Tanıtım Çalışanlar Veriler Eğitim Önemli Bilgiler Linkler Kapadokya Açılış Sayfası
ÇOCUK EDEBİYATI
Edebiyat
: Olay duygu ve düşüncelerin dil aracılığıyla biçimlendirme sanatıdır. Çocuk
edebiyatı :2-14 yaş çocuklarının hayali duygu ve düşüncelerine yönelik sözlü ve
yazılı tüm eserleri içine alır. Çocukluk edebiyatı hakkındaki yanlış
düşünceler: 1. Çocukluk döneminin insan yaşamında
kısa bir yer tuttuğu bu nedenle de çocukluk tecrübelerinin önemsiz olduğu
düşünülmüştür. Oysa bugün çeşitli etki ve biçimlendirmelere en yatkın olan bu
devrenin kısalığından ötürü kötü eserlerle kaydedilmemesi gereken bir dönem
olduğu bilinmektedir. 2. Bazı yetişkinler çocuk kitabını
yetişkinlere hitap eden temanın basit biçimde ele alınmış baskısı olması
gerektiğine inanırlar. Bu görüş çocuğu kendine özgü dünyası olan bir varlıktan
çok minik bir yetişkin olarak kabul eder. 3. Çocuk edebiyatının yetişkin
edebiyatından farklı olduğu düşünülmektedir. Onlara göre kitabın edebi yanından
çok ahlaki ve eğitici yönü önemlidir. Halbuki çocuk edebiyatı diğer edebiyat
türlerinden ayrılamaz . Aynı değer yargılarından geçer. İyi bir çocuk kitabının
sadece eğitici ve ahlaki değerler vermesi yeterli değildir. Edebi temelleri
oluşturması da beklenir. Demek ki iyi bir çocuk kitabı çocuğun ilgi ve ruhsal
ihtiyaçlarını karşılayan fakat her şeyden önce çocuğun zevkle okuduğu eserdir. 1932 yılında Paul Hazard iyi bir çocuk
kitabının nasıl olacağı hakkında bazı prensipler ileri sürmüştür. 1.İyi bir eser
sanatını ruhuna sadık kalmalı bilgileri doğru vermeli ,sade olmalıdır. Çocuklarda
hayat boyu sürecek okuma arzusu uyandırmalıdır. 2.İyi bir
kitabın çocukların seveceği biçimde resimleri bulunmalı, resimler çocuklara huzur
ve mutluluk vermelidir. 3.İyi eserler
çocuklara aşırı duyarlı değil ,hassas ve uyanık yapmalıdır. İyi eserler
çocuklara doğada ve insanlarda var olan hiçbir şeyi küçümsememeyi öğretir. 4.İyi eserler
oyununun yüksek değerine saygı gösteren eserlerdir. Bilgi veren kitaplar örtbas
edilmeye çalışılmış ,gramer ya da fen kitapları olmamalıdır. Tersine bu bilgileri
açıkça çocuğun ruhuna akıtacak , ileride gelişecek tohumu ekecek eserler
olmalıdır. 5.İyi eserler
gerçek ahlak kurallarını taşırlar. Fedakarlık, sadakat dolu bir sevginin sonunda
ödülünü aldığı kıskançlık, çekememezlik ve aç gözlülüğün ne kadar çirkin
ve değersiz olduğunu gösterirler. Çocuk edebiyatının çocuğa kazandırdıkları :
1.Basit
eğlence 2.Mevcut
durumlardan kaçmak için 3.Hayal
gücünü harekete geçirmek için 4.Kendilerini
anlamalarını sağlamak için 5.Diğerlerini
anlamalarını sağlamak için 6.Dilinin
doğasını anlamalarını sağlamak için Dil gelişimini 2’ye ayırıyoruz. Alıcı ve
ifade edici dil gelişimi .Çocuğun alıcı ve ifade edici dil gelişimi
desteklenir,kelime haznesi zenginleşir. 7.Diğer
zamanları ve yerleri öğrenmek Bilgiyi
araştırmak için Çocuk edebiyatında çeşitlilik: 1.Tür
bakımından 2.Biçim
bakımından
3.Konu bakımından 4.Okuyucu
bakımından Tür
bakımından; a)masallar b)biyografiler c)müracaat
eserleri d)şiirler ve
fen kitapları e)roman ve
hikayeler f)tiyatro eserleri g)çizgi
romanlar h)resimli
kitaplar Biçim bakımından Her kitabın kendine özgü bir biçimi vardır.
