diary2

[GO BACK AT DIARY PAGE]

Hekurudha e Semmeringut; Austri 1848-1854

Hekurudha e par� malore, e nd�rtuar nga figura e shquar shqiptare e teknik�s hekurudhore e shek XIX, arkitekti dhe inxhinieri Karl Gega

N� vitin 1848 ai b�n nj� udh�tim t� gjat� studimi n� Gjermani, Belgjik�, Franc� e Angli dhe, me t�u kthyer, hyn p�rs�ri n� sh�rbimin e hekurudhave shtet�rore dhe u mor me trasimin e linj�s hekurudhore t� Semmeringut, tunel i gjat� 1430 metra. Asokohe diskutohej lidhur me mund�sin� e trasimit t� nj� hekurudhe me aderenc� t� thjesht�. K�saj zgjidhjeje ai iu kushtua mbas nj� udh�timi t� ri n� Shtetet e Bashkuara t� Amerik�s dhe n� Angli. M� 1849 u b� drejtor i Seksionit t� Nd�rtimit t� Hekurudhave dhe m� 1850, drejtor i drejtoris� s� p�rgjithshme p�r nd�rtimin e hekurudhave shtet�rore n� Vjen�.
P�raf�rsisht 42 km linj� hekurudhore kalon p�rmes Alpeve t� Italis� s� Veriut, duke arritur pik�n kulminante n� 898 m sip�r nivelit t� detit. Puna i kushtoi Karl Geg�s nd�rtimin e 16 uj�sjell�sve p�rgjat� linj�s hekurudhore, me gjat�si t� p�rgjithshme prej 1502 metra, dhe 15 tunele, me gjat�si t� p�rgjithshme prej 4520 metra. P�rve� k�tyre, u nd�rtuan disa qindra ura t� vogla dhe nj� mori muresh mbrojt�se p�r sigurimin e trenave nga shembjet e dheut. P�r t� gjitha k�to u hodh�n n� er� 1.500.000 m3 shk�mbinj, u zhvendosen 3.500.000 m3 dhe, u stivuan 65.000.000 tulla dhe u ngrit�n 80.000 blloqe guri. Duhet pasur parasysh se asokohe, p�r shpimin e formacioneve shk�mbore, s�kishte mjete t� tjera ve� turjelave me dor�. Edhe n� nd�rtimin e uj�sjell�sve dilnin shum� v�shtir�si. Meq� n� at� koh� nuk njiheshin vin�at e m�dhenj, nd�rtimi i atyre shtyllave madh�shtore q� arrinin deri 45 metra lart�si dhe nj� gjer�si deri 20 metra, b�hej nep�rmjet skelave t� luhatshme.

Vet�vrasja p�r d�shtimin e hekurudh�s!
Karl Gega lindi n� Venedik m� 10 janar 1802 (dikush e shkruan 1800) dhe vdiq n� Vjen�, m� 14 mars 1860, duke vrar� veten prej d�shp�rimit. Pak kohe p�rpara se t� p�rfundonte nd�rtimin e hekurudh�s s� Semmeringut, qeveria austriake e d�rgoi at� n� Sibenburg q� t� nd�rtonte nj� rrjet hekurudhor t� ri. N� t� v�rtet�, kjo ishte nj� manov�r e b�r� me paramendim p�r ta larguar s� andejmi, pik�risht n� nj� koh� kur po p�rfundonte vepra e tij kryesore. Mjaftonte nj� lajthitje banale e teknik�ve, q� dy an�t e tunelit t� mos takoheshin n� pik�n e d�shiruar, por t�i shmangeshin nj�ra- tjetr�s, n� drejtime t� kund�rta. Gjith�ka mund t� ndodhte n� munges� t� tij. Ndodhej n� Vjen� kur dikush i tha se dy an�t e kund�rta t� tunelit t� Semmeringut paskeshin devijuar gjat� shpimit pa u takuar. Ky lajm e tronditi tej mase Karl Geg�n. Me d�shtimin e k�saj vepre, n� t� cil�n ai kishte derdhur t� gjith� p�rvoj�n e njohurit�, p�r t� nuk kishte m� kuptim jeta. Ndoshta vdekja iu duk m� e leht� se sa posht�rimi, p�rqeshja dhe p�rbuzja e kund�rshtar�ve!. P�rfundoi n� vet�vrasje, n� nj� banes� t� Vjen�s, n� rrug�n �Kulla e kuqe�, nr. 6. Nd�rkoh�, tuneli i Semmeringut kishte p�rfunduar me sukses, por Karl Gega nuk arriti ta g�zonte p�rurimin e vepr�s s� tij madh�shtore.

