Beynəlxalq Fizika Olimpiadası (IPhO)
IPhO haqqında ümumi məlumat
Beynəlxalq Fizika Olimpiadası (IPHO - International Physics Olympiad) ilk dəfə 1967-ci ildə Polşanın Varşava şəhərində keçirilmişdir. Olimpiadada hər ölkədən 2 rəhbərin başçılığında 5 şagird iştirak edir. Bununla yanaşı hər ölkə müşahidəçilərlə də təmsil olunur. Hazırki prezidenti Dr. Hans Jordensdir
Tarixi
Beynəlxalq olimpiadaların keçirilməsi və istedadlı şagirdlərin üzə çıxarılması ideyası daha əvvəllər də mövcud idi. Beynəlxalq Riyaziyyat Olimpiadası hələ 1959 cu ildən keçirilməyə başlanmışdı. Bu olimpiadanın müvəffəqiyyəti və əldə olunan müsbət nəticələr fizika üzrə də belə bir beynəlxalq olimpiadanın keçirilməsi zərurətini yaratmışdı. Bu səbəblə Polşadan olan professor Czesław Ścisłowski , Çexoslavaikayadan professor Rostislav Kostial və Macarıstanlı professor Rudolf Kunfalvi bu məsələni müzakirə etmiş və ilk Beynəlxalq Olimpiadanın öz ölkələrində keçirilməsi üçün təkliflərini irəli sürmüşdür. Ən yaxşı təşkilatçılıq təklifinə görə olimpiada 1967 cı ildə Polşanın paytaxtı Varşava şəhərində keçirilməsinə qərar verilmişdir.
Bu olimpiadanın Beynəlxalq Riyaziyyat olimpiadasından əsas fərqi onda idi ki, Beynəlxaq Riyaziyyat Olimpiadasında iştirakçılar ancaq nəzəri məsələlər həll edirdilərsə bu olimpiadada isə nəzəri məsələlərlə yanaşı təcrübi məsələlər də həll etməli idilər. Bu baxımdan yarışmanın təşkilatçılığı daha mürəkkəb və maliyəti də daha bahalı idi.
Olimpiada keçirilməmişdən bir neçə ay əvvəl bütün Mərkəzi Avropa ölkələrinə olimpiadada iştirak üçün dəvət göndərildi. Beləliklə ilk olimpiada dəvəti qəbul edən Bolqarıstan, Macarıstan, Ruminiya və Çexoslavakiya və təşkilatçı ölkə olaraq Polşanın iştirakı ilə keçirildi. Həmin olimpiadada hər ölkə 3 şagird və onlara rəhbərlik edən 1 rəhbərdən ibarət olan komanda ilə təmsil olunurdu. Olimpiadada bir gün nəzəri məsələlərə , bir gün də təcrübi məsələlərə vaxt ayrıldı. Olimpiadada şagirdlər 4 nəzəri, 1 də təcrübi məsələ həll etməli idilər. Ancaq qiymətləndirmə üçün iştirakçılar bir neçə gün gözləməli idilər. Bu müddət ərzində iştirakçılar üçün təyyarə ilə Krakov və Qdansk şəhərlərinə ekskursiyalar təşkil olundu.
İkinci olimpiada 1968-cı ildə Prof. Rudolf Kunfalvi nin təşkilatçılığı ilə Macarıstanın paytaxtı Budapeşt şəhərində keçirildi. Həmin olimpiadada əvvəlki ölkələrlə yanaşı ADR, SSRİ və Yuqoslaviya da iştirak etdi. Beləlilkə bu olimpiadada iştirakçı ölkə sayı 8-ə yüksəlmiş oldu. Əvvəlki olimpiadada da olduğu kimi burada da hər ölkə 3 şagird və 1 rəhbərlə təmsil olunurdu.
3-cü olimpiada Çexoslovakiyanın Brno şəhərində Prof. Rostislav Kostial nın təşkilatçılığı ilə keçirildi. Əvvəlki olimpiadalardan fərqli olaraq burada hər komanda 5 şagird və 2 rəhbərlə təmsil olundu. Brnodakı olimpiada daha əvvəl qəbul olunmuş nizamnaməyə əsasən keçirildi.
