::
Digel ku
kurdînasê mezin Celîlê Celîl jiyaneke pir fireh û kûr di nav Kurdan de
nejiyaye; lê wî bi dehan pirtûkên ku bi fêr, kevneşopî, dab û folklorê
Kurdan ve grêdayî nivîsandine. Bi veguhestina gotina wî em ê raz û
penhaniya xebatê wî yê pîroz binasin “ Şopandina folklor û dîroka
Kurdan bi tu havil û berjewendiyên takekesî ve ne girêdayî ye, ev kar
ji bo parastin û gihandina vî folklorî ji nifşên pêşerojê re ye, em
çiqas bi saman û rêkûpêkî lê bixebitin, em ê ewqas tê te biserketî
bin”. min jî hewl daye ku ez rêya vekolandin û naskirina folklore
Kurdî bigrim, û hêvîdar im, ku ez hinekî ji xebatên mamosteyê mezin
Celîlê Celîl bikim.
Silavik germ li te maosteyê mezin.
Sînema
serî bi doman, ji Folklorê Kurdî.
Sînem keça mirovekî pir dara û dewlemend, xwîşka du birayan bû.
Serpêhatî û çîroka Sînemê li Herêmeke ku jê re dibêjin Serhatî,
qewimiye. Çîroka Sînemê berî her tiştî, ji zilm û stemkariya ku ji
hêla mêran ve li jinan tê kirin tê, û xuya dike çawa jin hertim hêmanê
di civakê de, bi kêşe û diyaroka nizim e. Di navrêza çîrokê de, em ê
bibînin çiqas hêman û factor di civaka Kurdî de rolekî neyênî
dileyizin, û hêj bandora wan ya neyênî berdewam e.
Bavê
Sînemê karê bazirganî dikir, lewma ew her demekê tev herdu lawên xwe
diçûn cih û bajarên dûr. Ji ber vê yekê, Sînem bi tenê li mal dima, û
diviyabû ku yek bala xwe bide Sînemê û jê re xwarin û hûremûran bîne.
Li bajarê ku Sînem lê dijiya, meleyekî li ba xelkê pir birêz û hurmet
hebû, navê xwe jî Abid bû, hemû xelkê wî bajarî ewlehiya xwe pê
dikirin, ango heke yekî bixwesta biçûya welatekî dûr, mele bi mal,
milk û zarokên xwe diwesand.
Salekê,
bavê Sînemê tûşî bazareke mezin bû, û bo bazara xwe serkeftî be, ew
bêgav me ligel herdu lawên xwe biçe bajarekî dûr û li wî bajarî demeke
dirêj bimîne. Bavê Sînemê wek hemû xelkê bajêr, bo ji alî keça xwe ve
bê xem û qisawet be, gazî mele kir, ku ew li Sînêmê di dema rêwîtiya
wî de miqat be.
Li
dawiyê, roja rêwîtiya bavê Sînemê hatibû, wî Sînem temîn kir ku pêdivî
û hûremûrên xwe ji mele bixwaze û bi tenê neçe sokê, bi rastî, ji mafê
bavê Sînemê bû ku xema keça xwe bixwere, çimkî Sînem hem ciwan bû, û
hem jî zor zor xweşîk bû.
Di
rojên destpêkê de, piştî rêwîtiya bavê Sînemê mele bi teşeyekî asa
pêdivî û hûremûrên Sînemê jê re danîn, û diyaroka xwe wek ku xelkê lê
dinihêrî dagirtibû. Rojekê, mele Abid tiştên ku Sînemê ji xwestibûn
anî, heyama Sînemê tişt ji destên mele digirtin, çavên mele li sînemê
ketin, wî dît çiqas sînem xweşik û bedew e, belê bi vê dîmenê re mele
serxûş bû, her wiha ged û peywira meleyan ji serê wî firiyan, ango wî
bi nêteke qirêj û çavên pîs li Sînema bêguneh nihêrî. Roja din wexta
mele tişt ji Sînemê re bir, di hişê wî de bû ku derî têvede û têkeve
cem sînemê bo destdirêjiyan lê bike.
Teq,
Teq, Teq ….
Kî ye ?
