Mihemed Elî, Efrîn

[email protected]

irov wek heyînekî jîndar û hişmend ji alî bandorên cur bi cur ve tê raçavkirin. Ev bandor hem neyênî û hem jî erênî ne, bi vegotineke din, ev bandorên ku hêza xwe ji hêmamên, jîngehî, hizirî, û derûnî distînin, dikarin hem hişmendî û behreya mirov bi pêş bixin, û hem jî wan tew têk bibin. Lê divêt ku em van hêmanan bicurînin(tesnîf) bikin, yanê hin hêmanên bandora xwe li ser mirov, teqez xwezayî ne û hêza xwe ji xwezayê digirin, û hin jî girêdayî hêmanên hest û hizirî ne.

Gava mirov li ber germê pir xwê dide, derbûna bermayên ku encama şewtandina germokan di canê wî de, laş û tevgera wî giran dikin û livîna wî lawaz û tiral dibe, gava mirov li ber sir û seqemê ditevize, xwîn di damarên wî de diqerime û nahêle ku Oxygen zû bigihîne aliyên laşê wî û baş tevbigere, gava mirov amanên giran radihêje, êdî parxoneyên(muscle) wî ditevizîn, li hev dalên û êş û elemê didin canê wî û nema dikare karê xwe berdewam bike... Ev çend nimûneyên bandora hêman û regezên xwezayê li tevgera mirov in. Digel vê yekê, em dikarin van bandoran di pileya duyemîn de bi cih bikin, çima, ji ber ku ev hêman girêdayî tiştine viyanî ne, ango mirov heke pir westiya dikare çendekê vehese û bêhna xwe vede, piştre dîsa dikare dakeve gorepana xebata xwe, û di encamê de dikare van bandoran pûç bike. Lê tiştên ku bandoreke mezin li hiş û gewdeyê mirov dikin û pêkan e bibin sedema jibinvetêkçûna hêz û şiyana wî ya kelexî û hişmendî, bandorên ku hêza xwe ji hêmanên hizrî û derûnî  digirin ne.

Wek me li jor jî gotibû mirov heyînekî jîndar e, û ji ber ku jînadar e, ew hîs dike, diponije, hez dike, tengezar dibe û...hwd. Ev hemû gedên mirov dihêlin ku ji alî derûnî ve pir hestiyar be, belê hestiyarbûna wî jî ji bandora ku hêmanên cur bi cur şopa xwe li ser hîsbûna wî dihêline ye. Ango ev hêman dikarin mirov şad bikin, bixeyidînin, bikenîn, bigrînin û ...hwd. Lê ciyawaziya van hêmanan ji hêmanên ku bandora xwe li laşê mirov dikin ew e ku ev hêman û bandor nikarin bi vîna mirov pûç bibin. Berevajî, ew yan mirov digihînin asta herî bilind ji behreya laşî û hişmendî û yan jî wî tew pûç û bêhiş dihêlin.

 Di malê de heke dayîk atmosfêrekî derûnî baş ji zarokên xwe re peyda bike, ew zarok, bilîmet, livok û xwedî behreyeke bêhempa derdikevin, lê berevajî be, zarok hem ji alî hişê xwe ve û hem jî laşê wî tiral û lawaz derdikeve. Hevjîn jî her wisa dikarin an bibin xwedî hêz û behreyeke bêhempa û mal û jiyaneke puxte ava bikin, heke rêkeftin di navbera wan de hebe û etmosfêrekî derûnî ji hev re peyda bikin, yan jî ew dikarin mala xwe bikim hêlîna şer, pevçûn û tiraliyê û derûn û rûyên şikestî... Xuya ye ev hêman berevajî hêmanên ku bandora xwe li laşê mirov dikin ne, çimkî dema wisa dibe û derûna mirov birîn dibe, kes nikare di çend demjimêran de an jî di çend rojan de wê vehesîne û ji nûve vegere ser hêz û şiyana xwe ya berê, birînên derûnana hertim kûr û bêderman in, û heke derman hebe jî, ew demek dirêj dixwaze ku sererast bibe - tevî ku ew tew wek berê nabe-. Rastî ev hêmanên ku bandora xwe li derûna û hişmendiya mirov dikin ji ên xwezayê bi bandortir in, lê bi baweriya me, mirov heke hişmendiya xwe bikar bîne, dibe dîsa rê li ber wan bigire, û xwe û kesên di mal û civaka wî de ji neyêniya wan biparêze, tenê dibe ew nirxebar be, û bi çavekî dûr li tîmarkirina pirsgirêkan binihêre...

Tenê hêmaneke ku bandora xwe der vîna û şiyana mirov e, û birîneke kûr di dil û kesayetiya wî de dihêle û dibe taq di têkoşîna wî bi jîyanê re, ev hêman jî têkçûna evînî ye.

Digel ku evîn ji hemû mirovan re peyda ye lê çemkê wê li gorî berjewendiya mirov tê şîrovekirin, ango ew kesên ku di evînê de biser dikevin dibêjin “ Evîn jiyan e, evîn ajoya ku jiyanê xweş dike û dibe sedema ku mirov jiyaneke şad û bextewar û serkeftî di bin sîwana wê de bijî”, lê ew kesên ku di evîna xwe têk diçin, evîn li ba wan reşî, kambaxî û seza ji xwedê ye… Heke em bixwazin cudayetiya di navbera kesekî evîdar û serkeftî, û kesekî ku di evîna xwe de têk çûye, binasin(çi jin, çi mêr dibe), em bala xwe bidin, axaftin, tevger, xebat û pêşbîniya wan ji jiyanê re. Ew kesê evîndar û serkeftî, tim diaxive, pir dilebite, behreya wî ya hişmendî dehbare dibe, ew nikare li cihekî bisekine, xwe ji mijarekî davêje yek din, ew difikire pêşerojê çawa bike û çareyan ji hemû tengasiyên li peşberî xwe re dibîne û ji bo wan dixebite, heke xwendevan be, di ders û waneyên xwe de serkeftî ye û pileyên herî bilind bi dest dixe, heke bazirgan be, di xebat û bazara xwe de serkeftinên bêhempa diafrîne, heke nivîskar be, li şûn her hefteyekê mijarekê binivîse, û her du salan pirtûkekê( çi helbest, çi lêkolîn be) derxîne, xebata xwe dubare dike û zimanê wî, terzê wî xweştir û naziktir dibe… Ema ew kesê ku di evîna xwe de têk çûbe, teqez berevajî van hêmanên me li gor rêzkiribûn dixebite, mirovê di evînê de têk diçe (çi jin, çi mêr be) li zayeda din hertim bi çavekî reş dinihêre, baweriya xwe nema pê dike, sêwiran û planên xwe her ku diçin lawaz dibin, têkurkiya(aspiration) xwe tenik û vala dibe û …hwd.

Li dawiyê em dikarin bêjin ku mirov bi hebûna xwe li ser rûyê zemîn hertim bi ber tora bandorên têvel dikeve, û ev bandor dibin rêbazên ku xweza û qeder ji jiyana wan re amade dikin. Lê gerek mirov ji bîr jî neke ku aliyekî mezin ji behreya wî di destan de ye, û her çiqas ne tekûz be jî, lê ew heya radeyekê xwedî vîn û tevgera xwe ye, û di encamê de berpirsiyarê kiriyar û hilbijartinên xwe ye jî, û çiqas bi hişmendî tevbigere, dê ewqas jiyanê têxe bin zeft û berjewendiya xwe, û nebe dîl û êsîrê lawazî û eletewşiyê...