Her kitap türünün özelliğine, okuyucunun düzeyine göre farklılık gösterebilir.
Kitaplardaki biçim yönünden farklılıklar boy ,şekil ve resimlendirme
özellikleridir. Kitaplar dikdörtgen, küçük ,kare,minyatür,iki kucak boyunda olurlar.
Resimleri renkli veya siyah beyazdır. Bazıları fotoğraflıdır. Çocuğun doğumundan
ölümüne kadar her türlü konuyu kapsıyor. Sevgi,ölüm,doğum , fedakarlık gibi. Okul öncesi dönem çocuk edebiyatının genel
hedefleri 1.Çocukların
ruhsal ihtiyaçlarını karşılamak, boşanma, güven, sevgi, sevilme, sevme,öğrenme
,bir gruba ait olma ,oyun,değişiklik ve estetiklik gibi ruhsal ihtiyaçlar 2.Çocukların
değişik yaşlarda ilgi duydukları konuları göz önüne almak 3.Çocukların
alıcı ve ifade edici dil gelişimlerine katkıda bulunmak 4.Çocuğun
algı gelişimini desteklemek(görsel,işitsel ,dokunsal algı ) 5.Sosyal ve
duygusal gelişimlerini desteklemek 6.Çocuğun
zihinsel gelişimini katkıda bulunurken kavram gelişimini desteklemek 7.Çocuğa ilk
kitap sevgisini aşılamak 8.Çocuğa ilk
edebi ve estetik değerleri vermek 9.Çocukların
gelişmekte olan iç ve dış dünyalarına katkıda bulunmak 10.Çocukları
yaşam gerçeklerine hazırlamak 11.Çocukların
yaratıcı güçlerini ,harekete geçirmek 12.Dinleme
yeteneğini geliştirmek 13.Eleştiri
yeteneğini geliştirmek 14.Kitabın
eğlence ve bilgi kaynağı olduğunu öğretebilmek 15.İyi çocuk
kitabı kavramını verilen uygun örneklerle kazandırmak 16.Çocuk
kitaplarının türlerini tanıtmak 17.Çocuklara
uygun fiziksel özelliklerde kitaplar sunmak 18.Hikaye ve
masalları, kitap,renkli resimler,kukla, gölge oyunu, pandomim, çubuk figürler
sembolleri gibi yöntemlerle anlatabilmek 19.Çocuklara
uygulanan eğitim programlarını destekleyici özelliklere sahip kitaplar verebilmek ÇOCUK EDEBİYATININ TARİHÇESİ Dünyada çocuk
edebiyatının tarihçesi Batı dünyasında çocuk edebiyatı ninniler ve büyükler
tarafından anlatılan masallarla başlar. Eski zamanlarda hiç kitap yoktu. Kabilelerdeki
hikaye anlatıcıları kültürün ,adetlerin , değerlerin ve tarihin birer
koruyucusuydular. Hikaye anlatma asırlar boyunca bir nesilden diğerine bir toplumun
geleneklerini ve inanışlarını aktarmak için bir yol olmuştur. O devirlerde
anlatılan hikayeler aslında büyükler içindi. Ama çocuklarda bunları dinleyip
kendilerine uygun olanları benimserlerdi. Daha sonra halk ozanları bu hikayeleri
derleyip ,toplumdan topluma taşıdılar. Balat yani şarkıyla hikaye anlatma ,destan
,epik gibi halk masalı türleri de böyle oluşmuştur. 15. yy’ da İngiliz matbaacı
Caxton ilk defa büyükler için küçük cep masalları basmıştır. Heyecan ve macera
içeren bu kitapları İngiliz toplumunun halk tabakası okumaktaydı. Üst kesim ise Horn
Book adı verilen boynuzdan yapılmış levhanın içine yerleştirilmiş bakır
levhalardan oluşan kitapları okuyorlardı. 18. yy gelinceye kadar İngiltere’de
aşırı dinci bir akım Quakerizm vardı. Bu akım çocukların son derece sıkı bir
disiplinle yetişmesini istiyordu. Çocuklar için hazırlanmış kitaplar daha çok
İncil’den kaynaklanan kitaplardı ve hikayelerin sonu hep ölümle bitiyordu. Bu
yüzden çocuk kitapları karamsar durumdaydı ve dinle ilgiliydi. Bu sıralarda Fransada
Charles Pearault 14. Lui döneminde çocuk kitaplarının babası olarak anılmaktaydı.
