|
«Εμείς
τους Τούρκους τους αγαπούμε, τους θέλομε, τους χρειαζόμαστε να μας φέρνουν
το γάλα μας το πρωί, να πουλάνε αραποφύστικα στους δρόμους, να κάνουν τους
λούστρους, να είναι σκουπιδιάρηδες του Δήμου…»
Τσαγκαρίδης, Ελληνοκύπριος δημοσιογράφος σε στιχομυθία με τον Άγγελο Βλάχο στη Γενεύη το 1962 [Άγγελος Βλάχος, Μια Φορά κι Έναν Καιρό Ένας Διπλωμάτης…, Ε΄ τόμος, Εστία, Αθήνα 1987].
Ουπς!
Κι εκεί που ακούς, βλέπεις και διαβάζεις για «ξεπουλήματα», de facto διχοτομήσεις,
δίκαιες και βιώσιμες λύσεις, συμβιβασμούς, πιέσεις, εδαφικές παραχωρήσεις,
ομοσπονδίες, συνομοσπονδίες και παρασπονδίες, ξαφνικά πέφτεις πάνω σε μια
φράση, όπως η παραπάνω, και θυμάσαι αυτό που όλοι προσπαθούν να σε κάνουν
να ξεχάσεις: πως μπορεί στο Αιγαίο να μην υπάρχουν γκρίζες ζώνες, στην ελληνική ιστορία, όμως, σίγουρα υπάρχουν γκρίζες ζώνες. Για να μην πω μαύρες τρύπες… Όπου έχουμε πέσει όλοι μας – εκόντες, άκοντες.
Κύπρος: ολίγη –ελάχιστη– ιστορία
Η
Κύπρος παραχωρήθηκε το 1878 στη Μεγ. Βρετανία από την Οθωμανική Αυτοκρατορία,
που διατήρησε τυπικά την πολιτική εξουσία καθώς η Κύπρος ήταν απλώς «φόρου
υποτελής» στον Σουλτάνο, ο οποίος αναγνωριζόταν ως «υψηλός επικυρίαρχος».
Το 1914, όταν κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου η Τουρκία τάσσεται
στο πλευρό των Γερμανών, η Βρετανία προσαρτά την Κύπρο και αργότερα, το 1925,
την αφομοιώνει επίσημα ως αποικία της. Το 1915 η βρετανική κυβέρνηση προτείνει
στην Ελλάδα να της παραχωρήσει την Κύπρο, με αντάλλαγμα την είσοδο της Ελλάδας
στον πόλεμο στο πλευρά της Αντάντ. Η πρόταση ναυαγεί. Ο ελληνικός πολιτικός
κόσμος είναι διχασμένος σε βενιζελικούς και αντιβενιζελικούς. Σε υπέρμαχους
της εισόδου της Ελλάδας στον πόλεμο και σε ουδετερόφιλους [γερμανόφιλους,
στην ουσία]…
Το 1955 η ελληνοκυπριακή οργάνωση ΕΟΚΑ, σε στενή συνεργασία
τόσο με την «Εθναρχία» του Αρχιεπισκόπου Μακάριου όσο και με το ελληνικό
κράτος, ξεκινά ένοπλη αντίσταση κατά των βρετανικών αρχών. Το 1960, μετά
τις συμφωνίες της Ζυρίχης, η Κύπρος αποκτά την ανεξαρτησία της με σύνταγμα
που κατοχυρώνει το μοίρασμα της εξουσίας μεταξύ Ελληνοκυπρίων [Ε/Κ] και Τουρκοκυπρίων
[Τ/Κ]. Ε/Κ πρόεδρος, Τ/Κ αντιπρόεδρος, αυξημένη εκπροσώπηση των Τ/Κ στο στρατό,
την αστυνομία, τη δημόσια διοίκηση σε ποσοστό 30%, ένας μόνον Τ/Κ υπουργός
αρμόδιος για τη μειονότητα… 1974: πραξικόπημα των, καθοδηγούμενων από τη