Kush �sht� mjeshtri i hekurudhave
Vitet e fundit t� Karl Geg�s qen� t� mbushura plot me brenga e hidh�rime. T� par�t e tij kishin m�rguar n� Venedik s� bashku me shum� bashkatdhetar� t� ikur nga Shqip�ria Veriore, pas pushtimit osman. Pasi kreu nj� kolegj p�r filozofi e matematik� me p�rfundime shum� t� mira, n� mosh�n 15- vje�are u regjistrua n� Universitetin e Padov�s dhe pas nj� viti diplomohet n� deg�n e inxhinieris�. M� 1819, kur sapo kishte mbushur 17 vjet�t, merr titullin Doktor n� matematik�. Ai punoi n� hapjen e rrug�s s� madhe malore n� provinc�n e Belunos. Gjat� periudh�s 1824-30 n� provinc�n e Trevisos, n� nj� pjes� rruge drejtoi punimet edhe nga ana hidraulike. Nga 1830-33 ishte inxhinier n� Rovigo dhe pastaj deri n� vitin 1836, u caktua n� departamentin e uj�rave pran� drejtoris� s� bujq�sise n� Venedik dhe n� 1848 si inspektor i Drejtoris� s� P�rgjithshme t� Nd�rtimeve, drejton nd�rtimin e hekurudhave t� Jugut deri n� Laihah. Mjerisht, t� dh�nat e jet�s dhe t� veprimtaris� s� Karl Geg�s na kan� arritur mjaft t� gjymtuara, aq sa nuk e k�naqin kurreshtjen e ligjshme p�r ta njohur ter�sisht.
Shtat� vjet pas vet�vrasjes s� tij, n� 1867 eshtrat e tij u vendos�n p�rfundimisht n� nj� varr p�rmendore. Edhe n� stacionin e Semmeringut, pas dy vjet�sh, iu ngrit nj� p�rmendore n� kujtim t� k�tij nism�tari t� hekurudhave malore. Vite m� von�, u emetuan pulla poste dhe kartmonedha me fytyr�n e Karl Geg�s. Nd�rkoh�, filluan shtr�mb�rime tendencioze lidhur me komb�sin�, �gjoja� italiane apo gjermane t� k�tij personaliteti. Por n� vet� qarqet e kultur�s austriake nuk munguan autor� objektiv�, q� e kan� v�n� n� dukje origjin�n e tij shqiptare, si� �sht� p.sh. rasti i Friedrich Wallisch, i cili, n� librin me titull �Neuland Albanien�, botuar n� Stuttgart 1931, thot� n� faqen 113: Karl Gega, nd�rtuesi gjenial i hekurudh�s s� Semmeringut, ka qen� me prejardhje shqiptare, si� d�shmon vet� mbiemri i tij �Gega�, q� do thot� nga Shqip�ria Veriore.

T� dh�na teknike
(Gjat�sia e linj�s n� Alpe, 41 km, midis viteve 1848 dhe 1854), vep�r me vlera historike e marr� n� mbrojtje nga UNESCO. Hekurudha lidh Vien�n me Triesten (Austri-Itali) dhe gjat�sia e p�rgjithshme e saj �sht� pik�risht 75 km e 116,7 metra.