Ez im,
keça min, apê te mele me, va tiştên
te xwestibûn min ji te re anîne. Bi vekirina derî re, mele bi
hêrs ew têveda û hewl da têkeve hundir, lê Sînemê kerîbû derî jinûve
bigirta.
Apê
mele ev çî ye, ma tu ji ber rihên xwe ên sipî fedî nakî ?.
Ez ez,
ne apê te me, ez dixwazim bigihînim te, hestên min bi ser te de
dikelin, ez dixwazim bi te re bibim yek.
Tu fedî
nakî, teres, ma tuyî ewê ku hemû xelkê bajêr ewlehî û baweriya xwe pê
dikin !, bi xwedê heke bavê min vegere, ez ê bihêlim ew mûyên rihên te
ta ta hilke.
Sînem,
dilê min, heke tu derî venekî, ez ê nema xwarinê ji te re bînim û tuyî
di hundir de bimirî, wek tu dizanî bavê te dê pir dereng were ta tu
zindî bimînî û jê re bêjî.
Ez di
hundir de bimirim, baştir e ew kesên qirêj mîne te, bigihêjin min,
teres.
Piştî
vê bûyerê, Sînemê nema derî ji kesî re vedikir, û begav mabû ku nanî
kufkî (genî) û ava qirêj vexwe, mele jî ji alî din ve her ku diçû,
hêrs û kela xwe bi ser Sînemê--keçika bêguneh de bilind dibû, û li her
rê û derfetan digeriya ku bigihîne sînemê û destdirêjiyan lê bike,(mirovê
me bibû kerekî ser bêderên havînê, ê ku ji bo mankerekê gund tev
dernexûn dike).
Piştî
ku mele kûr fikirî dê çawa bigihîne Sînemê, ew gihîşt têgînekê ku ew ê
Sînemê bi xapandinê ji mal derxîne, vêça mele pîreke bê holman(wijdan),
ji bo vê peywira qirêj kirê kir, Peywira pîrê jî ew bû ku Sînemê bi
xapandinê bîne mala xwe, bo Sînem serî û cilên xwe bişo, bi bahaneya
ku ew ji mêj de ji mal derneketî ye. Her wiha pîr çû ber mala Sînemê û
li derî xist.
Teq,
Teq, Teq …..
Kî ye ?
Ez im,
keça min.
Tu kî
yî ?
Ez
xaltiya te me, keça min, ev bû demeke te ne serê xwe ne cilên xwe
şoştine, bi xwedê te gunêh î keça min, were em ê herin mala min tuyî
serî xwe, cilên xwe bişo û dîsa vegerî mal, netirse, ez ê te biparêzim.
Na, ez
newêrim ji mal derkevim, ez pir ditirsim.
Na,
delala min netirse, ez ê te biparêzim, û kes newêre bi te re tiştekî
bêje.
Rastî
ku cara yekem, pîrê nikarîbû Sînem bixapanda, lê pîra veşartî, bi
zimanê xwe yê rewan, karî paşê Sînem bixapanda, ta Keçika bêguneh
baweriya xwe pê kir û vê re çû mala wê, belê di vê navberê de, meleyê
qirêj jî hazir û amedeyên xwe kirin, û di hemamê de li benda Sînemê bû.
Li mala
pîrê.
derbas
be keça min derbas be, netirse, here hemamê av germ e, wey wey, ma ev
porê zêrîn ne neşayist e (herame) ku wisa wek kulavan bibe.
heyama
Sînemê cilên xwe li hemamê êxistin, meleyê çav sor xwe ji paş perdeyê
ajvêjt.
Ha ha,
ha ha, horîka min, Sînema min, oh, çermê te, porê te, rûyê te çiqas
xweş kin, were, were, ji min nereve ez ji te hez dikim.
Sînema
reben
‘meleyê min, delalê min, ma tu xwedê nas nakî, ma wisa dibe, ne
gerek e, em berî laşê xwe bişon û paşê karê xwe bikin‘.
