1937 y�l�nda, Kuzey Kafkasya`da Kara�ay Cumhuriyetindeki O�ar� Teberdi`de do�du.1943-1944 y�llar�nda, halk� ile beraber Kazakistan`a s�rg�ne g�nderdi, orada �ks�z kald�. K���k ya�tan beri hayat m�cadelesinin i�inde yeti�en �air ve bilim adam�, kendini yeti�tirdi.1990 y�l�nda "Kara�ay Yazma Eserler Enstit�s�"n� kurmu�tur. "Filologiya �lmulan� Kandidat�" olan Bay�ora`n�n k�rkdan fazla ilmi �al��mas� �e�itli dergi ve kitaplarda yay�nlanm��t�r. �lmi ara�t�rmalar�n�n yan�nda �iir �al��malar� da olan Bay�ora`n�n yay�nlanm�� �iir kitaplar� da vard�r. Ta� yazmalar �zerine yapt��� �al��malar�n sonu�lar�n� 3.Sovyet-T�rk Kollokyumunda bildiri olarak sunmu�tur. Drevnet�rkskie Runi�eskie Pamyatniki Evrop� (Avrupadaki Eski T�rk Yaz�l� Ta�lar�, Stavropol-1989), bu tebli�in geni� olarak anlat�ld��� eseridir. Yazar halen ayn� enstit�de �al��malar�na devam etmektedir.
"Biny�llar�n ��inde Kara�ay" adl� bu �al��ma ��yle bir soru akla getirebilir: "Bu �al��ma eldeki bilgi ve belgelere uygun olarak yap�ld� m�?"
Bu soruyu cevapland�rmadan �nce hat�rlatmak isteriz ki, "Kara�ay-Balkar halk�, Koban k�lt�rl� Kafkas kabilelerine �e�itli devirlerde Alanlar, Bulgarlar, ve K�p�aklar�n kar��mas� ile ortaya ��km��t�r" �eklindeki varsay�m, Kafkasyan�n tarihini inceleyen baz� bilim adamlar� taraf�ndan benimsenmektedir. Bu �al��mam�zda yukar�da s�z� edilen varsay�mdan da istifade ettik.
B�y�k Kafkas da� silsilesinde eski b�y�k Bulgariya hakk�ndaki kaynaklar�n bildirdiklerine g�re, Kara�erkeslerin (yani Kara�ayl�lar�n) kendilerinin yaz�lar� olmu�tur.
Kara�ay'da ve Kara�ay'a kom�u yerlerde buldu�umuz 74 an�ttaki runik metinlerin dilinin eski Bulgar dili (bize g�re eski Kara�ay-Balkar dili) oldu�u, paleo�rafya ve dil y�n�nden �til - Don, Tuna Bulgar runik an�tlar�na olan uygunluklar� belirlenmi�tir. Kara�ay'da b�yle an�tlar�n bulundu�u pek �ok yer, o b�lge halk�nca kutsal bir yer olarak kabul edilmektedir. Bir di�er husus da Kar�ay-Balkarl�lar�n birbirlerine "alan!" diye hitap etmeleridir. Bu kelimenin, Alanlar�n eski T�rk�edeki ad� oldu�u ��phesizdir. Bu kelime milatdan iki as�r �ncesinden g�n�m�ze zincir gibi nesilden nesile aktar�larak gelmi�tir. Kafkasya s�rada�lar�nda "Kafkas -tatar dilinde konu�arak ya�ayan" Alanlar�n bug�nk� Kara�ay-Balkar halk� oldu�u d���n�lmektedir. Bu konuda pek �ok buluntu mevcuttur.
G�n�m�zden 5-6 bin y�l �nce kil kitaplarda kullan�lan y�zlerce Sumerce kelimenin ses ve mana bak�m�ndan Kara�ay-Balkar kelimelerine benzemeleri, Kara�ay-Balkar mitolojisindeki Sumerce b�y� kelimeleri, Kara�ay-Balkar pagan t�ren ve bayramlar�n�n Sumer t�renleri ile benzerlikleri �a��rt�c�d�r.
