Republiek van Suid-Afrika
Republic of South Africa
Wapen in Pretoria geregistreer:
Suid-Afrika het 31 Mei 1961 ’n republiek buite die Gemenebes geword. In 1962 het die Parlement die Heraldiekwet deurgevoer, wat ’n heraldiese gesag geskep het bestaande uit die Buro vir Heraldiek, onder ’n Staatsheraldikus. Die eerste Staatsheraldikus is in 1963 aangestel en het sy kantoor in die Uniegebou, Pretoria, gehad (die kantoor het sedertdien na elders in die stad verskuif).
Die buro het die landswapen met sertifikaat No 152, gedateer 13 Mei 1968, geregistreer. Die illustrasie volg die Kruger Gray-tekening en die bewoording van die blasoen is sigbaar anders as dié van 1910, maar die wapen wat so geblasoneer is, is steeds dit wat in 1910 verleen is en in 1930 en ’32 herteken is. My vertaling van die blasoen lui:
Wapen: Gevierendeel, golwend gesny: I, in rooi, ’n vroulike figuur wat Hoop voorstaan, wat haar regterarm op ’n rots rus, en wat met die linkerarm ’n silwer anker steun; II, in goud, twee lopende swart wildebeeste, in hulle natuurlike kleure; III, in goud, op ’n eiland ’n oranjeboom van groen met vrugte in hulle natuurlike kleure; IV, in groen, ’n trekwa van silwer.
Helmteken: Op ’n wrong van silwer en rooi, ’n gaande aansiende leeu van rooi wat met sy regterklou vier opregte stawe alternatief van silwer en van blou vashou, die stawe van goud vasgebind.
Dekkleed: silwer en rooi.
Skildhouers: Regs ’n springbok en links ’n gemsbok, altwee in hulle natuurlike kleure.
Grond: Onder die skild, op ’n grasgrond van groen, twee proteas elk met twee blomkoppe in hulle natuurlike kleure.
Leuse: EX UNITATE VIRES.
Die bewoording van die Engelse blasoen spesifiseer nie die kleure van die wrong of die dekkleed nie, maar volgens tradisie is die wrong en dekkleed in dieselfde kleure as voorheen.
Grondwet van die republiek:
Suid-Afrika se republiekwording het weinig aan die Grondwet verander. Die nuwe posisie van Staatspresident het van sy voorganger, die Goewerneur-Generaal, slegs daarin verskil dat die amphouer nie die Britse soewerein verteenwoordig het nie. Die posisie was steeds grotendeels seremonieel, en politieke mag is steeds in die hande van die Eerste Minister gekonsentreer – selfs meer as voor die 1950s, omdat (in terme van die Appêlhof-bevinding wat bo genoem word) die Parlement nou as soewerein beskou is. Ten opsigte van tale, het die Grondwet nou Afrikaans en Engels gespesifiseer, eerder as Nederlands en Engels, maar die eweredigheid tussen die twee tale was onveranderd, asook die verskanste aard van die taalklousule.
Nuwe wapentekening:
Brownell skryf (my vertaling): “Op versoek van die Kantoor van die Staatspresident is daar in 1986 effens vereenvoudigde tekenings van die versierde wapen van 1932 deur die Buro vir Heraldiek voorberei, spesifiek vir enkelkleurdruk en vir blokkering in goud.” Hierdie tekening was in gebruik totdat die wapen van 1910 uiteindelik vervang is met die nuwe devies wat in 2000 in gebruik gekom het.
Geen nuwe volkleur tekening van die landswapen is nà 1961 voorberei nie, en die tekening van 1932 het tot in 2000 in gebruik gebly.
Grondwet van 1984:
In 1983 het ’n meerderheid blanke kiesers ’n nuwe Grondwet goedgekeur, wat in 1984 in werking getree het, wat die amp van Eerste Minister afgeskaf het en politieke mag in die hande van ’n uitvoerende Staatspresident gekonsentreer het. Die sittende Eerste Minister, P W Botha, is tot Staatspresident verkies. Hierdie Grondwet het ook die Senaat en die vier Provinsiale Rade afgeskaf, asook die verteenwoordiging in die Parlement van Suidwes-Afrika.
Dit het ook voorgegee om vir Kleurling- en Indiese Suid-Afrikaners segging in die land se sake te gee deur die skepping van twee nuwe Huise van die Parlement, die Huis van Verteenwoordigers (vir Kleurlinge) en die Huis van Afgevaardigdes (vir Indiërs). Maar aangesien die setels wat aan hierdie Huise toegestaan is, permanent beperk is tot 50% van die Volksraad vir die Verteenwoordigers en 25% van die Volksraad vir die Afgevaardigdes, was hierdie toegewing duidelik ’n klug. Die meerderheid van dié wat gekwalifiseer het om vir hierdie twee Huise te stem, het geweier selfs om te registreer, en dié wat verkies is, is nie as die ware verteenwoordigers van die volk aangesien nie.
