Παραδοσιακή κατοικία/ Τοποθεσία / Παροχές/ Γενικά / Ιστορία /
                                        Διαδρομές / Παραλίες / Γεύσεις/ Φωτογραφίες / Χάρτης / Χρήσιμα τηλέφωνα /

                                                          ΑΝΔΡΙΩΤΙΚΑ ΑΛΩΝΙΑ
 

                                    Το φεγγάρι αινιγματικό, μυστικό, σφιχτοκλειδωμένο. Από παιδί αναρωτιέσαι είναι καρ-
                       φωμένο ή το σέρνει ο άνεμος ; Είναι αυτόφωτο ή ετερόφωτο; Και σχήμα μεταβατικό. Τόσες
                       μεταμορφώσεις και ύστερα η εξαφάνιση. Και το φως του τόσο θολωμένο, τόσο σκοτεινό. Και η
                       θλίψη του τόσο βέβαιη. Και οι κοιλάδες του, κρατήρες από ηφαίστεια σβησμένα, από αλώνια
                       κρυμμένα κατάντικρυ στο πρόσωπο της γης. Θεόρατα αλώνια, που το ανθρώπινο βήμα και να τα
                       περπατήσει δε θα τα νιώσει, δε θα τον συνεριστούν...

                                   Και ξεκρεμάστηκαν και αποκόπηκαν κι ήρθανε και πέσανε σ' ένα νησί. Στο νησί που το
                       λιβανίζει ο άνεμός του, που το απελπίζει η άπνοιά του, το ντύνει ο σχιστόλιθός του, και τους
                       δίνει το σχήμα η ανάμνηση του φεγγαριού.

                                    Η ανάμνηση του φεγγαριού και το παλουκωμένο ζώο στο κέντρο του, να γυροφέρνει
                       σε βηματισμό υποταγμένο και σταθερό.  Χωρίς αλώνι, δε γίνεται αλώνισμα. Χωρίς άνεμο, δε
                       γίνεται το λίχνισμα. Και χωρίς αλώνισμα, δε γίνεται ψωμί. Όλα τούτα τα στοχάστηκαν οι
                       Ανδριώτες και στήσανε τ' αλώνια.  Αγαπήσανε τ' αλώνια...

                                    Ο άνεμος, δύναμη που πλάθει, δύναμη που γκρεμίζει. Πραγματικότητα ακατανίκητη,
                       που χαρακώνει το Αιγαίο. Πάντα θα τον σκεφτείς, πάντα θα τον μετρήσεις. Αιγαιοπελαγίτες
                       πανάρχαιοι, Αιγαιοπελαγίτες σύγχρονοι, μάθανε να τον προσέχουνε, να φυλάγονται, να τόνε
                       λογαριάζουνε σε στεριά και θάλασσα. Δοσμένος να χαράζει τη ζωή τους, δοσμένος να σφρα-
                       γίζει την τέχνη τους με πρωτάκουστες μορφές.

                                    Αλλά, πέρα απ' τον άνεμο, υπάρχει κι ο σχιστόλιθος που παραμονεύει : απλωμένος και
                       εκστατικός. Τον ανιστορεί η πέτρα. Ο σχιστόλιθος στην  Άνδρο πλαγιάζει παντού, ονειρεύεται
                       σε κάθε του ύπνο, ανασταίνει σχήματα παράξενα, και χαίρεται τα χαρίσματά του, ελαστικότητα
                       και αντοχή, τον ορίζουνε και γράφουνε την ευλογημένη ύπαρξή του. Έτσι, χωρίς μαστορέματα
                       και πελεκήματα, χωρίς ιδρώτα, έχουμε πέτρες που μοιάζουνε σα δουλεμένες, πελεκημένες κι
                       έτοιμες για χτίσιμο.

                                    Την εξουσιαστική επίδραση του ανέμου και του σχιστόλιθου, στο γέννημα, στο πλάσιμο
                      της αρχιτεκτονικής μορφής, θα τη γνωρίσουμε σ' ένα πρωτόγονο νησιώτικο χτίσμα, που θα
                       συναπαντήσουμε στο ανδριώτικο αλώνι.