Bilim adamlar�n�n Kara�ay-Balkar halk�n�n men�ei konusundaki �al��malar�, halk�n anlayabilece�i �ekilde ve sade bir ifade ile yay�nlanmay�p, dar bir alanda ve ilmi ifadelerle yay�nlanm��t�r. Bundan dolay� halk�n �ok az bir k�sm� konu hakk�nda bilgi sahibidir. Bundan dolay� Kara�ay-Balkarlar�n b�y�k bir k�sm� efsanelere at�fta bulunarak, "Kara�ay halk� Kar�a'dan meydana gelmi�tir" demektedirler.
Halk, binlerce y�ll�k zorlu, buzlu, ta�l�, dikenli, kanla yo�rulan bir hayat�n lirik �ekilde anlat�ld��� runik yaz�tlar� anlamamaktad�r. Bu �al��mam�z sade bir ifade kullan�lan denemelerden olu�mu�tur. �al��ma i�indeki ana ba�l�klar ��yledir: "I.B�l�m: Kutsal yerler-eski tarihin muhaf�zlar�", "II.B�l�m: Bu kelimeler-alt�bin y�ldan daha fazla", "III.B�l�m: Eski Bulgariya - eski Kara�ay -Balkariya; ulu Kafkas da�lar�n�n zincirinde", " IV.B�l�m: Alan; Kara�ay-Balkar halk�n�n kendi kendisine verdi�i �z ad�".
Bu denemeler,okuyucunun,tarihin binlerce y�ll�k derin karanl�klar�ndan g�n�m�ze f��k�r�rcas�na ��kan ve s�rat k�pr�s� gibi zor yolu �iirimsi bir ifade ile anlatan runik yaz�tlar� anlamas�na yard�mc� olacakt�r.
KUTSAL YERLER - ESK� TAR�H�N MUHAFIZLARI
�ki ba�l� Mingi Tav (Elbrus), Kafkasya Da�lar�n�n karl� zirvesinden �v�nerek bak�yor.Karl� , buzlu zirvelere tepeden bakan bu da� ve �evresindeki ovalara uzanan vadiler Kara�ay-Balkar ad�n� ta��yor. Kara�ay-Balkar halk� bug�n m�sl�mand�r. Ama onlarda di�er milletler gibi eski tarihlerinde paganl�k ve h�ristiyanl�k devrelerinden ge�mi�lerdir.
Profes�r V.P.Nevskaya, bu yerlerde ya�ayan her Kara�ay s�lelesinin kendisine ait "�oppa Kaya" ad� verilen kutsal bir da�lar� oldu�unu s�ylemektedir(1). Mingi tav, kendisi de bir tanr� olarak kabul edilmi�tir. Bu y�zden de ona "Mingi Tav" (eski T�rk dilinde benng�, bengk�, beng�, mengi, mengk�, meng�) ad� verilmi�tir.Bu ad, "ebed�, an�t" man�s�ndad�r.Yukar�da bahsetti�imiz �oppa Kayalar'�n kutsal say�lmalar�n�n sebebi ise bug�ne kadar a��klanamam��t�r ama halk�n eski tarihinin koruyucular� onlard�r. Bu tanr�la�t�rma gelene�i binlerce y�l geriye gidiyor. Bu konuda, 1940 y�l�nda 108 ya��nda olan Tekelan� Nauk'un anlatt�klar�na kulak verelim:
"U�kulan k�y�nde, ilkbahar�n ba��nda "�oppan� Ta��" denilen kutsal ta��n �evresinde b�t�n halk topland�. Ta��n �st�ne s�r�klar dikildi, onlar�n �zerine, enine bir s�r�k uzatd�lar. Bayrama adayarak ,�zel bir bak�mla semirtilen bir o�la�� ayaklar�ndan yukar�ya ast�lar. O�la�� boynuzlar�ndan, ama daha �ok kulaklar�ndan sallam��lard�r. O�lak ne kadar �ok ba��r�rsa, tanr� o �ok kadar sevinir diye d���n�rlerdi. Bayram, t�reni y�neten bir ihtiyar ki�inin duas� ile ba�lam��t�r. Bu duada tanr�ya adaklar adanm��, buna kar��l�k da tanr�dan bir �ok dilekte bulunulmu�tur. �htiyar�n yapt��� duan�n metni ��yledir:
"Ama bo�a dub
Bii baian �i
�eyrqat ulu iman
�man�m cumel boldu."
