N.Adonz'un makalesinde andığı Zazalar hakkında da bir iki söz etmeliyiz. Bu halkın temel çekirdeği Dersim'de olup, yaşadıkları bölge Yüksek Hayasdan'ın en kuzey kesimlerinden, Fırat'ın iki kolu arasındaki kuzeyden Erzincan, güneyden ise Murat arasındaki alanlardır. Zazaların toplam nüfusunun bir milyon cıvarında olduğu tahmin ediliyor. Bu halk kendini Dımli ya da Dımla olarak adlandırmaktadır. Hay kaynaklarına göre Dlmig'dir (Arisdages Lasdiverdtsi). Bu adlandırma Delmig biçimiyle benzeşmektedir, ki Delmig Deylamlı ya da Deylam'da yaşayanlar anlamına gelir. Zazaların Hayasdan'da belirmesi X.-XII. yüzyıllarda Deylamlıların (Eski Tabaristan'da yaşayanlar) İran'ın Hazar denizini çevreleyen bölgelerden birkaç dalga halinde göçe zorlandıkları tarihle çakışmaktadır. Zaza terimi, bu halkın konuştuğu dilde çok sayıda kullanılan (ts, ds, tso, s, z) gibi sessizlerin yoğunluğundan dolayı komşuları tarafından takılmış aşağılayıcı bir adlandırmadır. Daron Duruperan'ın Hayca sözlüğünde Zaza'nın anlamı; sağır-dilsiz'dir.

Zazalar ve Haylar arasındaki karşılıklı ilişkiler (Yezidi ve Haylar arasında olduğu gibi) her zaman sıcak ve dostane olmuştur. Kürt ulusal bilinçlenmesinin doğuş döneminde ve önderlerin izlediği yöntemlerde, doğal olarak belirli abartmalarla, Kürtlere komşu diğer halkların etnik farklılıkları görmemezlikten gelindi ve kültürel değerlerinin gelişmesi engellendi. Örneğin İran halklarından Lorlar, Bahtiyarlar, Guranlar, yeni oluşan Kürt "intelligentsia"sı tarafından kürt olarak sayılmaktadır. Bu yanılgıdan Kürtlerle sıkı bağlarla yaşayan Zazaların da kurtulamamış olması anlaşılabilir bir olgudur ve onlar için belirlenmiş kazançtır. Zazaların dini, dili, ulusal bilinci ve etnik kökenlerini belirleyen birçok değerin Kürtlere göre yerden göğe farklı olmasının ne gibi önemi olabilir ki?! N.Adonz makalesinde bu gerçekliğin altını yeniden çizmiştir. "Dersimli Kürt" olarak adlandırılan Dujiglerin köklerini belirlemeye yönelik sorular aynı şekilde incelenmesi gerekir. Çünkü Dujigleri Kürt olarak niteleyenler bile onları "temiz Kürt" olarak kabullenemiyorlar."9

Günümüzde Zazaların ulusal kimlik arayışı yeni bilinçlenme dönemini yaşıyor. Batı Avrupa'da Zazaların kalabalık allıturnası (Diaspora)10 oluşmuş durumda ve bunların bir kısmı özünü bilmeden Kürt ulusal hareketlerine vergi vermekte. Bununla birlikte Zazaların ulusal bilinçlenmesini yönlendirecek ilk adımların sesi duyulmaktadır. Zaza diliyle basılan edebi eserler ve yayın organları gün ışığına kavuşmaktadır.

Zazaların dinsel inançları ve etnik kökenleriyle ilgili satırlarımı makalesinde kullanan yazardan yola çıkarak, Federal Almanya'da yaşayan Berlin Üniversitesi öğretim üyesi, aslen Zaza, Zılfi Selcan kişisel bir mektup yollamıştır (4 Eylül 1989). Zazaların ulusal kimliği ve de halkımızla olan ilişkilerde onların bizlere yönelik davranışlarını açıklayan bu mektubun belgesel önemini bir Zaza'nın ağzından bu toplumun aydınlarında egemen olan düşünce tarzının açıklamasıdır. Artık yeni atrtışmalara ya da karşı söylevlere girişmek anlamsız ve de fazlalık olacaktır. Bakınız ne yazıyor Zılfi Selcan:

"Belirtiğiniz gibi Zaza dili Kürtçe'nin lehçesi değildir. Buna rağmen Kürt yazarlar kimi siyasi gerekçelerden yola çıkarak karşıt görüşler yazıyorlar. Türk yazarlarına göre ise Zazaca Türkçe'nin lehçesiymiş (Zaza Türkçesi). Bir yandan Türkler, diğer taraftan Zazaca'nın Kürtçe'nin dalı olduğununa dair Kürtlerin yaklaşımı; bu çok sayıdaki "dostlarımız" unutulmamıza izin vermiyorlar.

"Dış göçten dolayı Batı Avrupa'da hayli miktarda Zazalar bulunmakta ve önemli kesimi Tuncelili olup Alevidirler. Bu toplumun ulusal ve kültürel kimlikleri, Kürtlerin karşı propagandalarına rağmen günbegün kökleşip sağlamlaşıyor. Dilimizde yayımlanan dergilere ve kitaplara ilgileri gittikçe artıyor.

"Günümüz Türkiyesinde Zazalar ve kültürleri planlı olarak yokediliyor.

"Nasıl ilişkilendirebiliriz Zazaların dinsel inançlarıyla Aleviliği? Benim görüşümle Aleviliği İslami sapmaların yanısıra sınıflandıramayız. daha çok yerel inançların ve İslami kimi belirsiz dış özelliklerin bileşimiyle gelişmiş dinsel bir doğrultu olarak tanımlayabiliriz. Zazalarla ilgili Kevork Halalyan'ın (Eski Dersimli, S.S. Hayastan Cumhuriyeti Eski Eserler ve Etnografya Enstitüsü'nde korunan sözü edilen makaleyi yazarken yararlandığımız belgelerin yazarıdır. K.A.) belgelediği ve incelemenizde sunduğunuz konular beni oldukca duygulandırdı. Uzun zamandan beri biliyorum ki, Dersim'i çeviren Türklerin yaratmış olduğu karanlığı tarihin derinliklerinden gelen Hayların bilimsel çalışmalarıyla dağıtabileceğiz..."

Ceviren: Sako Zulalian


Forum
Zazaki
Tûrkçe
Français
Kurmanci

Hay (
Armenian)
Deutch

English

E-mail


Hosted by www.Geocities.ws

1