ZAZAKİ SE BENO?
C. M. Jacobson / M. Sandonato
”Zazaki se beno?” Sıma se vanê?
Yeno ra sıma viri, vişt u phonc yaki des u phonc serru ra avê
welatê sıma de, dewunê sıma de zonê sıma çıturi vi, çıxaşi qesey
biyo?
Taine mara vake ke, iyê ke Tırki zonenê, senıki viyê. Hem ki, eke
Tırki qesey kerdêne, mılet pê dinu huyiyêne. U waxt, domoni pêroine
zonê sıma qesey kerdêne! Cem u cematunê sıma de zonê sıma amêne
qeseykerdene. İyê ke şi vi qurvetiye senıki viyê.
Hama nıka çıturiyo? Ez vajine werte ra xeyle çi vuriyo. Nıka beno
heşt serri ke ma wertê sımaderime. Ma dı rey şime welatê sıma. İta
Almanya de, ma di ke khokım pêro zonê sıma qesey kenê. Cênci ki
qesey kenê. Hama iyê ke domon vi, eke amê Almanya, zonê sıma qesey
nêkenê, hama fam kenê. Domonê qıji qe qesey nêkenê. Taê domoni, yanê,
domonê na cêncu ra, ke Zazaki (Kırmancki, Dımılki) hona qesey kenê;
ni domoni nıka zonê sıma musenê.
Ya sıma? Sıma mı fam kenê? (zonenê ke ez se van?) Sıma Zazaki
qesey kenê? Ez ke domonunê sıma de qesey bıkerine, i bese kenê eve
zonê sıma ciav bıderê mı?
Ma ke na hal de niadame, vineme ke xeyle kar esto. Eke wazeme ke
zonê ho vind mevo, gereke pia bıgurime.
Hama belka werte ra jü wurzeno ra, vano, ”Qe problem çino! Ma
pêro zonê ho qesey keme. Nufusê mıletê ma eve miliyonu no; zonê ma
qe vind nêbeno!”
Hama jüna wurzeno ra, vano, ”Heya, halê zonê ma çetıno. Endi ma
kotime herey. Bese nêkeme thoa bıkerime.”
Belka jüna wurzeno ra, vano, ”Ax, thoa nêkeno. Ma Tırki zoneme. Ferq
nêkeno, ha Tırki ha Zazaki, muhim niyo.”
Taê wurzenê ra, vanê, ”Nê, zonê ma şireno, muhimo, non u sola mao.”
Tu ho kamci mesela de vinena? Serva zonê sıma (Zazaki, Kırmancki,
Dımılki) umıdê to esto, yaki çino? Tu na halê zonê sıma çıturi
vinena? Tu esmo ça ama Veyve Kıtavu? Tu ke sona çê, çiyo ke tu di,
çiyo ke tu hesna, tu inu sero vındena?
Taê zoni eve waxt kêm qesey benê. Halê zonê sıma wertê zonunê na
dina de teyna niyo. Xeyle zoni estê ke na hal derê. Taê zon endi
biyê vindi. Hurendiya i zonu de, nıka zovina zoni estê. Hama na rae
eve serru bena, eve rozu, nê. Hama jü ke beno vind, teyna zon vind
nêbeno; zon, kultur, mordemiye, haştiye, bıraiye, adet u torê jü
mıleti, jü qomi benê vindi.
Ça halê heneni estê? Geganê, zerzele, ya vêsaniye, ya laşêr, ya
herv, yaki tertelê mıleti benê; mıleti werte ra danê we. Mılet
welatê hora vejino, beno vıla, sono sukunê gırsu, zonê ho caverdano,
çıke qomê ho endi wuza çino, u zono de bin kuno hurendiya zonê ho.
Geganê mılet nêwazeno ke feqıriye de bımano. Wazeno ke şêro
mektev, kar bıvino. Çıke vinenê ke o het ra cırê faydê zonê ho
nêbeno. Zono de bin museno, qesey keno.
Sıma pêroine ni sevevu zonenê, çıke halê zonê sıma heniyo.