T�rene kat�lanlar daire yaparak ve birbirlerinin ellerinden tutarak, "Elliri-�oppa" diye ba��rarak ta��n �evresinde dans etmi�ler, sonras�nda �e�itli e�lenceler d�zenlemi�lerdir. Bu arada tanr� i�in adanan o�la�� ve daha ba�ka hayvanlar� keserek hep beraber yemi�lerdir (2)."Elliri �oppa bayram�n� kutlaman�n de�i�ik �ekilleri olmu�tur. Bunlardan birinde kurbanl�k o�la��n derisi otla doldurulmu� ve kutsal ta�a yerle�tirilmi�tir. Erkekler ile kad�nlar kol kola girerek ta��n �evresinde z�pl�yarak ko�mu�lar ve "Elliri-�oppa", "Elliri-�oppa" diyerek ba��rm��lard�r. Daha sonra kollar�n� indirmi�ler, dizleri �zerine ��km��ler, y�zlerini elleriyle iki de�a s�vazlam��lar ve o�la��n derisini �� defa �pm��lerdir. Sonra olduklar� yerde havaya s��r�yarak ; "Ongda da Davle, solda da Davle, k�kte da Davle, cerde da Davle" (sa�da da Tanr� Davle, solda da Tanr� Davle, g�kde de Tanr� Davle ve yerde de Tanr� Davle; yani Tanr� Davle her yere yeti�endir) s�zleri ile dans etmi�lerdir. Sonra yine ta��n �evresinde "Elliri �oppa, Elliri �oppa"diyerek ayn� s�zleri tekrarl�yarak ko�mu�lard�r(3).
Yukar�daki duan�n Sumer dilinde de oldu�unu bir �al��mam�zda g�sterdik(4). Bu t�renin bir �zelli�i burada bizi daha fazla ilgilendiriyor: "O�la�� boynuzlar�ndan, ama daha �ok kulaklar�ndan sallam��lard�r. O�lak ne kadar �ok ba��r�rsa Tanr� o kadar sevinecektir diye d���nm��lerdir". Bu olay� Sumer mitolojisinde de g�rmekteyiz. Sumer mitolojisinde bayram� yapan paganlar�n d���ncelerine g�re o�la��n ���l��� onlar�n �ok sevdi�i bir kelimeyi yeniden �retiyor. O kelimede Sumerce "siba", Kara�ay-Malkardaki �oppa'd�r. Sumerlerde ayn� ad� ba��rarak oynam��lard�r. Bundan dolay� Sumer tarihinde "ga-abbay�, o�la��n �a��rd��� y�l (5)" (Gabba;Kara�ay-Malkarda isim, soyisim manas�ndad�r.S.B.), "Tanr� Bau'nu Ulu kocas�n� o�la��n �a��rd��� y�l(6)", "G�kler hakimi Tanr� ��kur'un ad�n� o�la��n s�yledi�i y�l (7), "Tanr� inanna'n�n ulu kocas�n� o�la��n �a��rd��� y�l(8) Bu konudaki �rneklerdir.
G�lgame� temiz, parlak o�la�� ald�,
K�z�l sar�, kurbanl�k o�la�� ba�r�na bast�,
Dua ile ellerini a�z�na g�t�rd�,
Tanr�ya-Utu'ya, g�klere ba��r�yor:
"Utu, ben da�lara at�l�yorum,bana yard�mc� ol."
Kara�ay-Malkar halk�n�n bu eski pagan t�reni Sumer t�renine benzedi�i gibi, pagan tanr�lar� da benziyorlar m� ? Bunlar� kar��la�t�ral�m:
KBal: �oppa "ev hayvanlar�n� koruyucu tanr�"
Sum : siba "�oban; ev hayvanlar�n� koruyucu tanr� Dumizi`nin s�fat�"
KBal: Teyri "di�er T�rk dillerinde tengri/Tangr�/Tangar/Tanr� gibi.G�k
tanr�s�"
Sum : Dingir "G�k tanr�s�"
KBal: Absat� "avc�l�k tanr�s�"
Sum : Ab-zid-da "kutsal inek"
Kbal: Gollu "pa�an tanr�lar�ndan biri"
Sum : Gallu "�eytan"
KBal: �nay "dokumac�l�k tanr�s�"
Sum : �nanna "ba�ka i�lerle beraber,dokumac�l���nda tanr�s�"
KBal: Totur "pa�an tanr�lar�ndan biri -bu ad�n feodor'dan geldi�ini ileri s�ren
bilim adamlar� vard�r-"
Sum : Turtur"tanr�lardan biri"
Eski Kara�ay t�renlerinin, pagan panteonuna uzand��� Sumerler kimlerdir? Bu ili�kiler nereden kaynaklanmaktad�r? Sumerler veya kendilerine "sag-gig-ge"(Karaba�) ad�n� veren topluluk, milattan d�rt bin y�l �nce gemilerle Mezopotamya`ya giderek, orada sulama sistemini kurmu�, ��lleri sulayarak, oralar� ho� kokulu vahalara d�n��t�rm��lerdir. Kendilerinin kurdu�u y�ksek tepelere g�steri�li mabedler yapm��lard�r. Resimlerden yaz�y� yaratarak �ivi yaz�s�na d�n��t�rm��lerdir. Mabedlerinde kil tabletlerden meydana gelen b�y�k k�t�phaneler bulunmu�tur. Sumer edebiyat�, bug�n b�t�n d�yada incelenmektedir.