                                    Είναι πασίγνωστη, είναι πανάρχαια η σχέση και η λειτουργία του αλωνιού με τον άνεμο.
                       Το στάρι και το κριθάρι, άμα θεριστούνε και ξεραθούνε, πρέπει ν' αλωνιστούνε. Δε γίνεται να
                       περιμένουνε, το δίκαιο κομμάτι, ο καρπός, το άδικο κομμάτι, το καλαμένιο, πρέπει να ξεχωρι-
                       στούνε και να τραβήξουνε το καθένα το δικό του δρόμο.

                                    Το αλώνισμα στην πρωτόγονη μορφή του είναι μια αγροτική δουλειά που γίνεται σε
                       στρωτό, ίσιο μέρος, κόντρα στον άνεμο, δίχως κανένα χτίσμα. Ωστόσο, το συνηθισμένο είναι
                       να φτιάχνουν απλά χτίσματα γι' αυτή τη δουλειά, μεγάλους κύκλους επάνω στη γη, τους
                       «άλωνες», τη μεταβυζαντινή «άλωνα», την αρχαία «άλως». Η λέξη πορεύεται στους αιώνες...

                                    Γύρω-γύρω όρθιες σχιστόπλακες, φυτεμένες στη γη, γράφουνε την πολυπατημένη
                        ορχήστρα του αλωνιού. Στην ορχήστρα άνθρωποι και ζώα σε κυνηγητό δίχως τέλος, τα ζώα
                       παλουκωμένα στο κέντρο του αλωνιού να γυροφέρνουνε με δεμένα μάτια, οι άνθρωποι να
                        χουγιάζουνε τα ζωντανά, για να μη σταματάνε, και να γυροφέρνουνε στον ίδιο κύκλο. Κερκί-
                       δες οι τριγύρω πλαγιές. Και θεατές ; Βράχοι, πρινάρια και σκίνα. Η εναγώνια περιστροφή
                        του παλουκωμένου ζώου γράφει το σχήμα του αλωνιού. Γι' αυτό είναι κυκλικό κι όχι τετρά-
                       γωνο ή ορθογώνιο.

                                    Το αλώνισμα είναι δουλειά δύσκολη, δουλειά δεμένη με το ψωμί, με τον ιδρώτα, αγρο-
                        τικός μόχθος πανάρχαιος σε ιερότητα. ΄Ομως δεν μπορείς να μη σταθείς στο ειδύλλιο και το
                        έπος του έργου, αυτού του αγώνα, της μάχης σε επανάληψη : το πλακόστρωτο αλώνι, οι άν-
                        θρωποι, τα ζώα, τα στάχυα και ο άνεμος, ο ασώπαστος άνεμος. Η σκόνη που σηκώνει το
                        αλώνισμα, ο κόνιφος, γίνεται σύννεφο. Σύννεφο γκρίζο και αγαθό. Το ξύλινο δικράνι και ο
                        τρίχαλος, το θρινάτσι, ο αρχαίος «θρίναξ» σύνεργο απαραίτητο κι ευλογημένο, αυτό κερδίζει
                        τη μάχη στο λίχνισμα. Ο λυχνιστής καιρός αλλάζει σε κάθε αλώνι και τον αποφασίζει κάθε
                        φορά η θέση του και το φτιάξιμό του. Θεριστής μήνας ο Ιούνης και αλωνιστής ο Ιούλης.

                                    Λίγος άνεμος δεν ξεχωρίζει τ' άχερο απ' τον καρπό. Πολύς άνεμος παρασέρνει τον καρπό
                        μαζί με τ' άχερο έξω, μακριά από τ' αλώνι. Τέχνη του αλωνάρη είναι να κρατήσει τον καρπό
                        και να διώξει τ' άχερο και τη σκόνη. Όμως τέχνη και δεξιοσύνη χάνονται με το δυνατό άνεμο.
                        Ο άνεμος πρέπει να συμμαζευτεί. Ο άνεμος πρέπει να χυθεί στο αλώνι όμορφα, δίχως ορμή.
                        Έτσι αρχίζει ένας αγώνας, μια προσπάθεια για το πλάσιμο του αλωνιού, που λογαριάζει
                         τον άνεμο και βάζει σκοπό το συμμάζεμα της ορμής του.

