KURDISH CLUB KURDISTANCLUB KURDFOLKLORE

.:: Her fêr her dabek berhemeke Dîrokî ye::.

Mamoste Mihemed Elî

Naskirina fêr û kevneşopiyên gel û miletekî rolekî mezin di naskirina jiyan û derûna wî de dilîze, jixwe, her fêr û dab ber û encama bûyer û serpêhatiyekê ye, ew serpêhatî di civakê de qewimiye û bandora xwe li ser civakê hîştiye, ev bandor çi erênî çi neyênî be, ji herdu aliyan ve sûdmend e û nifşên pêre dê aqil û wateyan jê rakin û di jiyana xwe de bikar bînin.

Di dîroka me Kurdan de bi hezaran bûyerên qewimîne û bandora xwe li ser civakê hîştine hene, ev bûyer bi giştî ji nifşên pêşerojê re bûne aqil û rê, û Kurdan, belkî ne gişkan jî, aqil û wane jê hilanîne û ew di jiyana xwe de kirine rêbaz û li ser meşiyane. Tiştê tev balkêş di dîroka me Kurdan de ew e ku hemû bûyerên han bi şêweyekî hunerî hatine berhevkirin û bûne çîrok, helbest, stran, dastan û hevalok, û bi teşeyekî devkî ji nifşekî derbasî ê din bûne. Îro, digel radeya bilind a nexwendin, hejarî û nezaniyê, û digel pest, zor û stemkariya mêtinger û dagîrkeran, ên bi şev û roj hewl didin nirx û çemkên resen di nav Kurdan de bikujin û rabirdûya me ji jiyana me a îroyîn bibirin, em nikarin çavên xwe li ber rola pîroz û bingehîn a ku mezinên me di veguhestin û gihandina van fêr û kevneşopiyan de dilîzin damirînin an jî rola sereke a van fêr û daban di naskirina rewişta Kurdî de nadar û mandel bikin .

Em dibînin wexta lêkolînerek dest davêje soraxkirina dîroka Kurdan ew xwe berî her tiştî dispêre, fêr, çîrok, stran,dîlok, hevalok... hwd, û heke em pirtûka Kurdînasê Rûsî Basîlî Nîkîtîn, Kurd xwendineke sosyolîcî û dîrokî bixwînin em ê vê rastiyê bibînin, Wek nimûne, Ew kesê dastana Mem û Zînê dixwîne pir aliyên civaka Kurdî di wê demê de nas dike, çi aliyên Siyasî, civakî, evînî û neteweperestî.

Bo rastî û wateya hin bûyerên li herêma Efrînê qewimîne û ji xelkê re bûne aqil û ders û wane jê rakirine pêşkêş bikim, ez ê li ser hevalokekê ji hevalokên wexta ku Bûkê hene dikin biaxifin û bi hûrbînî şîrove bikim, hêvî dikim, ez wêneya wê ya rast derxînim holê. Ka em bibînin çi li paş van gotinan veşartiye û ta çi radeye van hevalokan damar û rêşiyên xwe berdane.

Ev hevalok bi sernavê Firîng Sewda ye.

Di vê hevalokê de, em hest û dilîniya hem keçikê û hemi dayîka wê dibînin, Dayîka Firîngê an jî keçikê dilêşiya xwe pêşberî me dike û di gotinên wê de em dibînin, piştî keçika xwe mar bûye an jî zewiciye çiqas dilê dayîkê bi veqetandina delala xwe êşiye.

Dayîk dibêje:

Here here firîng sewda

Here here firing sewda

Te li ser xanî bilxur tevda

Çûm û hatin firîng di xew de

Min qêmîş nekir ser veneda

Firîng firîng firîng sewda

Em dibînin çawa dayîk wêneyên keçika xwe bibîr tîne û hezkirina xwe ji delala xwe re pêşkêş dike, ew tîne bîra xwe firînga wê bi qîret bû û karê malê dikir, di vir de gotina te li ser xanî bilxur tevda wateyeke razberî ji qîretiya Firîngê re pêşkêş dike, û wexta Dayîk dibêje Min qêmîş nekir ser veneda, bi girûvekî tekûz ji me re xuya dike çiqas wê ji keçika xwe hez dikir û nedixwest wê ret bike û biwestîne, belê ev dîmen îro jî heye, çaxa em dibînin pir dayîk xewa keç û kurên xwe nahermînin û wan di xewa şêrîn de dihêlin.