στρατιωτική χούντα των Αθηνών, ελληνικών δυνάμεων στην Κύπρο, ανατροπή του
Μακαρίου. Εισβολή του τουρκικού στρατού στην Κύπρο, κατάληψη του 37% του
νησιού, 200.000 Ελληνοκύπριοι πρόσφυγες –στον ίδιο τον τόπο τους–, 2.000
αγνοούμενοι…
Ανεξαρτησία και «ανεξαρτησία»
Γιατί η Κύπρος δεν ενώθηκε με την Ελλάδα;
Υπήρχε
ένα μικρό πρόβλημα: οι Τουρκοκύπριοι, που αποτελούσαν το 18% του κυπριακού
πληθυσμού. Κανένας δεν μπορούσε να αγνοήσει την ύπαρξή τους, ιδιαίτερα σε
μια εποχή που οι αγώνες για την αυτοδιάθεση των λαών βρισκόταν στην ημερήσια
διάταξη σε ολόκληρο τον πλανήτη. Τι σημαίνει αυτό; Ότι οι Τ/Κ, και συνεπώς
και η Τουρκία, δεν θα δέχονταν σε καμία περίπτωση ενσωμάτωση ολόκληρης της Κύπρου
στην Ελλάδα. Η αυτοδιάθεση τόσο για τους Ε/Κ όσο και για τους Τ/Κ σήμαινε
μόνον ένα πράγμα: διχοτόμηση του νησιού [ανταλλαγή πληθυσμών κ.λπ.] και ενσωμάτωσή
των δύο τμημάτων στην Ελλάδα και στην Τουρκία, αντίστοιχα.
[Παρένθεση:
οι Τ/Κ αποτελούσαν τους παρίες του κυπριακού λαού. Το 1962-63 οι Ε/Κ (80%
του πληθυσμού) έλεγχαν το 93,9% της δευτερογενούς παραγωγής, το 96,1% του
εισαγωγικού εμπορίου και το 99,5% του εξαγωγικού εμπορίου. Το ίδιο συνέβαινε
και στο Μεσοπόλεμο: «Ολόκληρον σχεδόν το εισαγωγικόν και εξαγωγικόν εμπόριον
της Κύπρου, ως και όλαι αι κυπριακαί βιομηχανίαι ευρίσκονται εις χείρας των
Ελλήνων της Κύπρου. Το αυτό επίσης δύναται να λεχθή και προκειμένου περί
των κυπριακών τραπεζιτικών ιδρυμάτων.»]
Σε περίπτωση διχοτόμησης εκείνη
την εποχή οι Ε/Κ θα εξασφάλιζαν ένα ποσοστό εδάφους που θα ξεκινούσε από
το 80% και θα έφθανε ίσως και μέχρι το 95%. Πέραν της διχοτόμησης, ωστόσο,
υπήρχε και μία άλλη εναλλακτική λύση, που είχε συζητηθεί σε μυστικές διαπραγματεύσεις
μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, λίγο μετά τα μέσα της δεκαετίας του 1950. Σ’
αυτές η Τουρκία αποδεχόταν την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα αρκεί να της
παραχωρούνταν κάποια έκταση στο νησί [υπό τη μορφή εκμίσθωσης για 50 χρόνια]
για την κατασκευή στρατιωτικής βάσης. [Το ίδιο σχέδιο προτάθηκε το 1964 από
τον αμερικανό υπουργό Εξωτερικών Ντην Άτσεσον, αλλά απορρίφθηκε χωρίς δεύτερη
κουβέντα.] Η Ελλάδα είχε τότε συζητήσει ακόμα και το ενδεχόμενο παραχώρησης
του Καστελόριζου στην Τουρκία για να επιτευχθεί η Ένωση της Κύπρου με την
Ελλάδα.
