Mihemed Elî, Efrîn

  [email protected]

Heke mirov bi baldarî li ser biwêj û metelokên Kurdî bisekine, dê bibîne çawa kurdan bi dirûvekî zîrekane bûyer, serpêhatî û dîmenên civaka xwe di van biwêjan de hûnandine.

Jixwe her biwêjek encama ked, rêwîtî û rêveçûneke dûr û dirêj e, wek çawa di fîzîk, kîmya û bîrkariyê de, lêpan û çavdêriyeke bi sebr û saman û ezmûneke rêkûpêk di taqîgehan (ezmûnxaneyan) de, zagon û yasayên zanistî pêşberî me kirine, Kurd jî her wisa di ezmûn û çavdêriya xwe a civakî de gihîştine van zagon û encamên bingehîn, ên di her dem û nîr de karin bibin çareserî ji arîşe û tevleheviyên civakî, malbetî û kesayetî re.

Bi derbirîneka penî û diyar, hemû biwêj û metelokên me Kurdan encamên ew bûyer û serpêhatiyên ku bi salan di civaka Kurdî de qewmîne ne, û di akam de, aqil, têgîn û parametrên tebat ji van hatine wergirtin û bûne alavên rêxistina civakî, û her ku pêdivî bi wan heye Kurd xwe davêjin bextê wan.

Di gotareke hanê de, teqez ne pêkan e mirov têgihiştineke têrûtijî ji peywira bêwijan derxe holê, çimkî hem sed gotarên hanê têr çêrî hemû biwêjan dike û hem jî çîrokên bi her biwêjekê ve girêdayî nikarin li vir bên zimên.

Hêja ye mirov bêje ku diyardeya biwêjan ne berhemek Kurdan a taybet û awarte ye, lê di hemû civakên mirovahiyê de biwêj tên dîtin, û her wek jiyana Kurdan jî, biwêjên wan miletan dîmenên civaka wan ên rastî arasteyî me dikim, w.n Japonî dibêjin: (Rêklam dayîka bazirganiyê ye) û (amanên baş tim biha ne). Ev herdu biwêj bi teşeyekî diyar rastiya civaka Japoniyan pêşberî me dikin, ku ew civakek têkildarî pîşesazî û bazirganiyê ye. Li cem cihûyan jî pir biwêjên ku rastiya wan derdixin holê hene, Cihû dibêjin: (Dirav bêjiyan rewa dikin) û (Goştê bê hestî bijare ye), Em bawer dikin pêdivî nîn e em pir bi ravekirina têkiliya Cihûyan a bi diravan re heye de biçin, ew tiştekî ji hemû cîhanê re wek rojê diyar e. Bi vî rengî Civak têvel in û biwêj jî bê binî û ser in, û heke em ji Çînê de bigirin heya Amerîka başûr em ê bi hezaran nimûneyan bibînin, û em ê rastiya her civakekê di wan biwêjan de bibînin. Em naxawzin bi vê pir pêde biçim, her xwendevanek kare vegere pirtûkên biwêjan û rastiya her miletekî bi xwe binase.

Em vegerin ser biwêjên Kurdî, ên me gotiya dîtyarên ezmûn û serpêhatiyên sebaret bi civak, malbet û kesayetiya kurdan in. Û bo em xuya bikin ev biwêj çiqas têkildarî rastiya Civaka Kurdî ne, EM Ê TENÊ li ser biwêjekê rawestin. Biwêj dibêje (Bûka salê qeşmera malê).