                                    Έτσι πλάστηκε, ξεπήδησε μια σειρά από αλώνια, που με τη μορφή τους, με το γενικό
                        τους στρώσιμο και το δέσιμο με τον περίγυρο, πετυχαίνουμε αυτό το σκοπό, τον ίδιο πάντα
                        σκοπό. Η αξιοσύνη του Ανδριώτη χτίστη, το ένστικτο και η εμπειρία, η φαντασία του, δώ-
                        σανε λύσεις που ξαφνιάζουνε, που σε περιπαίζουνε με τη μορφή και την αισθητική τους,
                        εσένα το σπουδασμένο χτίστη.

                                    Πρώτη απλούστατη μορφή αλωνιού : ένας πλακοστρωμένος κύκλος, γύρω-γύρω
                        όρθιες σχιστόπλακες, φυτεμένες στη γη, φτιάνουνε μια τεράστια πέτρινη λεκάνη (σχ.1),
                        λεκάνη που έχει διάμετρο κάπου τέσσερα μέτρα, που μπορεί να φτάσει κι ίσαμε τα δέκα.
                        Σωστό πλάτωμα, για πάλεμα του ανθρώπου με τον άνεμο.

                      Σχ. 1. Απατούρια. Γύρω γύρω όρθια φυτεμένες σχιστόπλακες γράφουνε το αλώνι.

                                      Δεύτερη απλούστερη μορφή αλωνιού : η λεκάνη με όρθιες φυτεμένες σχιστόπλακες,
                         αλλά από τη μεριά της πλαγιάς αλώνι και γη δεθήκανε μ' ένα κομμάτι καμπυλωμένου τοίχου
                        (σχ. 2).

                      Σχ. 2. Αποίκια. ΄Ορθιες σχιστόπλακες κι ένα κομμάτι καμπυλωμένος τοίχος.

                      Τρίτο πιο αποφασιστικό βήμα : οι όρθιες σχιστόπλακες ντύνουνε χαμηλό τοιχάκι από
                        ξερολιθιά, στο ίδιο ύψος μ' αυτή, έτσι που την αγκαλιάζει (σχ. 3). Και πάλι προς τη μεριά
                        της πλαγιάς το ανασηκωμένο κομμάτι του καμπυλωμένου τοίχου νοιάζεται την περιφέρεια
                        του αλωνιού. Αγκαλιά περίκλειστη, σφιχτοκλειδωμένη, χτίσμα σε ερμηνεία αδρότητας και
                        αφαιρετισμού.

                              Σχ. 3. Μελίδα. Χαμηλός τοίχος ντυμένος με όρθιες σχιστόπλακες.

                                         Και τα τρία αλώνια που γνωρίσαμε είναι φοβισμένα, αποτραβηγμένα, χτισμένα
                            σε προστατευμένα μέρη, μακριά από το ξάνεμα ( τόπους ανεμισμένους ). Έτσι ο άνεμος
                            δεν έρχεται με μεγάλη ορμή και γι' αυτό και οι λεκάνες τους είναι ρηχές, φτάνουνε μέχρι
                            το γόνατο τα τοιχάκια τους. Εδώ είναι σαν χτιστοί πάγκοι, μπορείς να καθίσεις, να ξεκου-
                            ραστείς,  μπορείς να τους εμπιστευτείς.

                                          Βηματισμός, πορεία και εξέλιξη (σχ. 4) : το αλώνι προβαίνει στο ξάνεμο και ζητάει
                            ν' αντιμετρηθεί με τον άνεμο. Η λεκάνη βάθυνε, ψήλωσε κατά τη μεριά του ξάνεμου που
                            ο άνεμος τυραννάει τον τόπο πιο πολύ. ΄Ετσι δεμάτια και καρπός θα προστατευτούνε πιο
                            καλά. Ακόμα, σε τρεις μεριές, αφήνονται τρία ανοίγματα, τα  '' παραθύρια " καθώς τα λένε
                            στο νησί. Έτσι λιχνίζουνε και με  πεσμένο καιρό. ΄Οταν  όμως φρεσκάρει, κλείνουνε
                            ένα δυο παραθύρια  με αφάνες, για  να λιγοστέψουνε την ορμή.