Növbəti olimpiada 1970-ci ildə Moskva şəhərində keçirildi. Burada hər komanda 6 şagird və 2 rəhbərlə təmsil olunurdu. Bu olimpiadada əvvəlki nizamnaməyə bir neçə dəyişiklik edildi.
1971 ci ildə Bolqarıstanın paytaxtı Sofiya keçirlən 6-cı olimpiadadan etibərən artıq hər komanda 5 şagird və 2 rəhbərlə təmsil olunmağa başlandı.
6-cı olimpiada Ruminiyanın Buxarest şəhərində keçirildi. Bu olimpiada bəzi əhəmiyyətli hadisələrə görə yadda qalan oldu. Belə ki, burada avropadan olmayan ölkə-Kuba və Qərbi Avropadan ilk dəfə olaraq Fransa da iştirak edirdi.
Təəssüf ki, 1973-cü ildə baxmayaraq ki, iştirakı ölkələrin sayı əvvəlki illərə nəzərən daha çox idi, ancaq heç bir ölkə olimpiadanın keçirilməsini öz öhdəsinə götürmədi. Olimpiadanın davam etməsi üçün 1974-cü ildə 7-ci olimpiada yenidən Varşava şəhərində keçirilməli oldu.
1975, 1976-ci illərdə olimpiada ilk dəfə olaraq ADR, Macarıstanda ,1977 də isə ikinci dəfə Çexoslavakiyada keçirildi. 1978 və 1980-da olimpiada müəyyən siyasi səbəblərə görə keçirilmədi. 1979-cu ildə olimpiada iknci dəfə SSRİ-də keçirildi. 1982-ci ildə ilk dəfə olmaqla 13-cü olimpada sosyalist olmayan –AFR-də təşkil olundu.
Beləliklə olimpiada bu ildən etibarən istisnasız olaraq hər il keçirilməyə davam etdi. Hazırda olimpiadada 80 dən artıq ölkə iştirak edir. Azərbaycan komandası 1999-cu ildən bu olimpiadada iştirak etməkdədir.
Beynəlxalq Fizika Olimpiadasının təşkilatçıları (1967-2014 cü illər)
| N | İl | Şəhər | Ölkə | Keçirilmə vaxtı |
| I | 1967 | Varşava | Polşa | 25 İyun - 1 İyul (7 gün) |
| II | 1968 | Budapeşt | Macarıstan | 23 - 29 İyun (7 gün) |
| III | 1969 | Brno | Çexoslavakiya | 23 İyun - 2 İyul (10 gün) |
| IV | 1970 | Moskva | SSRİ | 5- 15 İyul (11 gün) |
| V | 1971 | Sofiya | Bolqarıstan | 2 - 11 İyul (10 gün) |
| VI | 1972 | Buxarest | Rumıniya | 8 - 18 İyul (11 gün) |
| VII | 1974 | Varşava | Polşa | 8 - 20 İyul (13 gün) |
| VIII | 1975 | Questrov | ADR | 7 - 17 İyul (11 gün) |
| IX | 1976 | Budapeşt | Macarıstan | 1 - 8 İyul (8 gün) |
| X | 1977 | Hradec Kralove | Çexoslavakiya | 7- 17 İyul (11 gün) |
| XI | 1979 | Moskva | SSRİ | 2 - 10 İyul (9 gün) |
| XII | 1981 | Varna | Bolqarıstan | 1 - 10 İyul (10 gün) |
| XIII | 1982 | Malente | AFR | 19 - 29 İyun (11 gün) |
| XIV | 1983 | Buxarest | Ruminiya | 5- 14 İyul (10 gün) |
| XV | 1984 | Sigtuna | İsveç | 24 İyun - 1 İyul (8 gün) |
| XVI | 1985 | Portoroz | Yuqoslaviya | 23 - 30 June (8 gün) |