Sebaret bi biwêja jor, em giş dizanin ku di civaka me Kurdan de-ji sedî em nebêjin sed, lê belkî nod- ji bûkên ku nû tên mala marbûnê, di sala yekemîn de bi şer û pevçûnên nav malê re rû bi rû dimînin, û pir caran ev pirsgirêk werar dibin û digihînin bûkberanê jî; lê bi giştî piraniya van pevçûnan piştî salekê vedimirin û her wiha rewşa peywendiyên bûkê bi mala xwe a nû re asa û aram dibe. Kurdan ji berê û pêş de ev hêman xistine hesabê xwe û zanîne ku ev rewşa hanê têkildarî rewşa derûnî a bûkê ye, ango wan zaniye ev helwesta bûkê tiştekî jênerev e, yanê, bûka ku ji jîngehekê derbasî jîngeke din dibe, bûka ku ji fêr û têkiliyên dê û bav, xwîşk û bira, derbasî têkiliyên xwesû û ap, mêr, tî û gûrmê dibe, xweza ye tiştekî wisa neyênî ji kiryarên wê derkeve, jixwe mirov rojekê doşeka xewê diguhêre çiqas tengezar û nerihet dibe, çawa bibê û mirov tevahiya mala xwe, warê zarokatiya xwe, fêr û dabên xwe biguhêre!, nexwe mezinên me gotine Bûka salê qeşmera malê ye, û hewl dane vê helwesta bûkê hembêz bikin, çimkî wan zanîbû ku bi borîna demê re derûna mirov tê guhertin û hedî hedî fêrî rewş, war û mirovên nû dibe.

Ji vê dahûrandinê diyar e, ku Kurdan ji berê û pêş de derûnkarî dane ber çavên xwe û ji wê çaxê de têkiliyeke bîrnasî di nav xwe û dîmenên civaka xwe de afirandine, û ezmûn û lêkolînên xwe di taqîgeha jiyana rojane de lidarxistine, û di akam de zagon û çareserî ji pirsgirêkên xwe ên sereke re derxistine holê, helbet ew jî biwêjên em çêr wan dikin ne.

Heke em li civaka Kurdan a îroyîn binihêrin, û bi sedan pirsgirêkên ku tê de peydayî ne bihejmêrin em ê nikaribin, biwêjên xwe, parametrên xwe carik din bikar bînin û hinekî ji van pirsgirêkên bê dawî çareser bikin?, jixwe bi dehan welatên cîhanê pirsgirêkên xwe bi malmîrata xwe çareser kirin, çima em Kurd vê biwêja xwe ya çar-şor nakin alava serastkirina hişê xwe ê nûjen û çareserkirina pirsgirêka ku roj ji rojê mezintir dibe, ew jî mixabin, ketiye her malekê, û bûye sedema, dilsarî, zikreşî û pevçûnan di navbera Kurdan de, û heke wisa biçe dê tevahiya sazûmana cikava kurd hilweşîne, û em bawer in, her hişyarek dizane, hilweşîna malbet û civaka Kurd tê çi wateyê ji tevahiya hebûna Kurdan re.

Bi baweriya me, gerek em bê pir hesab û ponijîn bilez ji bo afirandina dam û dezgehên ku komkirin û dahûrandina folklor û zargotina kurdî ji xwe re bikin armaca sereke, û di pêşerojê de em folklor bikin beşeke hîm ji xwend û fêrkirina zarok û heya ciwanên me jî, çimkî peywira yekemîn a folklor xizmet û rajekariya civakê ye, û niha li pêşketîtirîn welatên cîhanê fêrkirina folklora netewî di qonaxa sereteyî de cihê xwe girtiye, ango folklor li ba wan ne tenê xemlandin û lîstik û bêhnvedan e, folklor li cem wan beşeke resen û bingehîn ji jiyana nivar e, û ew jiyana xwe a îroyîn li ser malmîrata xwe dihûnin. Folklornasa Emerîkî Mary Magoulick dibêje “Folklor ne ew tiştên ku mirov dicivîne û mal û pirtûkên xwe pê dixemilîne, folklor beşeke çalak ji jiyana nivar û rojane ye”, em jî dibêjin  folklor hevheyîna civakê ye, vê re dibe, vê re mazin dibe û vê re werar dibe. Yanê folklore ji civakê ye û ji bo civakê ye.