                          Σχ. 4. Μαίνητες. Το αλώνι στο ξάνεμο περιμένει ν' αναμετρηθεί με τον άνεμο.

                                        Ξερολιθιά σκοτεινή, καρβουνιασμένη, ο τοίχος του αλωνιού (σχ. 5) . Το άνοιγμα
                            φαρδύ, το «παραθύρι» σ' αφήνει να δεις σε μάκρος, σε βάθος. Και μπροστά βρίσκεται το
                            ατελές ξύλινο κάγκελο. Τρία ξύλα, τρία κλαδιά κλείνουνε, φυλακίζουν το χώρο, περιμέ-
                            νοντας τις αφάνες και τα σπάρτα που μ' αυτά το «παραθύρι» , θα μικρύνει, συμμαζεύοντας
                            τον άνεμο και κόβοντας την ορμή του.

                                        Ξερολιθιά φωτεινή, ο τοίχος του ίδιου αλωνιού από τη μέσα μεριά. Το άνοιγμα,
                            το «παραθύρι», είναι φαρδύ και το αλώνι πιο φαρδύ, φωτεινό, τόσο που σ' αφήνει να
                            δεις παντού  μπροστά, στη μέση, στο βάθος. Και πάλι το ατελές ξύλινο κάγκελο με την
                            προέκταση της φαντασίας : άνοιξη σε κάμπο του Αιγαίου.

                                                     Σχ. 5. Απάνω Φελλός.   Αλώνι  με παραθύρια από ατελές  ξύλινο κάγκελο.
 

                                     ΄Εξι σχιστόπλακες αντί για ξύλινο κάγκελο συμμετρικά βαλμένες φυτεμένες όρθια
                            στο γύρο του αλωνιού. Συνολικός χαρακτήρας αφηρημένος, όρθιες σχιστόπλακες και
                            σκιάχτρα το ίδιο πράγμα, φιγούρες πετρωμένες. Δε φανερώνουν αμέσως τη χρησιμότητα
                            και τη λειτουργικότητά τους. (σχ. 6).

                                                    Σχ. 6. Φούρνοι. Από τούτη τη μεριά , το καταλαβαίνεις και μορφικά και λειτουργικά.

                                            Τρίλιθο με ανεπαίσθητο δέσιμο. Ένα πουλί να πατήσει και θα γκρεμίσει. Ένα
                            φύσημα και θα σωριαστεί. Κι όμως ο άνεμος δεν το ξεκλείδωσε. Τον πολέμησε με
                            απόφαση και σιγουριά (σχ. 7).

                                                         Σχ. 7. Απροβάτου. Τρίλιθο, σε ακραίο δέσιμο μεταιχμιακό.

                                       Κι ακόμα πιο πέρα, ένα μικρό βήμα, τα δύο ανοίγματα του αλωνιού πληθαίνουν και
                            ο τοίχος ψηλώνει. Η ξερολιθιά αφουγκράζεται τον άνεμο που ορμάει από τρία " παρα-
                            θύρια ". Το ημιπερίκλειστο αλώνι έχει σχήμα πέταλου και το πέταλο πάντα φέρνει τύχη
                            (σχ. 8). Η ανοιχτή αγκαλιά που περιμένει τον καρπό. Δίπλα ο στάβλος θα ξεκουράσει τα
                            ζωντανά κι ο αλωνάρης ονειρεύεται ξύπνιος την πλούσια συγκομιδή.

                                                        Σχ. 8. Απροβάτου. Τα παραθύρια  του αλωνιού πληθαίνουν και ο τοίχος του ψηλώνει.

                                            Κι ακόμα άλλο ένα βήμα, τα τρία ανοίγματα γίνονται τέσσερα και πέντε και
                            πολλά παραθύρια στη σειρά (σχ. 9), σε παράταξη, στη θέα και τη θέση του κόσμου.
                            Η λεκάνη του αλωνιού είναι πιο ψηλή, σαν πύργος βαθμιδωτός, λεπτά ξύλινα κάγκελα
                            φράζουνε τα παραθύρια του αλωνιού, για να μπλεχτούνε απάνω τους οι αφάνες που θα
                            τα συμμαζέψουνε, μικραίνοντας  την επιφάνειά τους, κατά πως το ζητάει η δύναμη του
                            ανέμου, η προσταγή του.