Halk ağzında dolaşan masalları toplayıp,kısaltarak çocuklar için 1697 yılında
basmıştır. Bunların içinde kül kedisi,parmak çocuk , mavi sakal ,kırmızı
başlıklı kız ,çizmeli kedi,uyuyan güzel gibi eserler vardır. Böylece ilk kez
Fransız çocukların kendilerine ait kitapları olmuştur. Bu kitaplar önce
İngiltere’de sonra da Almanya’da basılmıştır. İngiltere’de Bunları John
Newberry İngilizce’ye çevirip , 1727 yılında “ Talles of Matter Goose” adı
altında yayınlamıştır. Bundan sonra hem İngiltere’de hem Fransa’da çocuklar
için yazın kitaplar ortaya çıkmaya başlamıştır. Daha sonra kitaplar bildiğimiz
gibi basılmaya ve ciltlenmeye başlamıştır. Çocuklar Daniel Defoe’nun Robinson
Cruiso’su ve Jonathon Swift’in Gülüver’in Gezileri gibi yetişkin kitaplarını
benimsemişlerdir. 1744 yılına kadar John Newbery’nin “A little Pretty Pocket
book” isimli kitabı yayınlanmıştır.(Küçük,şirin cep kitabı ) 18 yy ikinci
yarısında bayan Sarah Trimer ve diğer yazarlar daha önce başlamış olan öğretici
,eğitici geleneği sürdürmüşlerdir. Çocuk kitapları sözel geleneklerden gelip, bir
araya getirilen hikayelerdir. Ayrıca Jaseph Jacobs tarafından korunan İngiliz
masallarının yanısıra Grimm kardeşler tarafından derlenip , yazılmış olan Alman
hikayeleri de mevcuttur. 19 yy’da İngiliz Edward Lear tekerleme türü şiirlerden
oluşan “Book of Non Sense” isimli bir kitap yazmıştır. Bu kitapla birlikte çocuk
edebiyatına neşe girmiş ve bu kitap çok tutulmuştur. Çocuk kitaplarındaki gelişme
19 yy’a kadar yavaş olmuştur. J.J Rousseau’nun eğitim teorisi yanlış
anlaşılmış ve birçok didaktik içerikli eserler ortaya çıkmıştır.(öğretici) 19
yy’da çocuk kitaplarının konuları genişletilmiştir. Loise May Alcott’un
“Küçük Kadınlar’ı” aile hikayelerini popüler hale getirmiştir. Robert Louisse
Stevensonun “Define Adası’da” aynı şeyi macera hikayeleri için yapmıştır. 20
yy. başlamasından hemen önce Anna Swell’in “Siyah İnci” gibi hayvan hikayeleri
ve Lewis Caroll’ın “Alis harikalar diyarında” gibi fantazileri varolan kitap
türlerini genişletmiştir. 19 yy sonlarına doğru özellikle küçük çocuklar için
yazılan dergiler ortaya çıkmaya başlamıştır. Çocuklar için yazılanları
öğretici olmak zorunda olmadığı inancını gösteren Mary Mapes Dadge “St
Nicholas” isimli derginin editörlüğünü yapmıştır. 20. yy. başlarında Lucy
Sprague Mitchell “The Here and Now Story Book” isimli kitabı ile yetişkinler
çocukların küçük yetişkinler değil ayrı varlıklar olduğunu kabul etmişlerdir.
Bu dönem de çocuk edebiyatındaki çeşitlilik genişlemeye devam etmiştir. Bu
yüzyılın başlarında C.B Falls’ un ABC isimli kitabının resimleri kaliteli ağaç
oyma tekniğinin örneklerini içermiştir ve yeni gelişen teknoloji sayesinde
yapılması mümkün olan diğer resimli kitaplara doğru yol almaya başlamıştır.
Rudyard Kipling çocuklar için mizahın önemli olduğunu biliyordu. 1902’de
yayınlanan “Just so Stroies” adlı kitabı bıgün de popülerdir. Beatrice Potter
aynı yıl “The Story of Petter Rabbit” isimli kitabıyla edebiyata hayvan hikayesi
sokmuştur. O zamandan itibaren de hayvan hikayeleri çocukların en sevdiği tür
olmuştur. Daha sonra dünyanın tüm ülkelerinde çocuk edebiyatı örnekleri her gün
biraz gelişerek ve artarak yayınlanmaya başlamıştır. Türkiye Çocuk edebiyatının
Tarihçesi Türkiye’de çocuk edebiyatının gelişimi,dünyadaki edebiyatın
gelişimiyle yakından ilgilidir. Tanzimat dönemi Türk çocuk edebiyatının
başlangıcıdır. (1839)Tanzimat’tan önce sözlü edebiyat türü vardı. Bunlarda
masal,bilmece ,tekerleme , atasözleri, Nasreddin Hoca fıkraları olarak evlerde,
karagöz oyunları olarak da tiyatroda mevcuttu. Tanzimat döneminde Kayserili Dr.