Di navrêza hevalokê de, dora keçikê tê û ew jî bîriya xwedanên xwe û cîwarê zarokatiya xwe ji me re pêşkêş dike û dibêje :

Xaniyê bavê min bi qobilme ba

Me girtiba zok ordeka

Yek ya min be yek ya te be

Mala barkir Albistanê

Ez û Firîng li şûnê manî

Di vir de keçik mala bavê xwe bihûrbînî bibîr tîne heya ew qal qobilmeyan jî dike, qobilme jî berê dixistin navê qorên keviran ên rûyên xaniyan, û ew qobilme jî bi rahatî ji kevirên şekirî yan jî ên xemilandî dihatin çêkirin, wek çawa îro kevirên mermer rûyê xaniyan dixemlînin, berê qobilmeyan rûyên wan dixemilandin û bi rahatî wêneyên lawiran an jî ayet û bendên olî li ser dihat nivîsîn. Pêre keçik hêvî dike zû biçe serdana xwedanên xwe û şahiya xwe di vê serdanê de bi xwedanên xwe re hevpar bike, û ev yek jî di gotina

Me girtiba zok ordeka,

Yek ya min be yek ya te be

tê berceste kirin, çimkî berê wexta xelk diçû serdana hev diyarî û tiştên bi xwe re dibirin, yan ajal û yan jî lawir bûn, çi berx, beran, kar û çi qaz û ordek bûn.

Mala barkir Albistanê

Ez û Firîng li şûnê manî

Ev gotin bahaneyê dide êş û dilîniya keçikê, ango ev barkirin nîşana dûrketin û veqetandina wê ji xwedanên xwe ye, Digel ku ne diyar e kî bar dike, gelo xwedanên wê bar dikin û ew û hevjînê wê bi tenê dimînin, lê êl û eşîreta hevjînê wê bar dike, lê a diyar ew e ku keçik ji xwedanên xwe bi dûrketiye û ev gotin nîşana xeyid û dilêşiya wê ye.

Pêre keçik şewq û bîra xwe dike hêvî û di pindara xwe de wêneya ku ew ê di demeke nêzîk de biçe mala xwedanên xwe û ew û dayîka xwe dê bi hev şah bibin diafirîne, û tikan ji dayîka xwe dike bila ew negirî û nexeyide, çimkî hatina wê pir zû ye, her wiha keçik dibêje :

Em ê sibeda werin cihê me hilmîne

Hêsirên xwînê nebarîne

Digel ku keçik xewn û xeyalan ji xwe re diafirîne û hewl dide xwe pê bixapîne; lê di eynî wextê de ew rastiya ku ew nema bi gotina xwe ye û sînor û tixûb li ser hene jî pêşkêş dike, ango ew niha di bin gotin û desthilata kesekî din de ye, yanê çawa bibe vehesî û rihetiya li cem dayîka xwe didît nema peyda ye, û vî tiştî ji dayîka xwe re şîrove dike, û bo wêneyeke zelal û watedar bide me, keçik xwe beramberî şivan û hukmet û mudur û rêvebiran dike, yanê em zanin şivan di jiyana xwe de azad e, ango ew qiral û desthilatdarê çiya û newalan e. Her wisa jî em dizanin ku hukmet û mudur û rêvebir jî xwedî desthilateke xurt in. Lê keçika reben di bin ben û sînoran de ye û bê hêz û taqet e, keçik bêhêzî û arîşeya xwe weha pêşkêş dike:

Ne gavan im ga bi deştê xim

Ne şivan im pêz bi çê xim

Ne hukmet im li êlê xim

Ne mudur im li têlê xim

Firînig firîng Sewda firîng

Firîng firîng Sewda frinîg

......................

Di va hevaloka kin de em dibînin çiqas wêneyên jiyana Kurdan veşartîne, çiqas sir û raz xwe di dilê mirov de pêçandine û bi dilxwînî derdikevin holê, hevaloka han pêşberî me dike çiqas xeyal û pindara Kurdan fireh û rengîn e, çiqas Kurd bi xwezayê re bûne yek û gilî û gazincên xwe jê dikin.

Li dawiyê ez dixwazim bêjim ew kesên ku newazî û sêrekiya berhemên ser rabirdûya Kurdan dikin bahane û naxebitin, Kurd bi xwe berhemek e, her Kurdek jiyanek e û di bîra her mezinekî me de enseyklopîdiyeke heye. Ez bi serbilindî dibêjim min ev hevalok ji devê dayîka xwe ya delal, dayîka xwe ya nexwend e wergirtiye, û hêj hin hevalokên din jî hene û li gor demê ez ê li ser wan jî bixebitim.

[email protected]