Hama nıka se bıkerime? Belka ma bese nêkeme na hal bıvurnime,
yanê, xeyle mıletê sıma şiyo zovina ca. Welati de honde mılet jê
vıreni çino. Yaki taê vanê ke rasto ke faydê zonê sıma hetê ticareti
ra çino. Yaki bese nêkeme halê ho bıvurnime. Ma se bıkerime?
Ma vame, xeyle umıd hona esto. İta Almanya de, Ewropa de serbestiye
esta. Kam ke wazeno, bese keno zonê hode qesey kero, lawıku vazo,
sanıku bınusno, dersu bıdo, kıtavu vezo . . .
Hama her çi rê qewete lozıma. Belka nıka, iyê ke wazenê zonê ho
bıxelesnê jêde niyê. Hama iyê ke estê, qeweta ho jü kerê, pia
bıguriyê, xeyle kar kenê.
Xala mı qesey kerdêne, vake ke, waxtê çinıtene ke amêne, cirani
şiyêne hêgaê jü cirani; çinıtêne, qedenêne. Ora tepia şiyêne jüna
hêga, hata ke kar nêmendêne. Kes teyna nêguriyêne, çıke kar gıran
viyo. Teyna guriaene zof çetın viya. Umıdê ma heniyo ke sıma ki
phoşti danê jümini, pia guriêne.
Xeyle kar esto, hama bese nêkeme her çi bıkerime. Kamci kar en
muhimo? Eve na kar sıfte kerime, diyað bıdime jümini. Cemati giredê,
sero qesey kerê. Eke her kes destê ho eşti peyê ho, bar hurindi de
maneno.
Sıma wazenê ke jü bon vırazê, gereke her kemere hurendiya ho
bıjêro. Her kemere ke cia mende, teyna mende, nê dês vırajino, nê
bon vırajino.
İta jü bon esto (resım de niade). İta merdivani estê. Ni lengeri
jê nisaniyê, jê sımboliyê. Her zon na dina de jü lenger dero. Zoni
jê Almanki, Tırki, Fransizki, mesele, restê lengerê jüine, çıke na
zon hokmat de, universite de, ticaret de, dukan de, pazar de,
televizyon de qesey beno. Ne meste, ne bêro, ni zoni vind nêbenê. Na
dina de ses hazar zoni estê. Ni ses hazar zonu ra, belka se teney
tam lengerê jüine derê.
Resım de niadime. Halê lengerê heştine heniyo: vajime ke jü zon
teyna taê khokımu ra qesey beno, hama ni nejdiyê jüvini de nênisenê
ro. Hem ki xeyle çi inu viri ra şiyo.
Halê zonê sıma honde xıravın niyo. Zonê sıma de lengerê heştine
çipo, nêlewino, çıke xeyle mordem estê ke hona zonê sıma qesey kenê.
Lengerê hotine heniyo: zon qesey beno, wertê qom de qesey beno,
hama iyê ke qesey kenê piliyê, waxtê domon-dina-ardene vêrdo ra. Na
khokımi ke mırenê, na zon kuno halê lengerê heştine, yanê, jü lenger
ra sono war.
Na lengerê hotine ki hetê zonê sıma çipo, çıke cênci ki estê ke zonê
sıma qesey kenê.
Lengerê seşine jü qom ke zonê ho qesey keno, musneno. Pil pilu de
qesey kenê, hem ki, cêncu de, domonu de zonê ho qesey kenê. Hem
domoni, hem ki cênci pilu de zonê ho qesey kenê. Zerê çêi de na zon
qesey beno. Eke zerê çêi de zovina zon qesey beno, belka çıke çiyo
ðeriv sero qesey kenê.
Ses hazar zoni na dina ra en jêde na lenger ser manenê, vind
nêbenê, çıke hurendiya na zonu zerê çêi de çipa.
Ma ke na hal çarneme ve halê zonê sıma, vajime ke zerê çêi, u
veyvu-meyvu de zonê sıma yeno qesey kerdene. Tever ra Tırki ya
Almanki qesey beno.