Rüştü’nün 1859 yılında yazmış olduğu “Nuhbe-tül Etfal” isimli Arapça
alfabe kitabının arkasında çocukları eğlendirmek amacıyla yazılmış olan çocuk
hikayeleri,fabl tercümeleri, kısa hayvan öyküleri vardı. 1869 yılında Mümeyyiz
adlı derginin her sayısı ayrı renk kağıt üzerine basılmıştır. İçinde
çocuklar için bilmeceler ve dizi romanlar mevcuttu. Ahmet Mithat’ın “Hace-i
Evvel” ve “Kıssadan Hisse” isimli kitaplarının bazıları ilk çocuk kitapları
sayarlar. (1871)Bu kitaplar çocukları eğlendirmek amacıyla yazılmıştır. 1883’de
çaylak Tevfik Nasreddin Hoca fıkralarını toplamıştır. Ama o dönemde yazılı
çocuk edebiyatı olarak fazla bir şey yoktu. Şair Nebi’nin “Hayriyye” ve
Sümbülzade Vehbi’nin “Lütfiyye” isimli eserleri tamamıyla didaktik anlamda ve
şiir şeklindeydiler. Bu eserler büyüklere göre olduğu için çocuk edebiyatına
girmemişlerdir. Türkiye’nin ilk çocuk kitapları Tanzimat dönemi yazarlarından
Şinasi, Recaizade Ekrem ve Ahmet Mithat tarafından Fransızca’dan çevrilen kısa
şiirler ve hayvan hikayeleridir. Ziya Paşa J.J.Roussea’nın “Emile” isimli eserini
çocuklar için tercüme etmiştir. Bu arada Recaizade Ekrem ve Mualla Naci sırasıyla
“Tefekkür” ve “Ömer’in çocukluğu” isimli orjinal eserleri çocuklar için
yayınlamışlardır. Yusuf Kamil Paşa “Fenelon’dan yaptığı tercümeleri
“Tercüme-i Telemak”(1862) isimli eserinde yayınlarken, Vakanuvis Lütfü Daniel
Dofe’nin “Robinson Cruiso” isimli eserin, Mahmut Nedim Jonathan Switf’in
“Gülever’in Gezilerini” ve Mehmet Emin Julverne eseri olan “Merkezi arza
seyahat” ve “Balonda beş hafta seyahat” adlı eserleri tercüme etmiştir. Bütün
bu çalışmalar 9 yaş ve üzeri çocuklar için yazılmıştır. Daha sonra pek çok
yazar ve şair çocuklar için kitap yazmaya başlamıştır. Bunların en
tanınmışları Ahmet Rasim, Ahmet Mithat, Ziya Gökalp, Ömer Seyfettin, Tevfik Fikret
Ali Ekrem Bolayır, İbrahim Alaattin Gövsa, Ali Ulvi Elöve, Aka Gündüz. Cumhuriyetin
ilanından sonra Harf devrimi ile yeni bir dönem başlamış ve kitaplar yeni harfler ile
tekrar basılmıştır. Reşat Nuri Gültekin, Mahmut Yesari, Peyami Safa, Abdullah Ziya
Kazanoğlu, Rakıp Çalapala, Kemalettin Tuğcu gibi yazarların yayınladıkları
kitaplardır. Tanzimattan 1940 yılına kadar çocuk kitapları sayısında fazla artış
olmamıştır. Çocuk Esirgeme Kurumu 1943-46 yılları arasında çoğu çeviri olmak
üzere 100 değişik kitap bastırmıştır. 1952’den sonra yazılan eserlerde toplumsal
içerikli hikaye ve romanların yer aldığı görülmektedir. 1950 yılından itibaren
bazı okul ve kütüphanelerde çocuk kitabı haftaları ve sergiler düzenlenmeye
başlanmıştır. Eflatun Cem Güney, “Açıl Sofram Açıl” ve “Dede Korkut
Masalları” ile ödüller almıştır. 1964 yılında Vala Nurettin ve Nihal
Karamanağralı’nın yazdığı “Korkusuz Murat” Doğan Kardeş Ödülü
almıştır. Aynı dönemde Orhan Veli Kanık La Fontaine’nin tercümelerini ve
Nasreddin hoca fıkralarını akıcı bir dille yazmıştır. Fazıl Hüsnü
Dağlarca’nın şiir kitabı “Çocuk ve Allah” “Açıl Sofram Açıl”, “Balina