Milattan iki bin y�l �nceki devre kadar Sumer medeniyeti, b�y�k bir uygarl���n �rne�i olmu�tur. Sonradan tarihin ak��� i�inde yok oldu ve onun yerini S�mi dilli Akadlar ald�. Fakat Sumer dili o devirde �lm�� say�lsa da, milad�n birinci asr�na kadar dini bir dil olarak kullan�ld�.
Sumer dilinin hangi dil ailesinden oldu�u tam olarak bilinmemekle beraber, bir �ok �rnek, kelimelerinin T�rk�e biti�imli oldu�unu g�steriyor. Ayr�ca a�a��da verdi�imiz pek �ok kelime benzerlikleri, Sumercenin bir T�rk dili oldu�u d���ncelerini do�rulamaktad�r (bkz.b�l�m III). Sumer dili milattan �nce ��bin y�llar�nda Kuzey Kafkasya`ya ve onun i�inde de Kara�ay`a geldi.
Kara�aylar�n Sumer t�renleri ile ili�kisi; "Elliri-�oppa" pagan rituel t�renlerinden, Kafkas-Kuban ve ondan da eski olan Maykop d�nemindeki cetlerinden geliyor. Kuzey Kafkasya`daki arkeolojik �al��malar ile elde edilen veriler milattan �nce ��bin y�llar�na kadar giderek b�lgemizin, Sumerlerle genetik ili�kisini de ortaya koyuyor.Milattan �nce �� bin y�l�n�n birinci yar�s�nda Mingi Tav �evresindeki b�lgede bulunan kurganlara �l� ile beraber Sumer e�yalar� da g�m�lm��t�r(10).O kurganlara, Maykop �ehrine yak�n ilk kaz�n�n yap�ld��� h�y���n ad�n� vererek "Maykop K�lt�r�n�n Mezarl�klar�" demektedirler. Onlar� inceleyen R.M.Mun�aev, "Maykop k�lt�r�n�n erken d�nemlerini belgeleyen an�tlarda kullan�lan serami�in kayna�� Mezopotamya`d�r" (11) demektedir. Maykop`a yak�n o kurganda hayvanlar�n hayatlar�ndan kesitlerin i�lendi�i g�m�� kaplar bulundu. T.B.Turgiyev bu konuda "Maykop k�lt�r�ndeki g�m�� kaplarda rastlanan hayvan resim dizilerinin bir �ok benzerliklerine Sumer-Elam sanat�nda rastlanmaktad�r" (12) demektedir. R.M.Mun�aev`e g�re belki de Sumerler veya Hurriler Kuzey Kafkasya`da alt�n aram��lard�r(13). N.A.Nikolaeva ve V.A.Safronov da bu konuda : Maykop`un maddi k�lt�r� ile Tel-hueyra`n�n (Sumer`in eyaleti) k�lt�r�n�n uygunlu�u, Tel-hueyra n�fusunun tamam�n�n g��m�� oldu�unun isbat�n� ve onlar�n etnik-k�lt�r birli�ini ortaya koyar(14) demektedirler.
�.M.Dyakonov, "Maykop yaz�s�n�n Sumer hiyeroglifi�i oldu�unu ve bu �ekillerin oradan ��renildi�ini ileri s�rer(15). Sumer-Elam uygarl���n�n bu tip vas�flar� Orta Asya kurganlar�nda da g�r�l�r(16).
