Ebubekir Pamukcu...
"Genus" Latince kökenli bir sözcük
olup "cins" ya da "cinsiyet" anlamina gelir. Ancak burada sözkonusu
olan, biyolojik yönden bir cinsiyet degildir kuskusuz. Konu tamamen
dil grameriyle ilgilidir. Bu bakimdan biz de Zazaca gramer üzerinde
söz ederken "cinsiyet" terimi yerine "genus"u yegledik.
Zazaca'da iki tür genus vardir: Eril (maskulinum) ve disil (femininum).
Zazaca'da tüm adlar ya erildirler ya da di$il. Ve Hint-Avrupa dil
ailesine giren diger bir takim dillerde oldugu gibi ayrica bir
üçüncü ya da dördüncü genusa da rastlanmaz.
Zazaca'da eril ya da disil diye ayrilan yalniz hayvanlar ve
insanlar degildir. Tüm canli ve cansiz varliklar, hatta tüm soyut ve
somut varliklar, tüm kavramlar bu bölümlemeye tabidirler.
Örnegin, Cermik agzinda ga (öküz), merdim (adam), arwê$ (tav$an),
verg (kurt), dês (duvar), dest (el), vas (ot), 'erd (yer), qrêncle
(kurbaga), veg (ses) adlari erildirler; öte yandan manga,
cini(kadin), lu(tilki), istor(at) hes(ayi), lozin (baca), sa (elma),
aw (su), kesa (kaplumbaga), ling (ayak), gist(parmak) adlari ise
di$ildirler. Bu ayrim neye göre ve nasil yapilmaktadir?... Kus$kusuz
bunun bir takim açiklamalari vardir. Fakat bu açiklamalarin dogru
yanlari olmakla birlikte, bir bütün olarak konuya yeterli derecede
açiklik getirebilmekten uzaktirlar.
Genus konusu, Zazaca'da üzerinde önemle durulmasi gereken bir
konulardan biridir, konunun önemi öncelikle genus bakimindan
dilimizde genel bir birligin olmayisindan kaynaklaniyor. Örnegin,
herhangi bir agizda eril olan bir ad ba$ka bir agizda di$il olarak
kar$imiza çikabiliyor. Ve dogal olarak bu farklilik tümcenin
bütününe yansiyinca agizlar arasi farklilik da ister istemez biraz
daha büyüyor.
Genus which is a word of Latin origin,means catagory or kind.
However, of course it is not a biologic sexuality. The subject is
only connected with language grammer. Therfore we prefere genus term
in replace to sexuality when we tolk about Zazaish grammer.
There are two kind of genus in Zazaish: masculine and femininum.
In Zazaish all nouns are either masculine or feminine. There isn't
any third or fourth genus in Zazaish like any language which ias
member of Indian-Europe language family.
In Zazaish it isn't only divided man and animals as masculine and
feminine. All living and not living begins, even all abstract and
concrete beings, all concepts aer dependent these classify.
For exepmle, ga (ox), merdim (man), arwê$ (rabbit), verg (wolf),
dês (wall), dest (hand), vas (hay), 'erd (earth), qrêncle (frog),
veng (sound) nouns are masculine. On the other hand manga (cow),
cini (woman), lu (fox), istor (horse), hes (bear), lozin (chimney),
sa (apple),aw (water), kesa (toroise), ling (foot), gist (finger)
nouns are feminine. Haw is this classify doing? Of course there are
a few explanations about them. But in spite of these explanations
hawe right side, these are so far away to reveal all things of
subject.
Genus subject is the main matter of Zazai$h. It's important is
coming from that in our language hasn't got any agreement about
genus. For exemple, while in one
dialect a noun can be masculine, in the other dialect it can be
feminine. Of course for this reason the dialect differences are
being bigger.
Dilimizde adlarin genusu tümceyi su ya da bu sekilde etkiler...
Bu etkilesimi, yine Cermik agzindan seçtigimiz birkaç örnek üzerinde
görmeye çalisalim:
In our language noun's genus effect sentences. Let's see these
effect from a few exemple from çermik dialects:
Zu keynek amê. (Bir kiz geldi./ One girl came.)
Zew lazek ame. (Bir oglan geldi./ One boy came.)
Laya tim u tim sina. (çay sürekli gidiyor/akiyor. / The river
always is going/flowing.)
Vergo tim u tim sino. (Kurt sürekli gidiyor. / The wolf always is
going.)
A ciniya kêya? (O kimin karisidir? / Whos wife is she?)
O merdeyê kêyo? (O kimin kocasidir? / Whos husband is he?)