Kuriozitete
Zgjidhja e problemit t� hekurudh�s s� Semmeringut nga Karl Gega u kund�rshtua nga shum� specialist�, mbasi asohohe diskutohej shum� rreth v�shtir�sive q� lokomotiva t� ngjitej n� at� lart�si me aderence t� thjeshte, por eksperienca provoi se ishte nj� gj� e mundshme, si� e kishte parashikuar ai, q� lokomotiva me tren t� p�rshkonte nj� pjerr�si 25 dhe rreze 180 metra. Enkas p�r hekurudh�n malore t� Semmeringut u shpall nj� konkurs midis konstruktor�ve t� lokomotivave p�r t� nd�rtuar nj� lokomotiv� m� t� fuqishme, sepse zgjidhja e problemit kusht�zohej edhe prej forc�s t�rheq�se t� lokomotiv�s. N� vitin 1854 p�rfundoi kjo linje q� �sht� shembulli i par� i hekurudhave malore. V�shtir�sit� e shumta i nxori sidomos shpimi i tunelit kryesor, q� �sht� si t� thuash pika kulminante e k�saj hekurudhe malore, tuneli i Semmeringut, n� lart�sin� 818 metra mbi nivelin e detit. Ky tunel, p�r arsye t� gjat�sis� s� tij, nuk u shpua vet�m horizontalisht e nga t� dy an�t, por edhe vertikalisht n� gjasht� vende, p�r t� hapur galeri porsi puse, nga t� cilat nxirrej dheu e gur�t. Hekurudha e Semmeringut, n� dhjetor t� vitit 1998, �sht� marr� n� mbrojtje t� UNESCO-s n� baz� t� Konvent�s p�r �Mbrojtjen e Vlerave Bot�rore Historike dhe Vlerave t� Trash�guara�, me arsyen se �kjo hekurudh� �sht� nd�rtuar n� nj� terren t� v�shtir� dhe n� m�nyr� konstruksioni n� vlerat mbinjer�zore�
P�rgatiti: Edmond Prifti

[Hekurudha e Semmeringut]
Shiko me poshte artikullin-Ky eshte nje link nga artikulli origjinal

[Perendimi ngelet nje enderr ]
Drama e Kosovareve te ardhur ne Shqiperi-Lins ne artikullin origjinal

Per�ndimi, vet�m nj� �nd�rr

Shelteret, aty ku jetojne azilk�rkuesit kosovar�, me shpres�n se nj� dit� do t� udh�tojn� drejt Per�ndimit.
E nd�rsa shum� shqiptar� duke u paraqitur si kosovar�, kan� mundur t� udh�tojn� drejt an�s tjet�r t� globit, asnj�ri nga azilk�rkuesit nuk ka mundur t� kaloj� procedurat administrative t� marrjes s� nj� vize.

�do dit�, nga m�ngjesi deri n� dark�, e sheh Merit�n t� shes� k�puc� dhe rroba tek hyrja e shelterit diku pas Ministris� s� Jashtme. N� dor� mban �el�sat e sht�pis� dhe ngadal� e hap der�n p�r t� treguar se ku ka p�rfunduar. �Ja, shes rroba, si� thoni edhe ju, si tek �Gabi�,- shprehet ajo. N� t� majt� t� der�s sheh nj� tavolin�, q� mezi mbahet n� k�mb�, nd�rsa dhoma mobilim t� vet�m ka vet�m nj� raft rrobash. M� tej, nj� krevat bashk�shortor, i braktisur prej vitesh. Vendin e tij e kan� z�n� f�mij�t, Ardiana, Gentiana dhe Elvisi! K�tu jeton Merita Vula nga Kosova. M� 3 qershor t� vitit 1998, ajo vjen n� Shqip�ri. Pas �hetimeve� paraprake asaj i jepet statusi i refugjatit. Por dhimbja e saj nuk �sht� fukarrall�ku. Ishte fillim-viti i 1998 kur ajo bllokohet n� qytetin e Gjakov�s s� bashku me tre f�mijt� e saj. Kishte nisur lufta! Mundi t�i shp�toj� rrethimit t� serb�ve dhe niset drejt Shqip�ris�. Gjasht� muaj m� pas, ajo merr nj� telefonat� nga burri i saj ( ndodhej n� Amerik�!) ku me nj� z� t� that� i thot�: �Nuk m� intereson m� ti dhe as f�mij�t e mi!�. Q� prej asaj kohe Merita ndodhet n� Shqip�ri n�n mbrojtjen e organizatave humanitare, t� cilat e kan� strehuar n� nj� sht�pi prit�se, pran� komisariatit numur 1 t� policis�.
Sot Merita jeton me 14.800 lek� n� muaj s� bashku me tre f�mij�t e saj. Jeta n� shelter p�r t�, koh� m� par�, ishte ndryshe, pasi ajo merrte nj� shum� t� ardhurash (kesh) nga motra e saj nga Amerika. Nd�rsa tani jeton vet�m me shpres�n se nj� dit� do t� mund t� udh�toj� drejt Amerik�s