ile Mandalina”, “Okumayı Seven Ayı” ve “Yaramaz Sözcükleré Aziz Nesin’in
“Şimdiki Çocuklar Harika”, “Üç Karagöz Oyunu”, “Pıtlatan Bal” adlı
eserleri çocuklara hitap eden ve bu dönemde yazılmış eserlerdir. Cahit Uçuk
“Kırmızı Mantarlar (1943)”, “Üç Masal (1944)”, “Türk Çocuğuna Masallar
(1946), “Ateş Gözlü Dev (1946)” ve “Kurnaz Tilki (1946)”, eserlerini yazmış
ve “Türk İkizleri (1958)” adlı eseri ile Hans Christion Anderson ödülü
almıştır. Mümtaz Zeki Taşkın tiyatro eserlerinin yanısıra “Çocuklarımıza
Resimli Şiirler (1959)”, “Çitlenbik Kız (1975)” ve “Çocuklara Kahramanlık
Hikayeleri (1978)” adlı eserleri yayınlanmıştır. 1960 yılında TDK ve Kültür
Bakanlığı çeşitli yarışmalar düzenlemiştir. Rıfat Ilgaz “Hababam Sınıfı”,
“Küçük Çekmece Okyanusu” ve “Cankurtaran Yılmaz”’ı yazmıştır. Mehmet
Seyda roman ve hikaye türünde “Bir gün Büyüyeceksin”, “Şeytan Çekiçleri”,
“Çikolata” ve “Düşleme Oyununu” yazmıştır. Yazarlarımız çocuk kitapları
alanına büyük önem verip, öykü, roman, şiir yazmaya başlamışlardır. Ama hepside
başarılı olamamışlardır. 1966’dan sonra çocuk kitaplarında bir aşama
görülmüştür. Talip Apaydın “Toprağa Basınca”, “Dağdaki Kaynak”, “Elif
Kızın Elleri”, Gülten Dayıoğlu “Fadiş”, “Dört Kardeştiler”,
“Suna’nın Serçeleri” ve “Yurdumu Özledim”’i yazmıştır. 1970’lerden
sonra çocuk edebiyatı hareketlenmiş ve çeviriler artmıştır. 1966-67 yıllarında
“Ayşegül ve Ayşecik” dizisi Türkiye’ye gelene kadar resimli kitap hiç yoktu.
Sadece Amerikan Board Neşriyat Dairesi (Red House) 1961 yayınları ile bu türde eserler
veriyordu. İçerik açısından başarılı olanlar fiziksel ve resimleme yönünden
başarılı olamıyorlardı. Bu tercümelerin çoğu toplumumuza uymuyordu. Can
Göknil’in “Kirpi Masalı” ilk resimli çocuk kitabımızdır. ÇOCUK
KİTAPLARININ TÜRLERİ 1.
Masallar 2.
Biyografiler 3.
Müracaat eserleri ve fen kitapları 4.
Şiirler 5.
Hikaye ve Romanlar 6.
Tiyatro eserleri 7.
Çizgi Romanlar 8.
Resimli kitaplar Masallar Genellikle
olağanüstü kişilere, olaylara, serüvenlere yer verilen ve ağızdan ağza kuşaktan
kuşağa anlatılarak gelen hayal ürünü hikayelerdir. Masal konuları genellikle
padişah, kral, vezir, sultan, prens, fakir kız ya da delikanlı gibi kahramanlar
çevresinde gelişir. Bundan başka masallarda dev, cüce, ejderha gibi gerçek dışı ve
olağanüstü tiplerde bulunur. Masalları iki tipte inceliyoruz: 1.
Halk Masalları 2.
Edebi Masallar 1.
Halk Masalları : Milletlerin
tarihini, kahramanlık öykülerini, batıl inançlarını, gelenek ve göreneklerini
bildiren eserlerdir. Halk tarafından yaratılıp ağızdan ağıza geçirilerek zamanla
değişikliğe uğrayarak 19 yy’a kadar gelmiş ve çoğunlukla bu dönemde yazılı
edebiyata geçmiştir. Halk masallarının konuları genellikle yalındır. Bağlı
kalınacak bir metin olmadığı için halk masalları değişik yerlerde değişik
kimseler tarafından ayrı ayrı söylenir. Meydan okuma ve başarma halk masallarının
temasının kalbidir. Kahramanlar kurtulmak için kuvvetli mücadeleler sunmaktadır.