Dı yaki hirê zonu zonaene qe xıravın niyo, hem ki zof rındo! Hama
hurendiya her zon gereke jüvini ra cia vo, çip vo, beli vo.
Mara gore, hetê sıma de, taê çêu de, na lenger şikiyo. Jü ke pay
na ro cı, gıneno waro. Sıma ke wazenê lengerê coreni resê, gereke
lengerê seşine bıvırazê.
Çıturi? En sıfte, domonunê hode zonê ho, Zazaki, qesey bıkerê.
Jüvini de zonê sıma de qesey bıkerê. Pêroine, pil u qız, bêrê
têlewe, zonê hode çêf bıkerê, kay bıkerê, bıxeceliyê.
Vajime ke tu wazena İtalyanki bımusê. Sona qurs. Tepia sona İtalya,
yaki, tu taê olvozu fetelina, iyê ke İtalyanki qesey kenê. Sona qawa
İtalyanu, sona dukanê İtalyanu, yanê, tu hedıle, imkani vinena.
Gereke Zazaki de ki na imkani bıbê.
Lengerê phoncine phoşti dano lengerê seşine. Ma vake lengerê
seşine de zonê qomi Zazakiyo. Lengerê phoncine de çiyê nustaen estê
ke mılet bıwano. Zon amo ra nustis, yanê, yazmıs-kerdene, yanê,
kıtav estê, gazetey estê. Belka qursê privati benê ra, yaki çiyê jê
na Veyvê Kıtavu benê.
Na lenger ser halê sımade nıka xeyle kar beno. Belka, kêmiya ho
hetê domonu dera, hetê khokımu dera. Serva cêncu xeyle gazetey,
kıtavi estê. Nıka belka gereke kıtavê reti serva domonu, ya serva
khokımu bınuşnime, yazmıs kerime.
Serva nıkay, ma vame ke na lenger gereke nisangê sıma vo. Jü zon ke
resto na lenger, halo de rınd dero.
Taine rê belka bes niyo, wazenê tenena cor şêrê. Kılmek ra,
vajime lengerê çorine ra cor, zonê sıma beno zonê mektevu,
universitu, ticareti, televizyonê dewlete, yê hokmati.
Jü qom, jü mılet eke wazeno ke zonê ho lengerê phoncine ra raver
bêro, zof çetıno. Çıke wertê lengerê phoncine ’ve çorine de, jü gola
de gırse esta. Hata lengerê phoncine, her kar qomi ra yeno kerdene.
Hama lengerê çorine ra cor phoştidaena hokmati lozıma. Zovina mılet
bese nêkeno bıreso lengerê çorine.
Kılıtê her çi niaro: wertê pilu ’ve cênu, wertê cêncu ’ve domonu,
zonê sıma yeno qesey kerdene. Hetê zoni, aji, nesili jê zıncıliyê;
jüvini ra giredaiyê. Eke giredaiyê, na zıncıle nêşikina.
Des serru ra avê, jê ewru zonê sımade kıtav çinê vi, gazetey çinê
vi, qursê zonê sıma çinê vi. Hama ewru estê. Her çi sıma dest dero.
Sıma ke wast, zonê sıma pay ra maneno.
Sıma ve ho vanê: Rae, eve şiyaene qedina.
Zof, zof berxudar vê!
Çıme: Veyvê Kıtavu de qeseykerdene u perloda Ware’y
Not: C. M. Jacobson u M. Sandonato, zonzonağê Hemılkanızê. İ zone ma
sero 10 serri ra jêder guriyay, emegê xo zonê ma sero zafo. Mektevê
xo qediya, peyser şi welatê xo. Marê ki ni nustê nianen u kıtavê
rındeki, jê; „Rastnustena Zonê Ma (vejiyaişê Tiji), Zazaca Okuma El
Kitabı (Tij Yayınları)“ u zovina nustê rindeki caverday.
Vame: Heq cıra raji bo, berxudar bê.
H. Tornêcengi, 11.11.2005
