Mihemed Elî, Efrîn

  [email protected]

 Di sala 1999an de me komeke ciwanên kurd li zanîngeha Helebê, beşa dîrokê dixwend, em ji herêmên têvel ên başûra biçûk hatibûn, hin ji Efrînê bûn, hin ji kobaniyê bûn û hin ji Cizîrê ... Tev ku xwendin û xebatê me di zanîngehê de bi Erebî bû, lê me di nav hev de komeleyeke kurdî avakiribû, komeleya me ne fermî bû; ew xoza derketibû, ango lihevkombûna me û têkiliyên me wisa xuya dikirin. Di nav vê komeleya me de, em her yek xwedî hewlest û nêrîneke taybet bûn, bingeha me a civakî ciyawaz bû, em reben hebûn, nîve-nîv û hin kes ji me xwedanên wan pir dewlemend bûn. Vê yekê her tim em dixistin nav gotûbêj û pevçûnên îdeolojîk, lê pevçûnên me tim aştiyane û demokratîk bûn, tu caran cihêbûna têgîn û baweriya me nedibû sedema hevrikî û dexesiyê... em pevdiçûn, me dengê xwe li hev berz dikir, bêhna me teng dibû, lê her tişt di çarcoveya kurdî de bû, me tim lihev kiribû ku xêza kurdî xêzeke sor e, û me dê nehîşta ku têveliya nêrînên me tu ziyanê bigihîne wê...

Wek di her komeke mirovane de, hin kes ji me bi dil û can Kurd bûn û tişt di ser meseleya kurdayetiyê re nedigirtin, lê hin kes jî hebûn tenê slogan û netewîtî difrotin, ango di gotûbêjan de xwe her tim wek serekên me nîşan didan, digotin heke tiştek bibe em ê di rêza pêşin de bin... ev hevalên me di pir ezmûnên xwe de binkeftî derdiketin, yanê heke tiştek çêdibû û ciwanekî Kurd pê têkildar bû, em tev diçûn ber wê pirsgirêkê, tenê ew kesên ku di rojên aramiyê de dengê wan berz bû, xuya nedibûn, paşê em ji wan dipirsîn, lê bahaneyên wan jî tim amede bûn, û bi dekûdolabanan fen li serê me dikirin.

Di waneyên me de, wexta pirsgirêka kurdî dihat ziman, rewş pir hestiyar dibû, çimkî hem profêsoran bi nêrîneke fermî a desthilatdariya Sûriyê helwesta xwe derdibirîn, û hem jî me xwe li ber neheqiyên li doza me dihatin kirin danedanî. Pir caran profêsoran em ji waneyan derdixistin, lê hinekan ji wan dixwast ku hewlesta wan lar neyê şîrovekirin, bi me re diketin gotûbêjan û hewl didan me mitmane bikin ku nêrîna xwe rast e, bi vî şêweyî pir rikberî ketibû navbera xwendevanên Kurd û wan profêsoran. Lê dibe rastî bê gotin ku pir profêsoran rastî jî dizanî û pişgiriya wê dikirin, herçiqas ew dihatin hişyarkirin jî, lê ew profêsorên hanê di diyarokeke zanistî de bûn, ku ne rêvebiriya zanîngehê karîbû destê xwe ji wan berde, û ne jî îdeolojiya fermî bandor li ser wan dikir, jixwe wan gişkan li Ewropa xwedibû, û bi îdeolojiya Bees nehatibûn strandin...