�nd�rr e tok�s s� premtuar
Megjith�se prej pes� vitesh Merita jeton n� Shqip�ri ajo �nd�rron t� udh�toj� drejt tok�s s� premtuar, Amerik�s. �do dit�, pasi shet ca rroba, ajo merr rrug�n drejt organizatave q� mbrojn� refugjat�t, n� k�rkim t� nj� vize.
�Megjith�se jam ndar� nga burri, un� nuk jam nj� kriminele, si� m� trajtojn�. Organizatat nuk na kan� dh�n� asnj� rrug�zgjidhje se �far� po ndodh me garancit� e mia. As po dhe as jo!�- tregon Merita duke shtuar se e motra i ka d�rguar disa garanci. Konsullata amerikane n� shtator 2001 i ka th�n� t� pres�. Sipas saj, �Garancia e par� ka ardhur q� n� vitin 2000, dhe m� pas kan� vijuar dy garanci t� tjera�.
Pas aktit terrorist t� dy kullave binjake n� Amerik�, Ambasada Amerikane n� Shqip�ri, nd�rpreu dh�nien e vizave nd�rsa Merita thot� se: �Nuk di �far� duhet t� b�j. T� pres, po deri kur?! Nuk dihen se ku kan� shkuar garancit�, n� xhepat e kujt kan� shkuar, pasi kam d�gjuar se kan� ikur njer�z me emrat tan�, me garancit� q� i d�rgojn� n� emrat tan� ?!. Kam d�gjuar se me ato abuzohet. Shiten nga 4-10.000 dollar�. Jeta n� Shqip�ri �sht� tep�r e v�shtir�!�-thot� ajo.

Frika e zakoneve t� vjetra
Merita ka arsyet e saj t� q�ndrimit n� Shqip�ri. Nuk mund t� kthehet n� vendlindje pasi sht�pia ku jetonte ishte e ish-burrit t� saj. Nd�rsa tani, pas lufte atje jeton vjehrra e saj. P�r m� tep�r edhe zakonet nuk lejojn� q� gruaja 39- vje�are t� kthehet n� sht�pin� e saj. Prind�rit e Merit�s nuk kan� qen� dakord me martes�n e saj. �N� qoft� se t� braktis burri, nuk t� mban familja! Ata mund t� m� mbajn� mua por jo f�mij�t e mi�,-thot� Merita. K�shtu mund�sin� e vetme p�r t� vazhduar jet�n gruaja kosovare sheh Amerik�n.