Erê erê,
delala min, em ê laşê xwe bişon, bişon, erê, ma çoma na, aha aha, xuya
ye tu kedî buyî ha, ne wisa ye ?.
kêlîka
mele li ber hewzû (cirin) rûnişt, Sînemê bi lezgînî zerikên ava germ
li pey hev li pey hev li serê mele kirin, ta ew bêhiş bû, û zû Sînemê
cilên xwe li xwe kirin û reviya mal.
Roj
borîn û Sînema bêguneh di mal de derî li ser xwe girtiye, nanê genî û
ava mezixî û qirêj vedixe. Di vê navberê de, li nav bajêr belav bû ku
bavê Sînemê tev kerwanê û bi barekî pir giran û mezin ji bazara xwe
vedigere. Dema meleyê teres weha bihîst, di dilê xwe de got “ bi xwedê
heke bavê Sînemê bê û tiştê ku min bi Sînemê kiriye bibihîse, ew ê
stûyê min bibire “, vêça mele pêş de berve kerwana bavê Sînemê çû, bo
derewan li Sînemê bike û bavê Sînemê wê bikuje, ta sir û raza Sînemê
vê re bimre.
Mele
digihîne kerwana bavê Sînemê
Wey tu
bi xêr hatî, wey tu bi xweşî hatî taca bajarê me, bazirganê mezin, bi
xwedê bêyî hebûna te li vî bajarî, tu xêr û bêra xwe nîne.
Zor
spas meleyê mezin, tu çawayî, keça me çawa ye ?, ez hêvîdar im ku
Sînemê tu bi xwestek û daxwazên xwe newestandibe.
Ax, ax,
bazirganê mezin, ax, ez ê çi bêjim, bi xwedê ez nema dizanim, û ji
dilê min nayê jî ku ez bêjim; lê gerek tu zanibî.
Meleyê
min , te ez tirsandim ha, bêja çi heye !.
Ez ê çi
bêjim, Sînem li ku, keça te li ku, ji roja ku tu û heru lawên xwe rêwî
bûne, Sînem her roj bi xortekî re diçe û tê, Sînemê mala te kiriye
(…….), min bibexşîn, lê ev rastî ye.
Mele,
tu çi dibêjî, keça min Sînem !!!!
Belê,
belê, keça te, ma tu ji min bawer nakî. Ez hatim pêş te, bo tu bi xwe
vê yekê nebînî, bi xwedê ez ditirsim, ji xeyda re tiştek bê serê te,
ma ev lekeyek biçûk e, ku bi mirovekî wek te ve bê çespandin.
Wey
keça bênamûs, bi xwedê ez ê te bikujim, û xwîna te vexwim.
Kuro,
bavê Sînemê ji lawê xwe yê biçûk re got, here wê dêlikê bikuje û
kirasê wê jî bi xwîn bike, bo ez vexwim, belkî hinekî dilê min hênik
bibe, pêre laşê wê bavêje ji sayên ser sergiyan re, bo tu caran nayê
bîra min, ku ez bavê wê dêlikê bûn.
Birayê
Sînemê yê biçûk berê xwe da bajêr, bo fermana bavê xwe bi cih bîne.
Li ber
deriyê mala Sînemê
Teq,
teq, teq ….
Kî ye ?
Ez im,
birayê te.
Ez
bawer nakim, birayên min herdu rêwî ne, û dê demeke dirêj li derveyî
bajêr bimînin. Dibe meleyê teres tu şandiye bo carik din min bixapîne,
û destdirêjiyan li min dike.
Bi
xwedê ez birayê te me, heke tu bawer nakî, vaye gustîlka min seke.
Sînemê gustîlk dît.
Keke keke, we ez
çima bi tenê li ber destên vî meleyê teres, ajalê dirinde, hîştim.
Gava birayê Sînemê
li rewş û dilîniya wê nihêrî, zanî ku mele derew kirine, û xwîşka xwe
jî bê guneh e. Her wiha Sînemê ji birayê xwe re ew tiştên ku mele bi
serî wê kirine hewaldan, lê birayê wê qet negot ku mele hatibû pêş
wan, û ji wan re li ser Sînemê wisa axifîbû.