Me di zanîngehê de karekî ezgerî (reformî) dikir, me bêyî ku ji kesî veşarta, çewtî û şaşiyên wî jê re digotin, me ew hişyar dikir, û me tim li têla netewî dixist, hin caran, helwesta me bi şêweyekî nijadperestî ji aliyê xwendevanên din ve dihate serwextbûn, lê ewên ku kurd ji nêzîk ve nasdikirin, ev yeka ji me baş femdikirin, nemaze xwendevanên Elewî û xiristiyan, jixwe pir ji wan tevlî reftarên me dibûn û nêrînên xwe bi me re parve dikirin. Me pir alîkariya hevdu dikir, me jêder û pirtûk ji hev re danîn, me hin caran dirav wamî hev dikirin, ew xwendevanên nû dihatin beşa dîrokê û nizanîbûn çawa tevbigerin, me ew li ber derî ji roja yekemîn de pêşwazî dikirin, û rêberiya wan dikir. Hem li zanîngehê û hem jî di nav malan de em wek malbetekê bûn, me pir serdanên hev dikirin, me xwedanên hev ji nêzîk ve nasdikirin, miriyek bimira em tev diçûn serxweşiyê, daweteke biba em tev diçûn şahiyê, pevçûnek biba em tev diçûn pişgiriyê... tiştê tev baş ku cudahî di navbera xort û keçan de tunebû, em hertim bi hev re bûn, ev taybetî pir di nav me ciwanên kurd de hebû, ez bawer im, ew xwedekarên din bi dexesî li vê yekê dinihêrîn, keçik teqez wek xortan tevlî gotûbêjên me dibûn, wan nêrîna xwe derheqê her mijarekê de didan. Keçikên me bi rûmet bûn, wan ji ciwanên Kurd re berdêl danedinîn, hinek ji wan tevî ku bi bandora mala xwe pir bi kurdî nizanîbûn jî, lê me ew fêr kurdî dikirin, wan pir caran nerazîbûna xwe ji xwendanên xwe, ku çawa ew bê kurdî hîştibûn nîşan didan, pir caran digotin tova kurdî li zanîngehê di dilê me de vejînbûye...

Ji ber rewşa me a aborî, em pir bêgav bûn ku em di ber xwendina xwe re bixebitin û debara xwendin û jiyana xwe bikin, me karên têvel û cur be cur dikirin, lê ev kar tu caran nedibûn astengiyên pêş serkeftina me di xwendinê de, tu sal derbas nedibûm bêyî ku xwendevanekî kurd di lîsta serkeftan de cihê xwe bigre û pereyan ji zanîngehê pistîne, bi rastî vê yekê nêrîna xwedevanên din jî ji me re bilind dikir û pîrozbahiya me dikirin. Di çalakiyên siyasî de em her tim amede bûn, çi civîn û şevbûhêrkên kurdî hebûna em dê lê hazir bûne. Çalakiyên me dihîştin em ji alî hêzên ewlekariyê ên zanîngehê û sîxorên veşartî bên raçavkirin, xwedîlêderketina me ji nasnameya me re dibû sedema pir neheqiyan, pir ji me û nemaze ên ku ji kobaniyê yan jî ji Qamişlo dihatin, ji rûniştina li mala xwendevanan pêpar diman, pir ciwanên me ji alî hêzên ewlekariya zanîngehê ve dihatin lêpirsîn, pir gef û tehdîd li wan dihatin kirin, pir caran ji nişkave pirtûk û pêdiviyên wan dihatin  sehkirirn, hin caran ciwanên me diketin hebs û zîndanan, hinek ji zanîngehê dihatin avêjtin, lê digel van hemû kiryaran me tu caran serê xwe ji wan re neditewand, di destpêka biharê de em bi gelemperî derdiketin rêwîtî û seyranan, em bi dehan ji hemû şaxên zanîngehê berve herêma Efrînê birê diketin, herçend ev seyranên me ji alî ewlekariya Sûriyê ve dihatin herimandin, lê tim me ew bi şahî û serkeftî derbas dikirin...

Di zanîngehê de me rê nedida tu pirsgirêkên jidil ên dê cikava me li wir bimezixandana, me derfet nedidan şer û pevçûnên jidil, me nêrîn û baweriyên çewt sererast dikirin, me hêmanên pîs ên ku hewl didan xwe di nav me di biçînin zû vedidîtin û ew paqij dikirin, me fêr û dabên herêmên kurdan li başûra biçûk arasteyî hev dikirin, me henek li hev dikirn, pir caran ciwanên Qamişlo ji me re-xortên Efrînê- digotin heke ne ji çend bêjeyên kurdî bûne tirkiya we pir baş bû, me jî digot erebiya we baş e, lê hin bêjeyên kurdî tê de man e. Xortên kobaniyê digotin, Efrînî heke şerek bû pişta hev nagirin, me digot em nivar in, lê belê hûn hêj êl û eşîrtiyê dişopînin, xortên kobaniyê û Qamişlo dilên xwe pir di keçikên Efrînî re hebûn, hevalekî min tinazî dikirin û digot ka keçikeke Efrînî ji min re bibîne ez ê du xwîşkên xwe bidim te, min digot here kuro here, keçikên Efrînê bi xort û keçikên Qamişlo tev dikin. Xortên kobaniyê jêhatî bûn û zû bêhna wan ji neheqiyan teng dibû, pir caran di waneyan de digotin bi xwedê dibe em li vî profêsorî bidin, heke em rabin em ê wî di gengeşiyê de ker bikin, lê em çi bêjim em nikarin nêrîna xwe bi Erebî derbibirim!. Erê ev jî derdekî me bû, gelo çima feleka xayîn ev neheqiya li me dikir, çima me nikarîbû nêrîn û hestên xwe bi zimanê xwe vegotina, ma tişt ji mirov bi zikmakî xwe îfade bike bi rûmetir heye?. Digel vê yekê, kurdan dîsa pileyên her bilind bi dest dixistin û heyva her ronî di nav xwendevanên din de bûn

