingkang tegesipun boten ngaling-alingi malih. Kados makaten tiyang anggenipun ngonangi remen lan sengitipun piyambak dhateng nesunipun piyambak.
Yen remen lan sengitipun piyambak sampun konangan, tiyang lajeng sumerep tegesipun nesunipun piyambak. Nesu punika tegesipun mbelani kapentinganipun piyambak. Mila yen kapentinganipun dipun ganggu dening tiyang sanes, tiyang lajeng nesu.
Kapentinganipun tiyang punika wujudipun warni-warni, kadosta, raja darbe, kahormatan, panguwasa, kulawarga, grombolan, bangsa, jinis, ilmu kebatinan, kasagedan, kawruh barang dumadi lan sapanunggilanipun. Tiyang satunggal-satunggal anggenipun ngregeni kapentingan-kapentinganipun piyambak, punika beda-beda. Wonten salah satunggaling kapentingan ingkang dipun regeni langkung inggil tinimbang sanesipun.
Dados kapentingan punika wonten ingkang dipun anggep inggil piyambak utawi angka satunggal, angka kalih lan salajengipun. Panganggep andhap utawi inggiling panganggep regi punika mahanani drajating nesu, entheng utawi awrat. Mila yen tiyang dipun ganggu kapentinganipun ingkang angka satunggal, tiyang lajeng nesu sanget, tegesipun drajatipun nesu awrat.
Yen remen lan sengitipun piyambak wonten nggen lelawananipun kaliyan raosipun piyambak tansah konangan, tiyang lajeng saged nyinau kapentingan-kepentinganipun piyambak inggih punika pangawikan pribadi. Yen pangawikan pribadi punika saya lebet lan saya wiyar, tiyang lajeng mangertos, yen kapentingan-kapentingan wau dhedhasaripun klentu. Inggih klentunipun dhasar punika ingkang murugaken lelawanan boten sekeca.
Kapentingan raja darbe yen klentu, punika lajeng dados srakah. Mangka raja darbe punika paedahipun namung kangge prabot nyekapi butuhing gesang. Dados srakah punika migunakaken raja darbe, ingkang salah kedaden.
Kapentingan kahormatan, yen klentu, punika lajeng dados pados dipun hormati. Mangka nikmat punika hormat, sanajan hormat punika saking awakipun piyambak dhateng tiyang sanes utawi saking tiyang sanes dhateng awakipun piyambak. Dados pados dipun hormati punika migunakaken kahormatan ingkang salah kedaden.
Kapentingan panguwasa, yen lepat, punika lajeng dados pados nguwasani tiyang sanes. Mangka kuwasa utawi dipun gega punika jalaran nyekecakaken tiyang sanes. Dados pados nguwasani tiyang sanes tanpa nyakecakaken tiyang sanes, punika migunakaken panguwasa ingkang salah kedaden.
Kados makaten salajengipun anggenipun nyumerepi kapentingan-kapentinganipun piyambak, ingkang salah kedaden. Yen dipun sumerepi, kapentingan ingkang salah kedaden wau lajeng leres. Kados makaten paedahipun nyumerepi remen lan sengitipun piyambak.
Kados makaten yen remen lan sengitipun piyambak dipun sumerepi, tiyang lajeng kraos sakeca lelawananipun kaliyan barang-barang, kaliyan tiyang sanes, lan kaliyan raosipun piyambak. Sumerep remen lan sengitipun piyambak punika namanipun pangawikan pribadi. Dados pangawikan pribadi punika sarat sakecanipun sesrawungan.