Devler, cadılar, zalim insanlar, başarı kazanmak gibi durumlar hem güven verici hem de
teşvik edici durumlardır. Halk masalları oldukça evrensel nitelik taşıyan durum ve
sorunları ele almıştır. Bununla birlikte halk masallarında işlenen genel ve sürekli
temalar çocukların karşılaştıkları güçlükler, üvey anne kıskançlıkları,
aile üyelerinin birbirlerine gösterdikleri özveriler, kardeşler içinde en küçük ve
saf olanın başarısı, anne-baba-kardeş ilişkileri ve sevgisi, insan aklını
kurcalayan olayların nedeniyle ilgili soruların açıklanması, hayatın gülünç
yönlerinin dile getirilmesi gibi temalardır. İyi bir halk masalı ilgi bütünlüğü
taşımalıdır. Okuyucunun bütün dikkati ana fikir üzerine çekilmelidir. Bu bakımdan
fazla olay içermemektedir. Çeşitli olay ve karakterler okuyucunun ilgisini dağıtır.
Halk masallarının temaları kuvvetli ve açıktır. Karşıtlık unsuru taşır. İyinin
karşısında kötü, güzelin karşısında çirkin vardır. Masallar 3 esas üzerine
kurulmuştur. Giriş, gelişme ve düğüm ve sonuç. Girişte belli başlı kahramanlar
kısa ve öz olarak tanıtılır. Çözülecek sorun ortaya konur. Tekerlemeler ve
kafiyeler girişi çekici yapar. Zaman saptaması, evvel zaman içinde, çok eski
devirlerde gibi cümleciklerle okuyucuya belli belirsiz fakat kesinlikle eskiye ait bir
döneme götürür. Olayların geçtiği sahneler birkaç kısa cümle ile çizilir.
Örneğin, ormanın kenarında küçük bir evde güzel bir kız yaşarmış gibi.
Gelişme ve düğüm, girişte belirtilmiş olan zorluklar kahramanı başarıya
ulaşmaktan alı koyar. Olayların birbirini izlemesi sonucunda öyle bir doruk noktasına
ulaşır ki, orada bir çözüm bulmak şart olur. Çözüm, giriş kadar kısa ve öz
olmalıdır. Girişte belirtilmiş her şey bir sonuca bağlanmalı, iyiler ödüllerini,
kötüler cezalarını bulmalıdır. Masallar tekerleme ile son bulur. Fabl: Halk
masallarının bir türüdür. İlk amaç, soyut fikirleri somut halde veren kısa
hikayeciklerdir. Bilinen gerçekleri kısa ve öz sözlerle tekrar ederler. Fabl sonunda
mutlaka açık biçimde ders verilir. Karakterleri genellikle insan gibi düşünen ve
hareket eden hayvanlar ya da bitkilerdir. Ancak her hayvan tek bir yönü ile ele
alınır. Çocuğa fabllar erken anlatılırsa çocukta hüzün yaratır. Soyut fikirler
üzerine kurulu olduğunda küçük çocuklar bunları anlayamazlar. Didaktik yapıda
oldukları için de çocuklar bundan hoşlanmazlar. Ancak 10-12 yaş çocukları fabl
okuyup anlatmasını çok severler. Fablların kaynağı Hindistan’dan gelmektedir.
Orada Buda dini hakimdir. Tabiattaki her şeyde ruhun hakim olduğuna inanılırlar ve
hayvanlara değer verirler. Eski Yunan devrinde Aesop (ezop) bunları Yunanca’ya
çevirmiştir. Şinasi, Ahmet Mithat ve Orhan Veli bunları Türkçe’ye çevirmiştir.
Çok fabl okumak çocuğa iyi edebiyatı unutturur. Çocuk tersini yapma eğiliminde
olduğundan sonunda açık öğütler bulunan eserler verilmelidir. 2.