Kara�ay-Balkar halk�nda g�r�len t�renler, sadece Sumer`in mitolojisine de�il, arkeolojik ara�t�rmalar�n ortaya koydu�u gibi, Sumer n�fusunun (halk�n�n) g�� etti�i Kuzey-Bat� Kafkasyan�n ve ona ba�l� olarak Kara�ay`�n, tun� devrine kadar uzan�yor. Kara�ay �zerk b�lgesinde bulunan Am�ata �ehrinin dolmen gibi bodrum mezarlar�n�n birisinin ta� levhas�nda t�ren dans�n�n resmi, bir ba�ka levhada ko�an geyiklerin resmi, bir di�erinde ise atl� bir ok�u g�r�lmektedir(17). "1940 y�l�nda Kara�ay �zerk b�lgesinde tarihi-arkeolojik �al��malar yapan bir heyet, O�ar� Teberdi k�y�n�n sakinlerinde Am�ata`dan g�t�r�lm�� �� levha buldu. Bunlar�n hepsi uzun, dikd�rtgen �eklindeydi.Birinci levhadaki resimde yedi adam vard�. Bunlar bir saf olu�turmu� ve ellerini kald�rm��lard�. Bu resim belki de bir t�ren seromonisini g�stermekte idi. Oynayan yedi ki�inin de �zerinde bug�nk�ne benzer Kafkas giyimi-yam�� bulunmaktad�r.�kinci levhada buza��lar� ile beraber ko�an d�rt geyik resmi vard�r. ���nc� levhada ise, elinde yay� ile bir atl� resmi vard�r. Resimde yatay bir asa ve bu asan�n ucunda da yar�m daire �eklinde bir damga yer almaktad�r(18)".
Bulgulardan anlad���m�za g�re, Kara�ay-Balkar halk�n�n "Elliri-�oppa" pagan t�reni, onun Koban, Kuzey Kafkasya, Maykop atalar�n�n k�lt�rlerinin i�lerine, olduk�a eskiye giderek, ta Sumer t�renine kadar uzanmaktad�r.B�t�n bu eski k�lt�r�n merkezi olan Kara�ay-Balkar`�n kutsal topraklar�n�n, onun benzersiz tarihinin muhaf�zlar� olduklar�n� g�r�yoruz.
Kara�aylar ve Balkarlar o kutsal yerlerde y�zlerinde kompleks resimlerin oldu�u sunaklar�, topraklar�n kutsal oldu�unu belirten runik yaz�tlar� ve tanr�la�t�r�lm�� insanlar�n ta� an�tlar�n� buldular. "Petroglif� Biy�es�na" (Biy�es�n�n Ta�lardaki Resimleri) ve "Pamyatniki �zobrazitelnogo �skusstva Drevn�h Biy�es�ntsev" (Eski Biy�es�nl�lar�n Mimarl�k ve Plastik Sanatlara Ait An�tlar�) adl� yaz�lar�m�zda Mingi Tav �evresinin eski sakinlerinin ya�ant� ve inan�lar�n�n yans�t�ld��� kompleks resimlerin bulundu�u otuzdan fazla sunak, tanr�la�t�r�lm�� insanlar�n ta� an�tlar�, �u veya bu olay i�in dikilmi� b�y�k ta� direkleri inceledim(19). Buluntular�n i�inde, bir y�zlerine �ematik �izimlerin de yap�ld��� sunaklar�n ilgin� bir taraf� vard�r. Sunaklardaki �izimlerde kurban edilen hayvan�n kan� yere akarak onu sulamaktad�r.Bundan da anla��l�yor ki;�ok eskiden beri atalar�m�z vatan�m�z� kutsal olarak g�rm��lerdir.
