Munzır COMERDYitiqate Kırmanciye de Hazar Çevere Sere Sodıri
Anadoliye ra bice hatanu Asya Düri yitiqate zafıne de Xızır esto. Xızıri, her mılet xore eve çıme veneno. Kami çım de "mordeme sata tengewo", kami çım de "sevekdare dar u beri, kewe u bostaniyo", kami çım de ki çiyo de bino.
Sare Dersimi, Anadoliye de geçe şarqi rawo. Ma wazenime ke naca de ero cı bıfetelime ke ala no sare Dersimi Xızıri nas keno nekeno? Eke nas keno yine çım de Xızır kamo? Şiya Xızıri yitiqat u kulture dinede çutır asena, no çutır sewle xo dano ra lavatiya dine ser?
Qe yitiqate sıma ro cı bıero qe meero, sare Dersimi ke qeseykerdene musne domanune xo, tewr verende domani na qesa "Xızır"i musene. Ni ke domanu cene xo vırane vane "Xı,ur to mıre pil kero!", nane ro vanü "Xızır to mıre 'kal kero!", duwa u recay kene vane "Xızır to wayıre emre dergi kero!" Eve na qeyde domani name Xıııri musene. Domani ke hurdi hurdi feteliyayi ki nafa hekmeta Xtzıri venene. Hard de lulık ke bivene pi vano "Name ni Astore Heqiyo", hes ke biııene vano "Xızıri no kerdo hes", dare ke bivene vano "Dara Xızıriya", gol ke bivene vano "Gole Xızıriyo", ko ke bivene vano "Mekene Xızıriyo", nisange ke bivene vano "Nisange Xızıriyo". Domane sare Dersimi iste nia bene pili
Eke heni ro sare Dersimi çım de Xızır zobinawo. Sare Dersimi, Tırki 'be Kurdu ra ke Xızıri kamci çım ra venene, yi na çım ra nevenene. Yitiqate Kırmanciye de Xızır, teyna "mordeme sata tenge" niyo. Xızcr, Yitiqate Kırmanciye de fleqo. Heq, hazar u jü namune Xızıri ra jükeko. Name diye jü "Xızıro 'Kal"o, jü "'Kalo Sıpe"wo, jü "Aspare Astore Qıri"yo, jü "Wayır"o, jü "Xızıre Bone Taseniye"o, jü "Xızıre Pırde Suri"yo, jü "Meymane Hewse Qızılbeli"yo, jü "Meymane Ana Yemise"wo... ma neşikinme ke nine eve mardene bıqedenime.
Xııır, Yitiqate Kırmanciye de Wayıro. Wayın ki Yitiqate Kirmanciye de jü niyo. Xızır, Yitiqate Kınnanciye de Astare Deste Sodıriyo. Yitiqate sare Dersimi de cae seri Xızıri dero. Xızır, Wayıre" sare Dersimiyo. Xizır, yitiqate Dersimi de Wayıre dinawo, ama yitiqate dinede tek Wayn ki Xı.zır niyo. Wena Yitiqate Kırmanciye de Wayıre ç'ei esto ke no sare çei sevekneno; Wayıre Mali esto ke no mali sevekneno; Wayıre Jiar u Diaru 'be Wayıre Kuresu ra esto ke ni ki qome Dersimi seveknene.
Tavi ke Xizcr Wayıre serriyo. Yitiqate Kırmanciye "düalist"o, no rındeni 'be xıraveni sero vazno ra. Çıme rındeni, roşteni 'be xereni de Kures, Duzgın, Wayıre Jiar u Diaru 'be Wayıre Çei ra esto ke sarre nine Xızıro. Çıme xıraviye, tariye 'be gıraniye deki Mordeme Neweşiye, Mılakete Gıraniye 'be Mılakete Xıraviye este. Sarre nine Evdıl Musawo. Ni, eskere Evdıl Musaye. Ni, qe jü xıraviye beyizna di nekene. Evdıl Musa Sereskere xıraviyewo. Xıraviye 'be rındiye ra boina jüvin de perodayis dera. Xıraviye qe pe rındiyi neşikina.Tavi heto binde ki raa Evdıl Musay de eke bi tari loqme dane, cerene Evdıl Musay vero ke wo eskere xo yine ser meerzo, yinere xıraviye mekero.
Xızır ke va, mordem gereke Astore Qıri ki biaro xo viri. Yitiqate Kırmanciye de Astoro Qır je şiya Xızıri dira nevısino. Xızir mordemo de ciamerdo, kokımo, herdisa xuya sıpiya de derge esta, kınce xo sıpeye, çüye ki dest dera. Mordeme kokımi re tavi ke astor lazımo. Astoro Qın ki je Xızıri sıpewo. Coku sare Dersimi namune Xızıri ra jüki "Sıpella" no pa.
Jiar u Diare Dersimi pey de jede name Xızıri esto. Tae Jiar u Diare Dersimi este ke nine pey de teyna name Astore Qıri esto. Sare Dersimi Astoro Qır gol de diyo gol kerdo Jiare, kemer de diyo kemer kerdo Jiare. Astoro Qır Xızıre 'Kali ra nebırrno ra, qırvani kerde eşte lıngune Qıri ver.