Edebi Masallar : Yazarların
kişisel hayal güçlerine dayanarak yazdıkları ve halk masallarına göre sanat
açısından daha değerli sayılan masallardır. Bu tür masalların kahramanları
genellikle perilerdir. Konular gerçek dışı olup olaylar hayal ürünü yerlerde
geçer. Kahramanlar daima olağanüstü olaylarla karşı karşıya gelir. Olayların
düğümlenmesi ve çözümlenmesinde tılsım, fal, kehanet gibi olağanüstü ve
esrarlı güçlerin büyük payı görülür. Biyografiler Kişinin yaşam
öyküsünü edebi bir biçimde ele alan eserlerdir. Yaşayışları ve yaptıkları ile
ün kazanmış önemli kişilerin hayatlarını belgelere dayalı olarak inceleyen
eserlerdir. Biyografi türü 19 ve 20. yy’larda gelişmiştir. 19. yy’da yazılanlar
çocuklar tarafından sevilmemekteydi. Çünkü bu biyografilerin kahramanları çok
kusursuz tipleri canlandırıyordu ve kişi tek yönüyle tanıtılıyordu. Çağdaş
biyografilerde ise kişiler tüm yönleri ile ele alınmakta zorluklarla, engellerle ya da
kendi zaafları ile boğuşurken zaman zamanda yenik düşmektedirler. Kişilerin
çocukluktaki yaramazlıkları bile anlatılmakta böylece çocuklar anlatılan kişiyi
kendine yakın bulmaktadırlar. Çocuklar belli gelişim dönemlerinde çevrelerinde
yaşayan veya serüvenleri kitaplara geçmiş ünlü kişileri kendi kendileri için
örnek seçme ihtiyacını duyarlar. Biyografik eserler bu özdeşleşme duygusunu
doyurmaya yarar. Bundan başka biyografiler çocuklara başkalarının hayat kavgalarını
karşılaştıkları türlü sorunları ve başarılarının nedenlerini anlatmakta
onları ilerde karşılaşacakları durumlara hazırlamaktadırlar. Yetişkinler ve
çocuklar için yazılan biyografilerin en önemli özelliği gerçeğe dayanmasıdır.
Gerçeğe dayanan bu bilgilerin yazar tarafından gerektiğinde kanıtlanması
istendiğinde kaynakların belirtilmesi gerekmektedir. Kaynakların güvenilir, tam ve
doğru olması biyografik eserin iyi ve doğru olmasını sağlar. Örn, tektir.
“Yurdunu Seven Çocuk (Atatürk)” İyi bir biyografi objektif olmalıdır. Yazar
tartışmalı yönleri tarafsız olarak ortaya koymalı,konuşmalar olanak ölçüsünde
aslına bağlı kalmalıdır. Karakterin yalnız iyi ve başarılı yönleri değil
zaaflar, başarısızlıkları da anlatılmalı, ancak bu işlem yavaş yapılmalıdır.
Çünkü küçük çocukların başarısızlığa tahammülü yoktur. Biyografi
edebiyatın bir dalı olduğuna göre diğer sanat çalışmaları gibi bilinçli bir
şekilde planlanmış bir kompozisyon halinde olmalıdır. Konusu, anafikri o anafikir
içinde bir amaca ulaşma durumu ve üslubu vardır. Çocuklar için yazılan biyografiler yetişkin
biyografilerinden farklılık gösterir. 1.
Çocuklar için yazılan biyografik eserler
çoğunlukla belgelere dayanmaz. 2.
Bu biyografiler insanlar hakkında tamamlanmış
biyografiler olmayabilir. Özellikle bu insanların hayatları hoşa gitmeyen olaylar ya
da pek çok acı trajediler içeriyorsa. 3.
Çocuklar için biyografi yazanlar genellikle bir
olayla ilgili bilinen gerçekleri diyalog şekline sokmayı ve kişilerin düşüncelerini
yorumlamayı tercih ederler. Müracaat eserleri ve fen kitapları Müracaat
eserleri, belirli bir bilgiyi sağlamak için zaman zaman başvurulan eserledir.
