:: Danûstandin bi zimanê Kurdî re wek danûstandina rêvebirekî bi saziyekê re ye, heke ew li ser bingehekê tevahiya saziyê birêve nebe, dê geremol û tevlehevî têkeve wê saziyê û dernexûn bibe. Nivîskarên Kurd jî, ez nabêjim giş, lê hinek ji wan eynî karê rêvebir dikin. Her roj an jî di her deq û nivîsekê, bi teşeyekî bi zimanê Kurdî re didin û distînin, çi di warê peyv û bêjeyan de, û çi di warê rastnivîsandin û rêzimanî de.

Spas ji xwedê re, îro bi saya têknolojî bi hezaran malperên kurdî vedibin, û rojname û kovar tên weşandin; lê hezar mixabin ta roja îro du malper an jî rojname li ser bingeh û rêbazekê di warê bêje, rastnivîsîn û rêzimanî de nagihêjin hev, ne tenê wisa, lê bi sedan û belkê bi hezaran çewtî û şaşî di warê bikaranîna peyvan, rastnivîsîn û rêziman de jî hene.

Di movika yekem de, em bala xwe bidin bikaranîna peyvan. Her nivîskarek peyvekê bikar tîne, baş e, ciyawazî û zêdebûna peyvan nîşana dewlemendiya zimanê me ye, lê carik din hezar mixabin, ji sedî 80 ji van peyvan biyanî ne.

Filan nivîskar dibêje îhtîmal heye û nabêje eger heye an jî gengaz e, ewê din jî dibêje edebiyat û nabêje wêje, tore. Hinekan quncik di malper û rojnameyan  de kirê kirine, lê qet nabêjin taybetmendiya an jî ged û şana rêzimana Kurdî, lê xisusiyeta gramêra Kurdî. Nivîskarekî din, wêrek, nebez, zat, dike cêsûr, serjimar û amar dike statistics. Ên li Ewrûpa jî niştecî, bertek û berkar dikin rêaksyion, heya hinek TV jî danezanî dikin declaration. Heke ez  bi van nimûne û şanekan de pir biçim, ez bawer im xwendevan dê bêhnteng bibe û negihêje dawiya gotarê, bi rastî min dixwast ku ez lîsteyekê bi van bêjeyên biyanî ên bikar tên binivîsim û xwebêjên Kurdî li ber wan dînim, ne ji bo wan nivîskaran hay bikin, lê ji bo xwendevanan ên ku ez bawer im, bedbîn û bêcoş dibin, dema ewqas bêjeyên biyanî di zimanê xwe de dibînin, heya pir jî baweriya xwe bi Kurdî wenda dikin, vêça ez ê xwe rasterê bavêjim movika din. Li vir ez ê derbarî ew kesên ku peyvên biyanî kêm bikar tînin, lê mixabin, ew di korta şaşnivîsandinê wer dibin, biaxifim. Hinek ji van dinivîsin, bihar, ên din jî, dikin, buhar, bohar, bûhar, Gelo ew kîjan rast e?. Hinek dibêjin, hûn, ên din jî dikin hun, şerekî diwar derbarî ku û ko ve heye, xwedê me biparêze dibe mirî û birîndar jî hebin. Kovarek dibêje derûn, lê a din dibêje deron, em dibêjin azadiya rexneyê, dibêjin na, azadîya rexneyê – em dibêjin di stûyê we de ye, dibêjin na, di stûyê we da ye. Em hêj di gengeşiya xwe de ne, nivîskarek dê bê û bêje, ez tinê rast im, em dibêjin na bira ne tu tenî, pir vê yekê dizanin, dibêje na na ez tinê, em ji nîzîk ve dibînin, lê ew qet ji nêzîk va nabînin. Em di vê çarçoweyê de, na bisekinin, di vê çarçoveyê de, dixwazin nivîsên nemirên xwe bibîr bînin, rastî, çewtî û şaşî li cem wan di rastnivîsandinê de hene, lê li gor alav û têkiliyên wê demê peydabûn, û beramberî çewtiyên ku em îro bikar tînin, gerek em bejna xwe ji çewtiyên wan re bitewînin,( bala xwe bidî wan re ne wan ra ).

Gelo lome ji van kesên ku bi ciyawazî dinivîsin dibe lê na?, ez dibêjin, na, çimkî tu dîrak û stûnên ku em xwe pê bipesêrin û bêjin wî/wê bingeh û rêziman şikandiye nîn in, lewma her kes û heya dawiyê dê bêje ez rast im û tu şaş î.......... hwd.