Kutsal olarak kabul edilen b�t�n b�lgeler, runik yaz�tlarda belirtilmi�lerdir.Bunlar; Kara�ay`�n Calanc�k (Zelen�uk) il�esindeki Arh�z k�y�n�n do�usunda T�ben Arh�z �ehrinin eskiden bulundu�u yerde, Kara�ay`�n Urup il�esinin Sutul ad� verilen k���k yarda, Urup il�esine ba�l� Ahmat-Kaya k�y� yak�n�ndaki ma�ara mezarlar�nda, Kara�ayda eski Humara �ehrinin bulundu�u yerdeki �nal ad�ndaki k���k yarda, Kara�ay`�n C�getey Aya�� il�esinin Gnak�z� vadisinde, ayn� il�enin Temirt�z ve Sar�t�z mevkilerinin ortas�ndaki Tokmak-Kaya`da, Git�e Kara�ay il�esinin Shavat Vadisinde, o il�enin eskiden bulundu�u Ullu-Dorbunla �ehrinde, ayn� il�enin Krasn�y Vostok k�y�ne yak�n eski Kalej �ehrinde, ona yak�n Pokun-S�rt� platosundaki Te�ikle vadisinde, Balkariyada O�ar� �egem k�y� yak�n�ndaki Bitikle adl� yerde, Balkariyada Bashan ve �egem vadileri aras�nda, Gesenti vadisinin giri�indeki Ak-Kaya`dad�r. Bu an�tlar�n hepsini "Drevnet�rkskiye Runi�eskiye Pamyatniki Evrop�"(Avrupan�n Eski T�rk Runik An�tlar�) adl� kitab�m�zda inceledik(20).
Bunlardan ba�ka da kutsal olarak kabul g�ren yerler vard�r. Calanc�k il�esindeki Arh�z k�y� yak�n�ndaki Eski Curt (Rus�ada Staroye jili��e, Tserkovnaya polnaya)da bulunan "S�yl� Ta�"(Kutsal Kaya).Ayn� b�lgede "Qar�a Qala" (Kar�a Kale), Zelen�uk il�esi yak�nlar�nda eski T�ben Arh�z �ehrinde mabet kal�nt�lar�, ayn� il�e yak�nlar�nda eski Kyafar �ehrinin kal�nt�lar� ve daha ba�ka eserler. Kara�ay il�esinde "Kara�ayn� Kadav Ta��"(Kara�ay`�n T�rkaz Ta��), Hudes Nehri`nin Koban`a d�k�ld��� yerde "Kar�an� Kelileri" (Kar�an� havanlar�), Kara�ay`�n Urup �l�esinde Laba Nehri`nin kayna�� yak�nlar�nda "Garal� kol" (Mineral kaynakl� vadi), Za�zan (efsaneye g�re, Kar�a`n�n Laba ba��nda kurdu�u ilk k�y), Za�zan`�n yan�nda "Kar�an� Buday Saban�"(Kar�a`n�n Bu�day Tarlas�) (yabanile�mi� bu�day g�n�m�zde de insan� �a�k�nl��a ve hayrete d���rmektedir) ve daha ba�ka eserler. Balkarya`da Bashan vadisinde "Kar�a Ta�", ayn� yerde "Kam�ut Ke�ene" (Kam�ut`un mozolesi) ve "Kara Ta�".
Yukar�da belirtti�imiz b�t�n bu yerler, eskiden Kara�ay Halk�n�n ziyaret ettikleri yerlerdir. Paganizmden Hristiyanl��a ge�tikleri devirde (Kara�ay`da �yle bir devrin varl���na, Orta�a��nh erken d�nemlerinde yap�lan �ok say�da Hristiyan mabedleri,( s�zgeli�i S�nt�`daki, T�ben Arh�z`daki �uvana`daki mabedler) tan�kl�k etmektedirler) eski kutsal de�erler tekrar hristiyan ruhu ile donat�lm�� ve hristiyanl�k ad�na kullan�lm��t�r.Kyafar �ehrindeki tanr�la�t�r�lm�� insan an�tlar� bunu do�rulamaktad�r.Hristiyanl�k devrinde bu an�tlar�n omuzlar�na, al�nlar�na ha� i�aretleri vuruldu(24). Benzer olaylar dinler tarihinde de az de�ildir. Mesela, �nemli Hristiyan mabetlerinden biri olan Ayasofya, bir s�re sonra camii oldu. Mekke`de putperestlerin kutsal olarak g�rd��� ta� m�sl�manlar i�in de kutsal oldu. Kara�aylar, eski kutsal hedeflerini yeniden �sl�m ruhu ile kutsalla�t�rmaya ba�lad�klar� s�ralarda, Kuzey Kafkasya ve onun i�inde yer alan Kara�ay da Rus s�m�rgeciler taraf�ndan i�gale u�rad�. ��galciler halk�m�z� ruhsal k�lt�r an�tlar�ndan uzakla�t�rd�. O kutsal ziyaret yerlerine gidilmesini yasaklad�. Kutsal yerlere giden yollar �zerine kontrol noktalar� in�a edildi. Rus�a pregradnenskaya stanitsa denilen engelleme merkezleri, storojevaya stanitsa denilen durdurma noktalar�, kordonikskaya stanitsa denilen ve ziyaret yerlerini �embere alarak, ziyaret�ilerin ula�mas�n� engelleyen birimler olu�turuldu. Milli ve kutsal olarak bilinen yerlere ula�ma uzunca bir zaman imkans�zla�t�.