Birayê Sînemê, ji
ber ku ji bêgunehiya xwîşka xwe dabîn (tekîd) bû, nikarîbû ew bikuşta
û ne jî karîbû fermana bavê xwe bişkande, çimkî wî baş dizanî ku bavê
wî baweriya xwe bi derewên mele kiribû, û heke ew biçe cem bavê xwe û
Sînemê nekuje, dê bavê wî, wan herduyan bikuje.
Bo birayê Sînemê vê
pirsgirêkê çareser bike, biryar da ku Sînemê veşêre, lewna ji Sînemê
xwest ku xwe made bike.
Sînem xwîşka min,
xwe amede bike, em ê biçin cem bavê me, wî ez şandime bo ez te bi xwe
re bibim, bi rastî qasî ku bîra te kiriye, ew pêre negihîşt ku
bigihîne bajêr û te bibîne.
Sînem û birayê xwe
ve berve Kerwana bavê wê çûn. Di vê rêwîtiya wan de, dê deriyekî nû li
jiyana Sînemê vebe, Sînem dê bi salan ji bavê xwe, birayên xwe û bajêr
ve bi dûr keve, sedem jî qirêjî û pîsîtiya meleyê Abid e.
Sînem û birayê xwe
pir meşiyan ta şev li wan hilhat û ew westiyan, lê bi rê ve birayê
sînemê tim bi xwîşka xwe diponijî, gelo çarnivîsa wê dê çawa be, ma
heke wê bi tenê li vê çolê bihêle, ma gur û çeqel dê wê nexwin, lê wî
ev eger ji kuştina wê bi destên xwe an jî birina wê ji bavê wî re
baştir didîtin.
“Sînem, xwîşka min,
em ê îşev li li ber vê darê derbas bikin, hem em û hem jî hespên me
westiya ne, em ê li vir razin û sibê em ê berve kerwana bavê xwe biçin.”
Birayê Sînemê got.
Birayê Sînemê bi şev
xew nekir, sekinî ta Sînem kete xewê, pêre tiştê xwe kir hev, û Sînem
li şûn xwe hîşt çû. Bi rêve wî xezalek kuşt, û kirasekî Sînemê ê ku bi
xwe re anîbû, di xwîna wê xezalê da, û berve kerwana bavê xwe çû. Ew ê
paşê ji bavê xwe re bêje ku vaye kirasê Sînemê, min ew kuşt û kiras di
xwîna wê da, belê ew tişt dê dilê bavê hatiye xapandin bi êş rihet
bike, lê meleyê teres, dê ji dile de şah û rihet bibe.
Roja din sibeyê,
Sînemê çavên xwe vekririn, lê ne birayê xwe hebû û ne jî hesp hebû,
Sînemê nizanîbû ew li kuye, û ne jî zanîbû dê kuve biçe, pir bang li
birayê xwe kir lê neçar bû, Sînem li çol û çiyan wendabû.
Sînema reban bi
salan çavgirtî û wenda me, Sînema xanim, Sînema nazik, li çol, çiyan,
gund û bajaran tu kar hehîşt û kir ta nanê devê xwe derxîne. Li alî
din mele bibû dostê tev nêzîk ji bavê Sînemê, û birayê biçûk jî, bêçar,
bi guneh û dilêş mabû.
Sînemê demeke dirêj
pars jî dikir, Sînema, keça şahê bazirganan bibû parsecî û gund gund,
bajar bajar, didan hev.
Di rêwîtiya Sînemê
ya gund û bajaran de, rojekê wê ji nûşkeve xwe li bajarê bavê xwe dît,
Sînemê nema zanîbû şah bibe, nema zanîbû bigirî, hemû rojên kevn bi
şahî, êş û keserên xwe hatin bîra wê, mala wan, birayên xwê, û kesera
tev bi êş jî nebaweriya bavê wê pê bû, çimkî, ji roja ku Sînem ji
birayê xwe qetîbû û li gund û bajaran wek parsecî digeriya, meseleya
wê bibû benîştê devan û ketibû devê xelkê.
Li bajêr tu kesî
nikarîbû Sînem nasbikira, çimkî borîna ew dema dirêj û zehmetiya ku
Sînemê dîtibû bandora xwe li wê bêgunehê kiribû, ligel ku wê jî
xwestibû kesayetiya xwe veşêre û bixebite ta rastiyê ji bavê xwe diyar
bike.