Γιατί δεν εφαρμόστηκε κανένα από αυτά τα σχέδια;
Γιατί
απλά, ήδη από το 1957-58, η πολιτικά κυρίαρχη στην Κύπρο «Εθναρχία» [Μακάριος]
είχε αλλάξει ρότα: μπορεί μεν στα λόγια να τασσόταν υπέρ της Ένωσης με την
Ελλάδα, στην πράξη όμως έκανε ό,τι ήταν δυνατόν για την ανεξαρτησία του νησιού.
Η «Εθναρχία», βλέπετε, μπορεί επί αιώνες να ήταν υποτελής [στην Οθωμανική
ή στη Βρετανική Αυτοκρατορία], αλλά ήταν ταυτόχρονα και «κυρίαρχη» σε ολόκληρη
την Κύπρο, εκπροσωπώντας το σύνολο του πληθυσμού, ακόμα και τους Τ/Κ, εισπράττοντας
φόρους κ.ο.κ. Δεν θα δεχόταν ποτέ την παραχώρηση έστω και μικρού τμήματος
του νησιού στην Τουρκία. Η στρατηγική υπέρ της ανεξαρτησίας και κατά της
Ένωσης, του «καλύτερα πρώτος στο χωριό, παρά δεύτερος στην πόλη», είχε έναν
και μοναδικό στόχο: την πλήρη ελληνοποίηση του –ελληνοτουρκικού, ας μην το
ξεχνάμε– νησιού. Ακόμα και δια της βίας:
«Εάν απροκλήτως οι Τούρκοι,
είτε κατόπιν οδηγιών εξ Αγκύρας, είτε δια να δημιουργήσουν θόρυβον, προχωρήσουν,
ως συνήθως, κατά μπουλούκια εις τον Ελληνικόν τομέα, πρέπει να τους αντιμετωπίσωμεν.
Έχω την γνώμην ότι πρέπει να τους ρίψωμεν μία-δύο χειροβομβίδας από κάποιαν
ταράτσαν και έτσι θα τους δοθεί ένα καλόν μάθημα και δεν θα τολμήσουν άλλην
φοράν να μαζεύονται κατά μπουλούκια.» [Επιστολή Μακαρίου προς Γρίβα, 3-3-1958]
Πού
οδήγησε αυτή η στρατηγική; Μα στην παραβίαση κάθε συνταγματικής νομιμότητας
στο νησί. Ο Μακάριος –και οι συν αυτώ– θα παραβιάσει ωμά το σύνταγμα της
Κύπρου, που είχε ο ίδιος προσυπογράψει. Θα παραβιάσει ακόμα και διατάξεις
τις οποίες ο ίδιος είχε επιμείνει να περιληφθούν σ’ αυτό:
«Τούρκος
δημοσιογράφος ρώτησε τον Αρχιεπίσκοπο τι έχει να είπη ως προς τας δηλώσεις
του [σ.σ. Τ/Κ] Αντιπροέδρου Κιουτσούκ προς την Μοντ κατά τας οποίας δια των
ενεργειών του Προέδρου δι’ είσπραξιν των φόρων παρεβιάσθη το Σύνταγμα...