Sovyet iktidar� y�llar�nda Kara�ayl�lar o kutsal yerlerine yeniden kavu�tular. Ama yeni rejim de onlar�n bu kutsal yerlerine gereken �nemi vermedi. Yani onlar�n ger�ek de�erlerinin halk taraf�ndan ��renilmesini engelledi. B�ylece bu benzersiz tarih, unutuldu. Halk miskinle�ti, insanl���n ilk uygarl�klar�ndan birine ait olan bu emsalsiz eserleri, herhangi bir kimsenin mezar� gibi d���nmeye ba�lad�. Bu durum kar��s�nda,biz yapt���m�z geni� kar��la�t�rmalar�n da yard�m� ile tarihimizi a��klamak ve onu halk�n anlayaca�� bir ifade ile, halk�m�za kim olduklar�n� d���nd�rmeyi ve hat�rlatmay� ama� edindik.1922 y�l�nda �.S.�vanenkov "Kara�aevts�"(Kara�aylar) adl� denemesinde "Cang�z Terek" (Kutsal a�a�) olarak bilinen kutsal a�ac�n ya��n� 1200 y�l olarak belirtti(22).Bu a�aca XII. y�zy�l�n ba��ndan itibaren ni�in "kutsal" s��at� verildi? Gardizi`nin X. as�rda yazd�klar�na g�re: Hazariyada halk�n�n kutsal a�aca tap�nd��� Humara adl� bir �ehir vard�r(23). Humara �ehrinin eskiden bulundu�u Kubran denilen b�lgeye (ki bu b�lge Kara�ay`d�r) Kabartaydan g�� eden �ermesler"Humeren"demi�lerdir.Humara`n�n, Kara�ay-Balkarlar�n atalar� olan Hazar Bulgarlar�n�n bir �ehri oldu�unu arkeolo� Hanafiy Bicio�lu a��klam��t�r(24). A�ac� kutsal saymak cetlerimizin ba� t�renlerinden biri olmu�tur. Kagankatvatsi, X.as�rda yazd��� eserinde, Kuzey Kafkasya`daki Hunlar�n kutsal koruluklar�n�n oldu�unu a��klamaktad�r(25).VX. asr�n ba��nda �oann de Galonifontibus, Kara�ayl�lar�n (Kara �erkeslerin) ya�ay��lar�n� ve t�relerini anlatan eserinde, onlar�n kilisenin yan�na a�a�lar diktiklerini ve bu a�a�lar� kutsal olarak kabul ettiklerini,sonralar� kiliseler yak�l�p, y�k�l�p ortadan kalkt���nda da bu a�a�lara tap�nd�klar�n� yazmaktad�r(26).Ancak b�yle bir �ey olsa idi, sava�larda ve �e�itli olaylar sonunda yanan veya y�k�lan kiliselerin kal�nt�lar�n�n olmas� gerekirdi. "Curtta Cang�z Terek"in (Yaln�z a�ac�n) �evresinde b�yle bir kal�nt� arad�k ama bulamad�k. A�ac�n �evresinde, ayn� a�ac�n fidanlar� vard�. Belki de Kara�ay-Balkarlar, Hunlar�n bu t�renlerini kendilerininki gibi g�n�m�ze kadar saklad�lar. XIX y�zy�l�n ba��nda Y.Klaprot, "Kara�aylar�n kutsal su kaynaklar� ve onlar�n yan�nda kutsal koruluklar� vard�" demektedir(27). B�t�n bu anlat�lanlar g�steriyor ki; kutsal yerler ve e�yalar Kara�ay-Balkar halk�n�n eski ve benzersiz tarihinin koruyucular� olmu�lard�r.