Swart Suid-Afrikaners is nie eens in berekening gebring nie, want volgens die apartheidsbeleid het hulle hul demokrasie deur die “onafhanklike” tuislandstate Transkei, Bophuthatswana, Ciskei en Venda, sowel as die ses nie-onafhanklike tuislandstate, uitgeoefen.
Verdere veranderings:
Sedert die 1960s het Suid-Afrika ’n lae-intensiteit-oorlog beleef met bevrydingsbewegings in beide die Republiek en Suidwes-Afrika (wat deur die Verenigde Nasies amptelik Namibia genoem is). Tydens die 1970s is Suid-Afrikaanse troepe na die noorde van Suidwes-Afrika gestuur om insypeling deur Swapo te keer, en het Suid-Afrikaanse magte verskeie male Angola betree om geallieerdes in daardie land se burgeroorlog te steun. Die Suid-Afrikaanse Polisie het ook Rhodesië se British South Africa Police in die oorlog aldaar gesteun, en pogings is gemaak om Frelimo, die bevrydingsbeweging in Mosambiek wat nà die onttrekking van die Portugese die mag daar oorgeneem het, te ondermyn. Die veldtog binne Suid-Afrika is geken aan sabotasie, bomme en, op ’n latere stadium, moorde, terwyl die sekuriteitsmagte berug geword het vir skendings van menseregte.
Die val van die Sowjet-Unie in 1990 het beteken dat ingee vir die VN se aandrang op onafhanklikheid vir Namibia nie meer die grens met daardie land sou oopmaak vir infiltrasie deur insurgente met steun van Moskou. Namibia het onafhanklik geword, maar binne Suid-Afrika het President P W Botha met beleide voortgegaan wat al hoe meer gesien is as skadelik vir die land.
Laat in 1990 het Botha ’n beroerte-aanval gely wat hom grotendeels ongeskik gelaat het om die land te regeer, maar hy het geweier om te bedank. Sy Nasionale Party het hom uitoorlê deur hom toe as partyleier te vervang, wat sy bedanking as gevolg gehad het. Hy is as President vervang deur F W de Klerk. De Klerk het tydens die opening van die Parlement in Februarie 1991 aangekondig dat verskeie beperkings wat oor die afgelope 30 jaar ingebring is, sou ophou om te bestaan. Die bevrydingsbewegings sou nie meer verbied wees nie en hul leiers (veral Nelson Mandela van die African National Congress) sou uit die tronk vrygelaat word. Besprekings sou gehou word om ’n nuwe toekoms vir die land uit te praat.
Die besprekings het uiteindelik op Kemptonpark begin onder die naam Kongres vir ’n Demokratiese Suid-Afrika (Kodesa), waar al Suid-Afrika se politieke bewegings verteenwoordig is. ’n Interim Grondwet is opgetrek, en dit is ooreengekom dat verkiesings waaraan alle partye mag deelneem, met stemreg vir alle burgers ongeag van rasse-klassifikasie, oor enkele dae vanaf 27 April 1994 sou plaasvind. Regse weerstand is grotendeels geneutraliseer deur ’n referendum van 1993 wat De Klerk aangesê het om voort te gaan met hervormings. Die partye het ook ooreengekom dat in die begin ’n Nasionale Eenheidsregering opgestel sou word, eerder dat een party alleen die regering sou vorm.
Die uitkoms is internasionaal as ’n wonderwerk erken toe vier dae se stemming feitlik onversteurd voortgegaan het, en burgerlike onrus het feitlik verdwyn. Nelson Mandela is as President verkies (die titel Staatspresident het verval) en het beheer oorgeneem van ’n Nasionale Verdedigingsmag waarin lede van die vorige Weermag gelyk gedien het met lede van die bevrydingsbewegings se gewapende magte.
’n Nuwe vlag is 27 April 1994 in gebruik geneem, maar dit is ooreengekom dat die ou wapen voorlopig sou bly. Dit was duidelik dat ’n nuwe devies nodig is, aangesien die oue die vier kolonies verteenwoordig het wat in 1910 saamgekom het en provinsies van die Unie geword het; hierdie is 27 April deur nege provinsies vervang, waarvan slegs een dieselfde oppervlak gehad het as in 1910, een ietwat groter was, en een geskep is deur om stukke van twee ou provinsies aan mekaar te heg
27 April 2000 is ’n nuwe wapen deur President Thabo Mbeki onthul.
For English, click here
Terug na Armoria patriæ-indeks
Opmerkings, navrae: Mike Oettle