| XVII | 1986 | London-Harrov | Böyük Britaniya | 13 - 20 İyul (8 gün) |
| XVIII | 1987 | Jena | ADR | 5- 13 İyul (9 gün) |
| XIX | 1988 | Bad Işl | Avstriya | 23 İyun - 2 İyul (10 gün) |
| XX | 1989 | Varşava | Polşa | 16 - 24 İyul (9 gün) |
| XXI | 1990 | Groningen | Hollandiya | 5- 13 İyul (9 gün) |
| XXII | 1991 | Havana | Kuba | 1 - 9 İyul (9 gün) |
| XXIII | 1992 | Helsinki-Espoo | Finlandiya | 5 - 13 İyul (9 gün) |
| XXIV | 1993 | Uilliamsburq | ABŞ | 10 - 18 İyul (9 gün) |
| XXV | 1994 | Pekin | Çin | 11 - 19 İyul (9 gün) |
| XXVI | 1995 | Kanberra | Avstraliya | 5 - 12 İyul (8 gün) |
| XXVII | 1996 | Oslo | Norveç | 30 İyun - 7 İyul (8 gün) |
| XXVIII | 1997 | Sudbery | Kanada | 13 - 21 İyul (9 gün) |
| XXIX | 1998 | Reykyavik | İslandiya | 2 - 10 İyul (9 gün) |
| XXX | 1999 | Padova | İtaliya | 18 - 27 İyul (10 gün) |
| XXXI | 2000 | Leister | Böyük Britaniya | 8- 16 İyul (9 gün) |
| XXXII | 2001 | Antalya | Türkiyə | 28 İyun - 6 İyul (9 gün) |
| XXXIII | 2002 | Nusa Dua | İndoneziya | 21 - 30 İyul (10 gün) |
| XXXIV | 2003 | Taypey | Tayvan | 2 - 11 Avqust (10 gün) |
| XXXV | 2004 | Pohang | Cənubi Koreya | 15 - 23 İyul (9 gün) |
| XXXVI | 2005 | Salamanka | İspaniya | 3 - 12 İyul (10 gün) |
| XXXVII | 2006 | Sinqapur | Sinqapur | 8 - 17 İyul (10 gün) |
| XXXVIII | 2007 | İIsfaxan | İran | 7 - 16 İyul (10 gün) |
| XXXIX | 2008 | Hanoy | Vyetnam | 20- 29 İyul (10 gün) |
| XL | 2009 | Merida | Meksika | 11 - 19 İyul (9 gün) |
| XLI | 2010 | Zaqreb | Xorvatiya | 17 - 25 İyul (9 gün) |
| XLII | 2011 | Banqkok | Tayland | 10 - 18 İyul (9 gün) |
| XLIII | 2012 | Tallin və Tartu | Estoniya | 15 - 24 İyul (10 gün) |
| XLIV | 2013 | Kopenhagen | Danimarka | 7 - 15 İyul (9 gün) |
| XLV | 2014 | Astana | Qazaxıstan | 13 - 21 İyul (9 gün) |
Olimpiadanın proqramı
Beynəlxalq Fizika olimpiadasının proqramı təxminən aşağıdakı kimi olur:
1-ci gün: Komandaların qarşılanması.
2-ci gün: Olimpiadanın rəsmi açılış mərasimi. Mərasim adətən rəsmi və bədii hissədən ibarət olur. Mərasimdən sonra komanda rəhbərləri və təşkilatçılar nəzəri məsələləri müzakirə etmək və öz dillərinə tərcümə etmək üçün toplaşırlar.
3-cü gün: Nəzəri imtahan keçirilir. Günortadan sonra şagirdlərə müəyyən ekskursiya turları təşkil olunur. Komanda rəhbərləri və müşahidəçilər üçün ekskursiyalar təşkil olunur.
4-cü gün: Şagirdlərə müəyyən ekskursiya turları təşkil olunur. Komanda rəhbərləri və təşkilatçılar təcrübi məsələləri müzakirə etmək və öz dillərinə tərcümə etmək üçün toplaşırlar.