Refugjat� t� tjer� k�rkojn� garancit�

Kan� kaluar m� shum� se pes� vjet q� rreth 20 familje kosovare, t� ardhura fill pas luft�s n� Kosov�, �shtyjn� dit�t� me nj� status fluid ende t� paqart�. Her� pas her� ata kan� akuzuar organizatat humanitare, UNHCR (Komisioneri Nd�rkomb�tar p�r Refugjat�t), ICMC (Komisioni Nd�rkomb�tar Katolik p�r Migrimin), CICA dhe ACHO �p�r l�nie pas dore� dhe nuk i kan� pranuar deklaratat e tyre se ata �i mbajn� mir� dhe i trajtojn� m� mir� se shqiptar�t!�. Mbi pes� familje kosovare kan� koh� q� presin p�rgjigjen nga k�to organizata p�r akomodimin e tyre n� vendet europiane.
Rasti i Merita Vul�s na v� n� dije se p�r t� kan� ardhur tre garanci nga Amerika. E nd�rsa shum� shqiptar� duke u paraqitur si kosovar�, kan� mundur t� udh�tojn� drejt an�s tjet�r t� globit, asnj�ri prej tyre nuk ka mundur t� kaloj� procedurat administrative t� marrjes s� nj� vize
Familja e Bali Saliut jeton n� nj� prej shelterave n� af�rsi t� Komisariatit t� Policis� numur 1 n� Tiran�. Jan� gjithsej pes� persona t� cil�t e shtyjn� muajin me 18.000 lek� n� muaj.Gruaja e tij, Hajrie Baliu ka t� v�llain e saj n� Amerik�, nd�rsa n� Shqip�ri punon si �babysiter� n� nj� nga familjet tiranase. Nuk kthehen n� vendin e tyre me shpres�n se do t� largohen p�r nj� vend t� tret�.
Malazezi Leka Marashevic jeton n� nj� prej shelterave n� af�rsi t� qytetit studenti. �sht� nga komuna e Podgoric�s (Mali i Zi) dhe ka dezertuar nga ushtria. Q� nga 1 korriku i vitit 1998 ai ndodhet n� Shqip�ri. �sht� i vetmi nd�r azilk�rkuesit kosovar�, i cili ka p�rfituar statusin politik. Dhe Leka �sht� n� pritje t� procedurave p�r n� Amerik�.
Kastriot Etemi 27 vje� nga Krasaliqi, (Komuna Sk�nderaj) ndodhet n� Shqip�ri q� prej 25 n�ntorit 1999. Banon n� nj� nga shelterat pran� Rrug�s s� Kavaj�s. E gjith� familja e tij jeton n� Amerik�. Edhe Kastrioti q�ndron n� Tiran� me shpres�n se nj� dit� do t� iki n� Amerik�.

Refugjat�t, n�n mbrojtjen e �ligjit�!
Pranimi i azilk�rkuesve mb�shtetet n� ligjin �E mbrojtjes s� p�rkohshme� mbi baz�n e t� cilit t� gjith� personat q� u nevojitet ju ofrohet mbrojtje nd�rkomb�tare. N� baz� t� k�tij ligji kan� p�rfituar edhe kosovar�t q� ndodhen momentalisht n� Shqip�ri.
Konventa e vitit 1951, �P�r statusin e refugjatit�, i p�rcakton ata si �nj� person i cili p�r shkak t� frik�s s� bazuar t� persekutimit p�r arsye t� rac�s, besimit dhe komb�sis�, an�tar�sis� s� nj� grupi t� caktuar shoq�ror ose nj� bindjeje politike, ka t� drejt� t� k�rkoj� mbrojtjen e nj� vendi t� dyt�. Nd�rsa Bledar Andona avokat n� klinik�n ligjore p�r Refugjat�t, (Financuar nga UNHCR-ja) thot� se : �Pretendimet e refugjat�ve jan� t� pabazuara pasi nuk e din� a kan� ardhur me t� v�rtet� garancit�. UNHCR-ja �sht� hallka q� ia jep atyre garancit�, dhe n� qoft� se ato mb�rrijn� ato jan� t� sigurta atje!�. Nd�rsa z�dh�n�sia e UNHCR-s� Mariola Xhunga thot� se : �Zyra jon� po asiston q� ata t� b�hen t� pavarur, duke b�r� t� mundur integrimin lokal n� Shqip�ri pa u varur n� asistenc�n e jashtme. P�r k�t� do t� nisim nj� skem� trajnimesh p�r kualifikimin personal t� k�tyre personave. Megjithat�, integrimi lokal mbetet i v�shtir� p�r ta, pasi ata nuk kan� kontaktet ekonomike dhe sociale, t� cilat vet� shqiptar�t i kan� ngritur n�p�r breza. Ka raste q� disa prej tyre kan� b�r� aplikime t� cilat jan� mb�shtetur nga UNHCR. Ne jemi n� pritje t� vendimit t� p�rfaq�sive lokale t� ambasadave. Ne po vazhdojm� t� punojm� p�r t� marr� nj� zgjidhje pozitive t� k�tyre rasteve n� nevoj� t� vendosjes n� vende t� treta. Por jan� k�to p�rfaq�si q� vendosin p�r t� pranuar apo refuzuar nj� k�rkes� p�r t�u vendosur n� nj� vend t� tret�,- p�rfundon z�dh�n�sja e UNHCR-s�.

Nga Edmond PRIFTI

[GO BACK TO DIARY PAGE]