"Παραδέχομαι ότι παρεβίασα το Σύνταγμα" είπε μειδιών…» [Μάχη, 14-4-1961]
Ηγέτες…
Την
περίοδο της πολιτικής κρίσης στην Ελλάδα το 1963-64 με τις δύο εκλογικές
αναμετρήσεις, ο Μακάριος θα προχωρήσει ένα βήμα παραπέρα: με πρόφαση τα 13
Σημεία του για την αναθεώρηση του συντάγματος θα υποχρεώσει τους Τ/Κ σε αποχώρηση
από την κυβέρνηση. Ταυτόχρονα εξαπολύονται τρομοκρατικές επιθέσεις κατά των
Τ/Κ, που υποχρεώνονται, για να αμυνθούν, να καταφύγουν σε Τ/Κ θύλακες, που
κατελάμβαναν μόλις το 5% του κυπριακού εδάφους. Η επιχείρηση ελληνοποίησης του κυπριακού κράτους είχε μπει στο τελικό της στάδιο. Τα αποτελέσματα είναι γνωστά…
Ποια ήταν όμως η θέση του ελληνικού πολιτικού κόσμου στο ζήτημα της Ένωσης;
Όλα
τα κόμματα στην Ελλάδα επιθυμούσαν την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Επειδή
στα τέλη της δεκαετίας του 1950, οι διεθνείς συγκυρίες δεν επέτρεπαν άμεσα
την Ένωση, η Ελλάδα τάχθηκε υπέρ της «ανεξαρτησίας» [εντός εισαγωγικών] που
θα οδηγούσε μεσοπρόθεσμα στην Ένωση με την Ελλάδα. Όπως σημείωνε, αρκετά
χρόνια αργότερα, ο τότε υπουργός Εξωτερικών,
«Με το 80% του πληθυσμού,
με το 96% της εγγείου ιδιοκτησίας, με τα μεταλλεία ελληνικά, με τη μόρφωση
90 προς 10 ελληνική σε σημείο που δυσκολευτήκαμε να βρούμε Τούρκους που να
πάρουν το 30% των θέσεων των δημοσίων υπαλλήλων, με όλα αυτά τα στοιχεία,
είναι βέβαιο ότι η Κύπρος σε 30 χρόνια θα ήταν πιο ελληνική από ό,τι ήταν
τότε.» [Ευάγγελος Αβέρωφ, Καθημερινή, 17-10-1988]
Τη λύση
της διχοτόμησης, σε αντιδιαστολή πάντα με την ανεξαρτησία, προτιμούσαν τότε
όλα τα κόμματα της αντιπολίτευσης στην Ελλάδα. Σταχυολογούμε από τις αγορεύσεις
των πολιτικών αρχηγών στη Βουλή τον Φεβρουάριο του 1959:
Ηλίας Ηλιού: «Και θα σκεφθώμεν εάν τυχόν και η διχοτόμησις δεν θα ήτο μία λύσις σαφεστέρα και εγγυωμένη την ησυχίαν και την ασφάλειαν…»
Σπύρος Μαρκεζίνης:
«Το πολύ θα κατέληγεν εις ό,τι έγινεν εις τας Ινδίας με τους Ινδούς και τους
Μουσουλμάνους του Πακιστάν με βάσιν τα ποσοστά […] Η πλέον δυσάρεστος πραγματικότης
δεν θα ήτο άλλη παρά να απωλέσωμεν έν τμήμα της Κύπρου και να κερδίσωμεν
τα τέσσερα τουλάχιστον πέμπτα του υπολοίπου […] Θα ήτο πολύ προτιμητέα η
λύσις εκείνη, παρά η οριστική απώλεια όλης της Κύπρου.»