Çocukların en çok kullandıkları müracaat eserleri ansiklopediler, sözlükler ve
atlaslardır. Müracaat eserleri bol resimli, dili ve içeriği çocuğun yaş düzeyine
uygun, kısa ve doğru bilgiler içeren eserler olmalıdır. Çocuk bir eseri
karıştırırken bir bilgiye kendi kendine nasıl elde edebileceğini, ilgi duyduğu
konuları kitabı karıştırarak nasıl arayıp bulacağını öğrenir. Müracaat
eserlerinin incelenmesinde yazarın vasıfları, dilin kullanımı, materyalin
doğruluğu, resimlendirme özellikleri göz önüne alınmalıdır. Müracaat eserleri,
sanatla, hayvanlarla, bilim, matematik, hayat, yaratılan objeler ve dille ilgili
konularda hazırlanmıştır. Fen kitapları
ise masal ve hikaye kitaplarının tersine tamamı ile gerçek üzerine kurulmuş olan
çocukların içinde bulundukları çevre ve hayatı daha yakından tanımak, merak
ettiklerini öğrenmek için yazılmış olan müracaat eserleridir. Fen kitaplarını
daha gerçekçi kılmak için mutlaka resimlendirilmeli hatta mümkünse fotoğraflarla
anlatılmaları gerekir. Büyük yaş çocukları için yaş özellikleri göz önüne
alınarak daha ayrıntılı hazırlanırken küçük çocuklar için açıklamalar daha
ayrıntılı hazırlanırken küçük çocuklar için açıklamalar daha basit resimlerle,
basit bir dille ve hatta bazen de hikaye unsuru katılarak anlatılmalıdır. Fen
kitabının akıcı ve ilgi çekici olması eserin sevilmesine, sıkıcı, karmaşık ve
çocuksu olması itilmesine neden olur. Fen kitaplarında en iyi ölçüt bu eserlerin
büyükler tarafından sevilmesidir. Fen kitapları çocuğa merak ettikleri hakkında
bilgiler vermenin yanında çocuğun merakını daha fazla uyararak okuduklarını gerçek
hayata uygulaması için fırsat vererek ve onu daha fazla araştırmaya
yönlendirecektir. Şiirler Çocuğa güzellik ve insanlık duyguları
kazandırma, ana dilini sevdirme, bir duygu, düşünce ve izlenimin sanatsal biçimde
nasıl anlatılabileceği konusunda şiirin çocukların eğitiminde büyük bir işlevi
vardır. Genel olarak şiir adı verilen eserlerin hayal gücü, duygusallık,uyum ve
ölçü gibi birtakım içerik, anlatım ve biçim özellikleri ile diğer edebiyat
eserlerinden ayrıldığı görülür. Şiir düz yazıya göre daha çok estetik
değerler taşıyan, daha dikkat gerektiren yazı türüdür. Şiire ses yönünden ayrı
özellik veren başlıca unsurlar kafiye, aliterasyon, yarım kafiye ve ölçüdür.
Çocuklar iyi yazılmış şiirden büyük zevk alırlar. Kafiyeler, kelime oyunları,
aliterasyonlar çocuklardaki ritm ihtiyacını besler. Çocukların şiirle ilişkisi
önce dinlemekle başlar. Sonraları kendileri okuyarak ve ezberleyip, söyleyerek bu
ilişkiyi sürdürürler. Okulöncesi çağdaki çocuklar anne ve öğretmenlerinden
dinledikleri kısa ve ahenkçe zengin şiirlerden zevk alırlar. Çocukların sevdikleri
şiirler canlı, hareketli ve kafiyeli şiirlerdir. Şiir hayal ve duygulara
seslenebilmelidir. İyi bir şiir güncel olayları, yaşam tarzını yeni bir görüşle
ele alabilmeli, çocuğun yaşantısına renk katmalıdır. Çocuklar için
yazılmış şiirlerin farklı türleri vardır. 1.
Tekerlemeler 2.
Müzikli şiirler 3.
Resimli kitaplarda şiir 4.
Hikayesel şiir 5.
Nükteli şiir 6.
Serbest şiir 7.
Somut şiir Genellikle okulöncesi dönemdeki çocuklar
tekerlemeler, müzikli şiir ve resimli kitaplardaki şiirlerden zevk alıp dinlerler. Bu
tip şiirler özellikle bu yaş çocukların anlayabileceği kadar basit ve ilgi çekici
ise çocuklar bunları sık sık tekrar edip hemen öğrenirler. İlkokul dönemi
ortalarından itibaren hikayesel şiirleri, nükteli, serbest ve somut şiirleri çocuklar
daha kolay anlayarak ilgi duymaktadırlar. Hikaye ve romanlar Hikaye, belli bir zaman ve
yerde birkaç kişinin başından geçen gerçeğe uygun bir olayı anlatan veya bir
kısım karakterlerin yapısını çizen ve çoğu kez ancak birkaç sayfa tutan kısa
yazılara denir. Roman, insan serüvenlerine, karakterlerine, duygu ve düşüncelerine
ayrıntılarıyla kendine özgü bir biçimde anlatan düz yazılardır. Bu tür eserlerde
anlatılanlar hayali veya gerçek hayat durumlarına dayanabilir. Hikaye ve romanlar
içerik yönünden incelenirken önce tema ele alınmalıdır. Her hikayede bir tema
olmalıdır. Tema ne kadar kuvvetli olursa onun üzerine geliştirilen konuda o kadar
kuvvetli olur. |