                                                          Σχ. 9. Απροβάτου. Σχιστόλιθοι όρθιοι και πλαγιασμένοι , κρατημένοι σα χορευτές.

                                        Ποια λεπτομέρεια σ' έχει σκλαβώσει σε τούτη την πλοκή από σχιστόλιθους;
                            Η σκοτεινή κόγχη του αλωνάρη, που θα συρθεί στο μεγάλο  κάμος, διπλωμένος στα
                            δύο από τον κάματο ; Οι πλάκες με τα χορτάρια στους αρμούς ; Η καθαριότητα και
                            η αλήθεια της ξερολιθιάς του πρώτου πλάνου ; Ή μήπως σ' έχουνε σκλαβώσει οι
                            όρθιες σχιστόπλακες και οι πλαγιασμένες, οι ξαπλωμένες, που κι αυτές αγρυπνάνε
                            και σημαδεύουνε το δρόμο που θα περάσει ο μεγάλος δυνάστης ;

                                        Και όλο πιο ολοτρύπητα τρυπητήρια, ένα πέτρινο κόσκινο που κοσκινίζει άνεμο
                            κατά πως του ταιριάζει, κατά πως συμφέρει τη λειτουργία του αλωνιού, περιμένουνε να
                            τα φράξουνε με αφάνες, σε πολύ βουή ή σιγαλή ανταπόκριση με τον άνεμο. Και την πύ-
                            ρινη ώρα της άπνοιας, στέλνουνε και την ελαφρότερη πνοή στην αχιβάδα του αλωνιού,
                            που αλλιώτικα θα χανότανε για το αλώνισμα.

                                        Σχήματα περίκλειστα αλληγορούνε τη σπηλιά, μια σπηλιά με βουλιαγμένη σκεπή,
                             δοσμένη στον ήλιο και τις σαύρες, στον ήλιο και τον άνεμο. Κοχύλι κι αχιβάδα πάμφωτη,
                             μπουρού που σφυρίζει μ' όλους τους ανέμους. Ξέχυσε το θαλασσινό κόσμο κι αφοσιώθηκε
                             στον άλλο, τον καινούριο, του βουνού και του κάμπου. Και τ' αχνάρι του αλωνιού πάντα
                            κύκλος, και το τοιχάκι που το ζώνει και τ' ανασταίνει πάντα καμπυλωμένο, κουλουριασμένο
                            φίδι αγαθό, και τα παραθύρια του μοναχικά, και η σκιά του φέτα στενή και η σκεπή του
                            ανύπαρκτη, αφού το χτίσμα οδεύει σε τέλος μη τελειωμένο. Και η μέρα του αντηλιά και
                            η νύχτα του, στην αστροφεγγιά και το φεγγάρι του μικρογραφεί…

                                        Ο άνεμος να πελεκάει την μορφολογία του με σχιστόλιθους και να τη γράφει
                            τρικυμισμένη με λιθάρια. Ο άνεμος να' χει τη φαντασία του σχιστόλιθου και ο σχιστό-
                            λιθος να σκίζει τον άνεμο μαχαιρώνοντάς τον : αντριώτικα αλώνια.

                                        Κοχύλια υπερφυσικά, στοιχειωμένα… Η μπουρού να ξεχύνει μουσική άνιση,
                           μνημεία χιμαιρικά. Σκηνές κυκλικές, στημένο σε ξάνεμο, που παίζουνε τα ειδύλλια του
                            Θεόκριτου - ζώα, άνθρωποι, στάχυα - στον ίλιγγο του ίδιου κύκλου που γυροφέρνουν…
                            Η ελευθερία παλουκωμένη στο κέντρο του αλωνιού...

                                                      Απάνω Γαύριο. Ένα πέτρινο κόσκινο, που κοσκινίζει τον άνεμο όπως του ταιριάζει.

                                                                Από το βιβλίο " Ψηφίδες του νεοελληνικού μύθου " του Δ. Βασιλειάδη.