Σοφοκλής Βενιζέλος:
«Εφόσον η κυβέρνησις ήτο αποφασισμένη να εγκαταλείψη την αυτοδιάθεσιν και
να προχωρήση εις το κλείσιμον του ζητήματος, είχε πλείστας ευκαιρίας να αναλάβη
τας ευθύνας της και να αποδεχθή τας κατά καιρούς προταθείσας [σ.σ. διχοτομικές] λύσεις Χάρντινγκ-Ράντγκλιφ, κατά πολύ εθνικώς συμφερωτέρας από την υπογραφείσαν σήμερον…»
Ήγουν,
«Είναι
απόλυτα προφανές γιατί η ελληνική πολιτική ηγεσία θα ήταν διατεθειμένη, εάν
δεν αντιμετώπιζε την κατηγορηματική ελληνοκυπριακή άρνηση, να διαπραγματευθεί
τη λύση του Κυπριακού στη βάση της διχοτόμησης. Η Ελλάδα θα προσαρτούσε τουλάχιστον
το 80% του κυπριακού εδάφους (ίσως μάλιστα και το 95%), ενώ παράλληλα με
τη μετακίνηση των πληθυσμών θα εξαλειφόταν ο παράγοντας που δημιουργούσε
την όξυνση των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Ταυτόχρονα, η Κύπρος, ως τμήμα πλέον
της ελληνικής και αντίστοιχα της τουρκικής επικράτειας, θα εντασσόταν στο
ΝΑΤΟ, γεγονός που θα ικανοποιούσε και τα δυτικά διεθνοπολιτικά συμφέροντα
στην περιοχή.» [Γιάννης Μηλιός-Τάσος Κυπριανίδης, «Το Κυπριακό μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο: Η ελληνική και ελληνοκυπριακή στρατηγική», Θέσεις, τ. 25, Οκτ.-Δεκ. 1988. Οι δύο συγγραφείς είχαν δημοσιεύσει τότε σειρά άρθρων για το Κυπριακό (Θέσεις,
τ. 25, τ. 26 Ιαν.-Μαρ. 1989, τ. 28 Ιούλ.-Σεπ. 1989 και τ. 29 Οκτ.-Δεκ. 1989,
που αποτελούν μία από τις πιο τεκμηριωμένες αναλύσεις του Κυπριακού, που
έχουν γίνει μέχρι σήμερα, και από τα οποία άντλησα τα περισσότερα στοιχεία.]
Το νέο σχέδιο επίλυσης του Κυπριακού
Τα
λίγα –ελάχιστα– ιστορικά στοιχεία που αναφέραμε, πιστεύω ότι θα φανούν χρήσιμα
αυτές τις ημέρες, αφού ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Κόφι Ανάν πρότεινε,
προχθές, ένα νέο σχέδιο για την επίλυση του Κυπριακού. Ήδη έχουν «αρχίσει
τα όργανα». Οι χαρακτηρισμοί για «εθνικές μειοδοσίες», για «απαράδεκτους
συμβιβασμούς», για «ξεπούλημα», για «αφόρητες πιέσεις από ξένα κέντρα αποφάσεων»,
για… για… για… δίνουν και παίρνουν.
Χαλλλαρά… Χαλλλαρά…
Η γκρίζα
ζώνη της ιστορίας του Κυπριακού δεν αποτελεί παρά μόνον μία από τις γκρίζες
ζώνες της ιστορίας του νεοελληνικού κράτους. Και, με το πέρασμα των χρόνων,
οι γκρίζες ζώνες μετατρέπονται σε μαύρες τρύπες, που απειλούν να μας καταπιούν
όλους.
Ας έχουμε, συνεπώς, υπόψη μας ότι η εθνική μειοδοσία
δεν είναι παρά η άλλη όψη της εθνικής βλακείας κάποιων Ελληναράδων, που,
θέλοντας τα πάντα, έπαιξαν μια παρτίδα πόκερ και τα έχασαν όλα.
Οι
«γαλατάδες», οι «πωλητές αραποφύστικων», οι «λούστροι», οι «σκουπιδιάρηδες»
είχαν –και έχουν– κι αυτοί δικαίωμα στη ζωή και στην αξιοπρέπεια. Τα ίδια
δικαιώματα που έχουν, άλλωστε, και οι ξεριζωμένοι πρόσφυγες του 1974. Αλλά
ούτε για τους μεν ούτε για τους δε ακούμε να γίνεται συχνά λόγος. Οι πρεζέμποροι
της Άγκυρας και οι Ελληναράδες ή οι μειοδότες, αν προτιμάτε, των Αθηνών έχουν
σοβαρότερες ασχολίες, σκυμμένοι πάνω από σχέδια και χάρτες…
Όμως ο χάρτης δεν είναι ο τόπος. Κι οι άνθρωποι δεν είναι αριθμοί ή ποσοστά…
|