Tev ku ez ne zimannasekî pispor im, lê movika sêyem a ku ez dixwazim li ser rawestim, rêzimanî ye, û bi  a , ê û  ya , yê  ve giredayî ye. Gelo em çima a – ê, ya – yê tevlehev dikin, ta roja îro em nizanin çi van herdu grûpan ji hev cuda dike.

Li gor ez dizanim, sê peywirên a û ê ve hene.

1-  a – ê wek veqetandek bikar tên, ango a li dawiya navdêr zayendê wî nîşan dike û herwisa jî ê, W.N. dibistana Kurdî à a xuya dike ku dibistan navdêreke mê ye, bajarê Efrînê à ê xuya dike ku bajar zayendekî nêr e…hwd.

2- peywira duyem a a – ê jî ku ew karî pênasînê dikin, W.N, rêxisitina navnetewî a mafê mirovan, li vir heke em ya li şûn a bikar bînin dê çewtiyeke mezin be, çimkî a li vir amûra pênasînê ye(definite article), û qet ne amûra arzû ye(possessive article), a xuya dike rêxisitina navnetewî çî ye, ango bi a em dizanin ku ev rêxisitin bi pirsgirêka mafê mirovan mijûl dibe, û qet ne arzû û milkê mafê mirovan e, lê mixabin, ta nivîskarên mezin jî vê ya arzû li şûn a pênasînê bikar tînin, em dibînin yek ji wan bi vî dirûvî têgîna xwe diderbirîne û dibêje “mijara yekem ya ku ez dixwazim li ser rawestim” lê a rast li gor nêrîna min ev e mijara yekem a ku ez dixwazim li ser rawestim, çimkî ew me bi mijara ku dixwaze li ser bisekine dinasîne, û ji bilî bikar anîna a li şûn ya, dê hevok tu xwebêjeyan eed.

Ev derabrî a, herwisa jî ez ê nimûneyekê li ser ê pêşkêş bikim, derhênerê navdar ê kurd Yilamz Gûnêy li Parîsê veşartî ye , heke em vê hevokê bi Îngilîzî binivîsin dê wisa be, the famous Kurdish director Yilamz Gûnêy is buried in Paris. Nexwe ê ji me re diyar kir ku derhênerê navdar Kurd e, ango ê Yilamz Gûnêy bi me wek derhênerekî kurd da naskirin.

Heke em hevoka jorîn bi yê li şûn ê binivîsin û wergerînin Îngilîzî dê wisa bibe.

Bi Kurdî.  Derhênerê navdar yê kurd Yilamz Gûnêy li Parîsê veşartî ye.

Bi Îgilîzî. For famous Kurdish director Yilamz Gûnêy is buried in Paris. Bi baweriya min ev hevok bi tu şêweyan ne gengaz e.

3-  peywira sêyam a  a  - ê  jî ew e  ku ew rola relative pronouns dileyizin, W.N, keçika ciwan a* ku ew ligel rûniştibû hevkara wî ye. Baş diyar e ku a rola relative pronoun leystiye, û me bi keçika ku bernavê ew vê re rûnştibû dinasîne û dibêje ew hevkara wî ye.

Heke em hevokê bi bikaranîna ya li şûn a jinûve binivîsin, dê çawa bibe ?. Keçika ciwan ya ku ew ligel rûniştibû hevkara wî ye. Wek em hêmanên binxêzkirî dibînin, a karê xwe yê asan wek veqetandok dike, lê gelo ya li vir çi karî dike ? helbet bersiv nîn e.

Di vê kurtelêkolînê de, ez gihîştim encama ku a – ê hertim ew sê peywirên ku me anîne ziman dikin û ya – yê jî qet bi wan nayên guhertin û berejavî. Karê sereke û tenê yê ya – yê ve  ew e ku ew herdu amûrên arzû(possissive ponoun) ne, û nîşana arzûya fîzîkî û madî ne.

Li taliyê ez doza lêborînê ji we dikim heke min şaşî û çewtî kiribin. Çimkî li dawî, armanca me gişkan serrastkirin û palînkirina zimanê kurdî ji şaşî û çewtiyên rêzimanî ye, û bê hewldan û hin caran serkeftin û hin caran binkeftin, em ê nikaribin bigihêjin armanca xwe.

Mihemed Elî, Efrin

[email protected]

-----------------------------------------------------------------

li vir mamoste Reşo zîlan bi vî şêweyî dinivîse keçika ciwan ku ew ligel rûniştibû hevkara wî ye.  Bi baweriya min, heke rengdêr di navbera Ku û navdêr de hebe, gerek em a berî ku binivîsin, heya ku bi xwe jî relative pronoun e, lê dema rengdêr dikeve nav navdêr û ku ve, wan ji hev bi dûr dixe, û rê û berge dide şaşî û gongiyê.