Maya mi si suk. (Benim annem kente gitti. /My mother went to the
town.)
Piyê mi si suk. (Benim babam kente gitti. / My father went to the
town.)
Cift çift olarak yazdigimiz tümcelerde degisik olan yalniz öznedir.
Ancak birinci tümcelerde özne di$il iken ikinci tümcelerde
erildir... Ve sirf öznelerin eril ya da di$il olu$larindan ötürü
tümcelerde olu$an degi$iklikler, altlari çizilerrek gösterilmi$tir.
The only differnces in the senteces which we wrote as a couple,
is subject. While subject in the first senteces are feminine, these
are masculine in the second sentences. These differences in the
sentences are showed as underdrawing.
Biraz daha ayrintilara girersek, genusun tümce yapisinda
yolaçtigi degisiklikleri $u $ekilde özetlemek olasi:
We can summarize these differences which genus made in the
sentence structure:
1- Genus,III. Tekil $ahis Zamirlerini ve bazen de II. Tekil $ahis
zamirlerini etkiler.
Genus effect mostly III. singular person pronoun and sometimes
II. singular person pronom.
Örnek:
Aya sekena? (II. Tekil $ahis-di$il / III. singular person
pronom-feminine) (O ne yapiyor? / What is she doing?)
Oya sekeno? (III. Tekil $ahis-eril / III. singular
person-masculine) (O ne yapiyor? / What is he doing?)
Tiyê sekenê? (II. Tekil $ahis-eril / II. singular
person-masculine) (Sen ne yapiyorsun? / What are you doing?)
Tiya sekena? (II. Tekil $ahis-di$il / II. singular
person-feminine) (Sen ne yapiyorsun? / What are you doing?)
2- $imdiki Zaman Kipiyle kullanilmasi durumunda adlari etkiler.
It effect nouns while using whih present time mood.
Örnek:
Memed'o yeno. (Hemed geliyor. / Hemed is coming.)
Bes'a yena. (Bes geliyor. / Bes is coming.)
Dêso rizyeno. (Duvar yikiliyor. / The wall is falling down.)
Dêza rizyena. (Ot yigini yikiliyor. / The haystack is falling down.)
3- Kiplerin hemen hemen tümünde eylemi etkiler. Yalniz Gereklilik,
Emir-Dilek ve Gelecek Zaman Kipleriyle geçisli eylemlerin Bilinen
Geçmis Zaman Kipi bu etkilenmenin di$inda kalmaktadir.
It effects verb in the all tenses except necessitative,
imperative-subjunctive and future tense and known past tense moods
in the transitive verbs.
Örnegin:
Vizêr verg amebi hew$. (Dün kurt avluya gelmi$ti. / The wolf came to
the court yard yesterday.)
Vizêr hes amêbi hew$. (Dün ayi avluya gelmi$ti. / The bear came to
the courtyard yesterday.)
Rozo koyan peyra vizyeno. (Güne$ daglarin arkasindan
çikiyor/doguyor. / The sun is rising behind the mountains.)
Asmya koyan peyra vizyena. (Ay daglarin arkasindan çikiyor/doguyor.
/ The moon is rising behind the mountains.)
4-Sifat-fiilleri etkiler.
Adjective effects verbs.
Örnek:
Keynaya Zerwe$'i zaf xaseka. (Zerwe$'in kizi çok güzeldir. /The
daughter of Zerwes is beautiful.)
Lazê Zerwe$'i zaf xaseko. (Zerwe$'in oglu çok güzeldir. / The son of
Zerwe$ is beautiful.)
5- Ad tamlamalarini etkiler.
Noun effects its modified.
Örnek:
destê mi (benim elim / my hand)
linga mi (benim ayagim / my foot
poçika istor (atin kuyrugu / the tail of the horse)
dindanê istor (atin di$i / the tooth of the horse
6- Sifat tamlamalarini etkiler.
Adjective effects its modified.
Örnek:
Zu keynaya xasek amê. (Güzel bir kiz geldi. / One beautiful girl
came.)
Zew lazeko xasek ame. (Güzel bir oglan geldi. / One beautiful boy
came.)
No çiweyo wi$k mi sikna. (Bu kuru sopayi kirdim. / I broke this dry
stic.)
Na lema nerm mi siknê. (Bu yumu$ak fidani kirdim. / I broke this
soft sprout.)
-------------------------------------------------------------------------------
Aktaranin notu; Ebubekir Pamukcu'nun bu degerli incelemesi
Piya'nin 9'uncu numarasindan buraya aktarilmistir.
Archive Librairie Scrupule.