Coku, cem u cematune sare Dersimi de ke bavay venga Heqi dane, kılama heqiye eve name Xızıri, Astore Qıri, Kuresi, Duzgıni kene ra cı vane eve nine ki xelesnene.
Xızır, Wayıre çerx u pewraziyo, Wayıre hard u asmeniyo; Wayre ram u comerdiyewo. Xızır, teyna mordeme sata tenge niyo, verende mordeme sata wesewo. Kami ke weşiye de Xızır ardo ra xo viri, tengiye de ki Xızıri wo xo viri ra neveto. Kami ke weşiye de Xızır neardo ra xo viri, tengiye de jü pasqule ki Xızıri eşta qena di.
Xızır albaze ğeribuno, piye bekesuno, omede feqiruno, xelase xelasuno. Coku Xızır boina dılxe kokımu 'be feqiru dero. Xızıri de Cenet u Ceneme çino. Wo hesave xo na dina de veneno. Kuyno dılxe kokıme de feqiri yeno to keno yintam. Xora ke tı kokımu 'be feqiru re wayır veciya, yine sero şiya, yine çık ke waşt to da cı, to yi seveknay Xızın ki varneno toro, jüya to keno hazare. Ne eke to ke ri kokımu 'be feqiru neda, yinere wayır neveciya, yi neseveknay wo taw Xızın ki adıre mordeme nianeni sayneno.
Xızıri çım de ceni u ciamerd jüyo. Wo, Qızılbel de ke Dewres Sılemani re biyo meyman, Taseniye de ki Ana Yemise re biyo meyman. Yitiqate Kırmanciye de ceni u ciamerdi jüvini ra nebırmene ra, domanu ki neerzene hete pey. Raa heqiye de kes nezano ke Heq kami dero; ceniye dero, ciamerdi dero, domani dero?Mıslımani be, Isewi be ni qe Heqe xo nevenene. Ama sare Dersimi heni niyo. Xızır, Dersim de Kemere Duzgıni dero, Jele dero, Gole Buyer Bavay dero, Bağıra Sıpiye dero, Koye Qosani dero, Yıxır Gol dero, Taseniya dewa Bamasuru dero, Qızılbele dewa Kuresu dero... koti vace uca dero. To ke zerre Xızıre xo vıraşto, koti ke vace uca Qıre xo rameno vere to.
Xızır, mordemo de zerrehirawo. Kami ke piştige Xızıre xode mokem pe gureto, yira nexapiyo, mordemo nianen şikino ke Xızıre xode çiye sero wereno ki. Dersimi ra Dewrese Xızıri ra vato "Dersim ke qırr kerd tı koti biya?" Qızılbel de Dewres Sıleman cıra vato "Eskere Evdıl Musay ke erzeno ma ser çıra mare wayır nevecina?" Kamci yitiqat de mordem Heqe xode nia je dı bırau nano were?
Des u Dı asmu ra jü asme, sare Dersimi Xızıre" xore bırrna ra. Nae ra "Asma Xızıri" vane. Asma Xızıri, asma Gağandi ra dıme, ama asma Gucige ra raveri yena, worte ni dı asmu de manena. Hesave qeleme(Miladi) ra ke 13'e va (l3,Ocak), hesave mara(Rumi) 1'e asma Xızıri vano. Na asme de çar heşti Roce Xızıriyo. Roce Xızıri hire rociyo. Seseme, çarseme, 'poncseme roce cene, yene qırvanu kene. Sare Dersimi pero zerre jü heşti de Roce Xızıri necene. Ca 'be ca ,dewe 'be dewe, ucağe 'be ucağe, aşire 'be aşire herkes na çar heştu ra jü de ceno. Tavi, asma Xızıri de Xızır vecino meymaniye. Xczır ke dinere kamci heşt de biyo meyman, yiki Roce Xızıri wo heşt de cene.
Fikre Xıııri 'be kerdena Xızıre Dersimi, ma no nusto kılm de şikinme ke nia hunde qale cı bime. Xızıre Dersimi ke nia yeno meydan, eke heni rö no sewle xo çutır dano ra lavatiya sare Dersimi ser?
Verende kokımune Dersimi ra bicerime. Kokıme Dersimi ke herdise verdane meqes pa nenane. Çıra? Xıziro 'Kal meqes herdisa xora nenano coku. Yi ki wazene ke je Xızıre xo bıase. Jü ke meqes na herdisa xora pe di kay kene, vane "Herdiso kırrık!"
Verende herkesi waştene ke jü astoro de qır bonco bıne xo. Xızır, Astore Qıri serowo coku.
Sare Dersimi verende kınce sıpi kerdene pay. Coku, Ihsan Sabri Çağlayangil sare Dersimi ra "Beyaz donlular" (tumane sıpiyini) vano. (LS.Çağlıyangil, Anılarım, Güneş Yayınları, s.45) Xızıre sare Dersimi sıpe gureto xorâ, coku yine ki sıpe kerdo pay.