5-ci gün: Təcrübi imtahan keçirilir. Günortadan sonra şagirdlərə müəyyən ekskursiya turları təşkil olunur. Komanda rəhbərləri və müşahidəçilər üçün ekskursiyalar təşkil olunur. Komanda rəhbərləri koordinatorlarla bərabər şagirdlərin yazı işlərini yoxlayırlar
6-cı gün: Şagirdlər və komanda rəhbərləri üçün müəyyən ekskursiyalar və ya elmi konferanslar təşkil olunur.
7-cı gün: Komanda rəhbərləri koordinatorlarla bərabər şagirdlərin yazı işlərini yoxlayırlar (Moderation)
8-ci gün: Olimpiadanın rəsmi bağlanış mərasimi medal və mükafatların təqdim edilməsi.
9-cu gün: Komandaların yola salınması.
Yarışın strukturu
1. Hər komanda yalnız orta məktəb şagirdlərindən ibarət olmaqla 5 nəfərdən artıq olmamalıdır. Universitet tələbələrinin iştirakına icazə verilmir. Hər komandaya 2 rəhbər başçılıq edir.
2. Yarış iki hissədən ibarətdir. Hər bir hissə üçün 1 gün vaxt ayrılır. Birinci gün fizikanın müxtəlif sahələrini əhatə edən 3 nəzəri məsələ, ikinci gün isə 1 vəya 2 təcrübi məsələ təklif olunur. Hər iki hissə üçün 5 saat vaxt ayrılır.
3. Təklif olunan məsələlər şagirdlərə öz ana dillərində verilir və şagirdlər də məsələlərin həllini öz dillərində yazırlar.
4. Şagirdlər imtahandan çıxdıqdan sonra onların yazılarının surətləri çıxarılır, komanda rəhbərlərinə və sual yoxlama komissiyasına ( koordinatorlara) verilir. Hər iki tərəf yazıları nəzərdən keçirir, yazılanlar sualların qiymətləndirilməsi cədvəlinə əsasən qiymətləndirir və koordinasiya zamanı bu qiymətləndirmə müzakirə olunur. Tərəflər razı qaldıqda qiymətləndirmə kağızına imzalar ataraq bu prosesi bitirmiş olurlar.
5. Nəzəri məsələlər cəmi 30, təcrübi məsələr 20 bal olmaqla cəmi 50 balla qiymətləndirilir.
6. Ümumi bala görə yarış iştirakçıların 8% -ə qədəri qızıl, 25%-ə qədəri qızıl və gümüş, 50% -ə qədər qızıl, gümüş və bürünc medallarla ,67% -ə qədər həvəsləndirici mükafatlarla mükafatlandırılır. Bundan əlavə ən yaxşı həllə görə, nəzəri və təcrübi imtahanlarda ən yüksək nəticəyə və s. göstəricilərə görə xüsusi mükafatlar verilir.