Sînema bi kesayetiya
pîreke piştxûz û parsecî rasterê çû mala bavê xwe, lê dîmena ku Sînemê
li wir dîtibû bêtir agir bi dilê wê xistibû, Sînema reben bi ketina
mala bavê xwe re dît ku meleyê teres û pîra bê bext, her yek li
aliyekî bavê Sînemê rûniştine, û bi devên xwe yên pîs û qîç berz
dikenin.
Sînem li mala bavê
xwe
Mala xêrdar, mala
xwanedan, roja we bi xêr , ma hûn parîk nan nadin, va pîra reben va
pîra birçî.
“Qereçiyê, hele
were, dibêjin qereçî pir çîrok û meseleyên ku dilê mirovan rihet û şah
dikin dizanin, ma tu jî van çîrok û meselyan dizanî?“.
Bavê Sînemê got.
“Erê, rast e, kalê
hêja, lê ez ditirsim çîrokên min dilê te sotin bikin, ne şah û rihet
bikin.”
Sînemê vegerand
wek çawa ku mele
Sînem naskir û tirsiye
“ bazirganê mezin,
dev ji vê qereçiyê berde, ma te cil û kelexa wê ya qirêj nedîtine, ez
bawer im, çîrokên wê mîna cilên wê ne.“
“Mele, bila tu bi
cilan neyê xapandin, cil û rih nasnameya mirov ya rasteqîn diyar nakin.”.
Sînemê
got
“Aha bazirganê mezin,
te dît ev qereçî çi zimandirêjiyan li min dike, tu bi xwedê dikî wê ji
vir biqewtîne, bila hişê me li hev nexe, paşê bîna wê ya pîs hundir
tijîkirî ye, de rabe here, rabe.”
“Na, bi xwedê min ji
wêrekî û xedariya vê qereçiyê hez kir, û ez ê meseleyeke wê guhdarî
bikim.”
‘Lê bazirganê hêja,
heke tu dixwazî guh li meseleyeke min bikî, dibe tu mercekî min heye,
bicih bînî”. Sînemê got.
Bi xwedê, mercê te
çi be, ez ê bicih bînim, tenê vê meseleya zêrîn, ji devê xwe derxe,
Dikene!
“Ez dixwazim hemû
deriyên mala te kilît bibin, û kilît jî bikevin bin kaba min“. Sînemê
got
Ser serê min, kuro
deriyan kilît bike, û kilîtê dibe qereçiyê, ma em sekin, ev çi bela
ye.
Di vir de, bû
pirpita dilê mele, wek çawa têgihîşt ku ev Sînem e, û diwxazê tola xwe
ji mele vede.
Sînemê piştî ku
kilît kirin bin kaba xwe, dest bi çîroka xwe kir, ji roja ku bavê wê
ji bajêr çûye û mele Abid pê wesandiya, tiştên ku mele kirine,
xapandina pîrê, hatina birayê xwe, wendabûna wê li çol û çiyan, ta
roja ew carik din gihîştiye bajarê xwe û hatiye vê male.
“Bazirganê mezin”
mele pir caran çîrok birî “bes ez bi derve ve biçim, bi xwedê min
bi xwe de mîzt”.
Li dawiyê, Sînem
rabû ser lingan û got “ bavê min , ma tu Sînemê bibînî tuyê nasbikî”,
her wiha Sînemê şerpa serê xwe çirand û got, “bavo zalimo, va ez im,
Sînema ku te baweriya xwe pê birî û baweriya xwe bi vî teresî kir”.
“Sînem, delal, keça
min, ez destên te diramûsim, min bibexşîn, bi xwedê ez bi vî teresî
hatim xapantin din, delala min were hembêza bavê xwe, ax ax xwedêyo
zor zor spas ji te re.”
Mele û pîrê herdu
bi hev ve hatin girêdan û li hemû kolanên bajêr hatin gerandin û
riswakirin, pêre herdu jî hatin bi darvekirin, û bajar ji pîsîtiya wan
rizgar bû. Li vir meselyea me jî kuta bû.
Amedekar mamoste
Mihemed Elî, Efrîn
[email protected]
|