Berime xort u çenekune ma.
Xızır çutır ke tenganiye de reseno mordemi, gence ma ki na qeyde Xızıre xo yemişe lavatiya xo kene.Xızır çutır ke koto dılxe kokımu 'be feqiru yi sevekne, gence ma ki feqir u fıqaru seveknene, dewucune behardi seveknene, "proleterya" seveknene. Kam ke hete ninede niyo yide dane pero. Tavi; Xızıre mordemi ke isyankar bi, seveta kokımu 'be feqiru ra adıre mordemi sayna, qome di ki vazeno ra seveta "proleterya" ra adıre sari sayneno. Ma kami ra se vacime?
Xızıro ke ceni u ciamerd jü çım ra di, qome di ki vazeno ra seveta heqa ceniyu lez keno. Wazeno ke ceni endi şiya ciamerdu ra veciye, heqe ceniyu 'be ciamerdu ra çırpa jüvini de be.
Mordemo ke Xızıre xode na were, vazeno ra dewlete de ki nano were, hukumati de ki nano were vano "Sıma naca de neheqeni kene!", yaki "Ma tam demoqırasi wazeme!", "Ma adalet wazeme!", "Ma zulım newazeme!"
Xızıre mordemi ke xıraviye de, tariye de, neheqiye de da pero; qome di ki vazeno ra xıraviya cemati de, fikirune tariyu de, neheqiya hukımdaru de dano pero.
Şiya yitiqate sare Dersimi her dewır de eşto lavatiya dine ser.No vijeri ki heni bi, ewro ki heni ro. Tavi ke yitiqate dine ewro teyna Xızır niyo, Yitiqate Kırmanciye niyo. Sare Dersimi Yitiqate Kırmanciye 'be Elewiyeni ra girena jüvini. Yitiqate dine, senteze ni dı yitiqatuno. Yi, naca de ki raa Xızıre xode şiye. Qayt biye ke E)ılibeyt re neheqeni biya, Hz. Eli re neheqeni biya, Des u Dı Yimamu re neheqeni biya coku hete dine gureto. Ma Xızın ki hete kokımu 'be feqiru de nebi? Mordem gereke nae ki bızano ke Xızır zerre Elewiyeni ra neveciyo. Koka ni çand hazar sere xori de sona. Tırki vane "Yitiqato mawo 'kan name xo Şamaneniya." Kurdı ki vane "Yitiqate mawo 'kan name xo Zerduşteniya." Sare Dersimi ki qa Elewiyeni ra raver beyitiqat nebi. Kes nezano ke Xızıri yitiqate sare Dersimi de çand hazar seriyo ke ca gureto. Xızıro ke sare Dersımi cıra vano "Heqo", yi "Weyır" veneno yitiqate jüıiı hazar seri niyo.
Çutır ke ma nusna, sare Dersimi Xızıri eve na çım veneno, wo ki sewle xo nia dano ra lavatiya dine ser. Sare Dersimi teyna eve zone Zazaki ra ne, eve yitiqate Xızıri ra ki ğezna kulture Anadoliye re kifato de hewl kerdo. Anadoliye pe nine xo bıgoyno
Sare Dersimi Elewiyeni re zaf xızmete kerda. Anadoliye de ke "Dersim" va Elewiyeni, Qızılba,seni yena ra mordemi viri. Dersim ra des u dı ucağe Elewi, hem sare Dersim re hemı ki sare dorme Dersimre xızmete dane. Qe Tırkki , qe Kırdaski , qe Zazaki qesey bıkere pire Elewiyune Şarqi tede Dersim rae. Sare DersiKrıi Zazaki qesey keno ama; sare Elewi kam beno bıbo, qe Tırkki , qe Kırdaski qesey kero ni xo sero marde. Mavene nine jüvini de zaf gemı biyo. Çeney de jüvini, jüvini ra çeney gurete.
Kamci zon qesey kene bıkere Elewi gereke bıere jü ca, jüvini de bicere ra. Şoveneniya mıleti kamci het ra yena bıero, jiyan dana yitiqate E'lewiyeni. Şoveneni ki Tırkiya de teyna Tırku ra nina, jüyo ke na fikir dero ma çım de xelato. Şoveneni gereke ma caverdime. Anadoliye hardo de hirawo, kam beno bıbo ma hatan nıka naca pia vınetime, naera tepia ki gereke pia vınderime. Anadoliye welate ma peruno.Ma ke mecuma "PIR"i diye zaf bime sa. Çıme ma raa "PIR"i ra şi. "PIR" ame, tenga "talıvu" biye mokeme.
Heq xer kero!
Xızır emre "PIR"i derg kero!
Xızır "PIR"i destu ver mekero!
"Çeneka mı tora vanu, veybıka mı tı bıhesne!"
Hukumate mıno demoqırat tı nae mece xoser!
:::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::
Kaynak: P i R Dergisi Sayı 3 Ağustost 1995 İstanbul
Forum
Zazaki
Tûrkçe
Français
Hay (Armenian)
Kurmanci
Deutch
English