Hin caran şandeyên biyanî ji zanîngehên Ewropî dihatin Sûriyê û dihatin zanîngeha me jî, tenê ciwanên kurd ji wan têdigihîştin, ew mirov tenê bi kurdan re vedihesîn, hêmin û aramiya xwe di nav me de didîtin, nêrîn û xweristeyên (impressions) xwe vedigotin, ew ji me matmayî diman, dema ku girift û arîşeyên me dibihîstin, piraniyên wan serdanên malên me dikirin, wan dixwast, fêr û dabên me binasin, hingê pir ji me kêfxweş bûn, digotin cudahî di navbera me û we de nîn in, hûn ji Ereban pirtir nêzîkî me ne, ciwanên we bi çavine pîs li jinên me nanihêrin, keçikên we xwe ji me re venaşêrin...

Li mişextî û windabûna bajarên gawir û çanda biyan, behiya me ciwanên di nav me de hebûn, tîrêjên ku tu caran ji geşedaniya xwe danediketin, wan bi rûkenî û dilgeşiya xwe jiyana me bi hêviyên mezin dadigirtin; lê agir bi mala mirina bê bext keve, hevalê me Luqman bû qurbanê mirinê û ew ji nav me hate dizîn, Luqman xortekî Efrînî bû, Luqman topacekî jîn û çalakî bû, rûjarî û xembariyê tu caran rêya xwe di rû û dilê wî de nedîtibû, te kengî bidîta dikengî, dengê mûzîkê çiqas dûr ba, an jî nizm ba, te didît ew hildiperî, Luqman ne tenê li zanîngehê;  li taxa ku niştecî bû jî, ronî û mûma vêketîbû, ew mirovê xêrxwaz û gelhez bû, alikariya hemû xelkên taxê dikir, ew ne kurê mala wan bû, ew kurê tevahiya taxê bû, bi dehan caran wî em vedixwendin mala wan, digot dayîkên we ne li vir in, we bîra şîva malê û xwarina germ kiriye. Luqman piştî qedandina xwendinê bi du mehan bi qezayeke tirafîkê li gund çû ser dilovaniya xwedê. Mirina vî camêrî kil û girî xist dilê zanîngehê, taxa wî û herêma Efrînê. Luqman ne bi tenê mir lê ken û dilê me hemûyan bi xwe re bir gorê, Luqman sebr û samana me di rojên dijwar de bû, luqman kenê me di girî û giriftan de bû, ew dîlana me di zîndana zilm û zînatê de bû...

Piştî mirina Luqmên, dilê min êdî sar bûbû, min nedixwast biçim zanîngehê, min nedixwast cihên ku Luqman lê rûdinişt bibînim, min nedixwest rûyê keçikên ku bi hazirbûna luqmên geş û şêndibûn bibînim îro di xemgînî û jariyê de xetimîne. Wek çawa tu di xewneke xweş de bî, wek çawa tu di bihareke geş de bî, û ji nişkave hişyar bibî û ji bihara rengîn têkeve tariya zivistanê, her wisa mirina Luqmên bihara rengîn ji komeleya me dizîbû û em xistibûn zivistaneke bêholman, pê mirina Luqmên re ez nema diçûm zanîngehê, min nema kes didît, pê Luqmên hestên hevalên me şikestin, bêyî em ji hev hay bibin, her yekî di aliyekî re xwendina xwe qedand û nema me hevdu carik din dît, tenê bîranînên me man, tenê şûna kaniyeke ziwa û terkandî maye û êşa bîranîna lehengê şahiya me, Luqman ma...

Wan rojên dawîn lingê min bi zanîngehê ket, li ber derî, tiştê yekemîn rûyê Luqmên bû, ê ku hatibû pêşberî min. Ez di zanîngehê de tûşî kurdan bûm, lê Luqman tune bû, bihara rengîn şermok bûbû, xewnên xweş di zîndana şevpest û kabûsan de bûn...