Gələcək olimpiadalar
| No | İl | Şəhər | Ölkə | Keçirilmə vaxtı |
| XLVI | 2015 | qərar verilməyib | Hindistan | Bombey |
| XLVII | 2016 | qərar verilməyib | İsveçrə və Lixteynşteyn | qərar verilməyib |
| XLVIII | 2017 | qərar verilməyib | Moldova | qərar verilməyib |
| XLIX | 2018 | qərar verilməyib | Portuqaliya | qərar verilməyib |
| L | 2019 | qərar verilməyib | İsrail | qərar verilməyib |
| LI | 2020 | qərar verilməyib | Litva | qərar verilməyib |
| LII | 2021 | qərar verilməyib | İndoneziya | qərar verilməyib |
| LIII | 2022 | qərar verilməyib | Yaponiya | qərar verilməyib |
| LIV | 2023 | qərar verilməyib | İran | qərar verilməyib |
| LV | 2024 | qərar verilməyib | Fransa | qərar verilməyib |
| LVI | 2025 | qərar verilməyib | Kolumbiya | qərar verilməyib |
| LVII | 2026 | |||
| LVIII | 2027 | qərar verilməyib | Cənubi Koreya | qərar verilməyib |
Azərbaycan Beynəlxalq Fizika olimpiadalarında
Azərbaycan komandası 1999-cu ildən bu yarışlarda iştirak edir. Komandamız ən yaxşı nəticəni 2002-ci ildə İndoneziyada əldə etmişdir. Burada 4 şagirdimizin 3-ü qızıl, 1-i gümüş medala layiq görülmüş və komanda hesabında 3-cü olmuşdur. Olimpiadadan qayıtdıqdan sonra şagirdləri və rəhbərləri qəbul edən umummilli lider mərhum Heydər Əliyev bu nailiyyəti əfsanəvi qələbə olaraq adlandırmışdır. Umumilikdə 1999-cu ildən etibarən Azərbaycan komandası 2009-ci ildə Meksikada keçirilən olimpiada istisna olmaqla hər il iştirak edir və müxtəlif nailiyyətlər əldə edir. Ümumilikdə komandamız keçən 14 il ərzində 5 qızıl, 8 gümüş, 12 bürünc olmaqla 25 medal və 9 həvəsləndirici mükafata layiq görülmüşdür. Aşağıda komandamızın müxtəlif illərdə əldə etdiyi nəticələr göstərilmişdir.
1999 |
XXX IPHO |
Erşad Paşayev | Bürünc |
| İslam Bədirov | Həvəsləndirici mükafat | ||
2000 |
XXXI IPHO |
İsmayıl Həsənov | Bürünc |
| Bəxtiyar Hacıyev | Həvəsləndirici mükafat | ||
2002 |
XXXIII IPHO |
Tural Bədirxanlı | Qızıl medal |
| Aqşin Heybətov | Qızıl medal | ||
| Zöhrab Niftalıyev | Qızıl medal | ||
| Emil Nurməmmədov | Gümüş medal | ||
2003 |
XXXIV IPHO |
Aqşin Heybətov | Gümüş medal |
2004 |
XXXV IPHO |
Şəfi Rəsulov | Həvəsləndirici mükafat |
2005 |
XXXVI IPHO |
Azər Eyvazov | Qızıl medal |
| Elnur Hacıyev | Bürünc | ||
| Nəcməddin Nəcəfov | Bürünc | ||
| Əkram Miriyev | Həvəsləndirici mükafat | ||
| Namiq Həsənov | Həvəsləndirici mükafat | ||
2006 |
XXVII IPHO |
Azər Eyvazov | Qızıl |
| Nəcməddin Nəcəfov | Gümüş | ||
| Pərviz Hacıyev | Gümüş | ||
| Namiq Həsənov | Gümüş | ||
| Elnur Hacıyev | Bürünc | ||
2007 |
XXXVIII IPhO |
Pərviz Hacıyev | Bürünc |
| Namiq Həsənov | Bürünc | ||
2008 |
XXXIX IPhO |
Orxan Kərimov | Gümüş |
| Vüsal Orucov | Bürünc | ||
| Mirnahid Məmmədzadə | Həvəsləndirici mükafat | ||
2010 |
XLI IPhO |
Orxan Bağırlı | Gümüş |
| Ümid Ağazadə | Gümüş | ||
| Rəşadət İsmayılzadə | Bürünc | ||
2011 |
XLII IPhO |
Hacı Piriyev | Həvəsləndirici mükafat |
| Ramazan Ramazanov | Həvəsləndirici mükafat | ||
2012 |
XLIII IPhO |
Hacı Piriyev | Bürünc |
| Fərid Məmmədov | Həvəsləndirici mükafat | ||
2014 |
XLV IPhO |
Tural Aliyev | Bürünc |
| Nurlan Avazlı | Bürünc |
Adobe Reader(pdf)
Foxit Reader(pdf)
DJVU Reader-1
DJVU Reader-2