Một chuyên gia người Nhật đã thu hút chú ý của người tham dự Hội thảo Việt
Nam học ở Hà Nội, với bài thuyết trình nhận định ông Hồ Chí Minh là người theo chủ
nghĩa cộng hòa chứ không phải cộng sản.
Tại hội thảo quy tụ hàng trăm nhà nghiên cứu trong ngoài nước vừa kết thúc cuối tuần qua, GS. Yoshiharu Tsuboi, Đại học Waseda, giới thiệu bài viết "Khảo cứu lại về Hồ Chí Minh".
Nhà nghiên cứu này giải thích ông muốn thoát khỏi quan niệm của Đảng Cộng sản Việt Nam, mà thay vào là xem xét tư tưởng ông Hồ "trên một lập trường giá trị tự do hơn".
Nghiên cứu Việt Nam từ năm 1973, GS. Tsuboi đã đi thăm những nơi ông Hồ Chí Minh từng đặt chân đến, từ tỉnh Nghệ An, đến Hong Kong, Quảng Đông, Moscow, Paris, London.
Ông viết trong bài tiểu luận rằng "có lẽ giá trị mà Hồ Chí Minh coi trọng nhất trong suốt cuộc đời của mình là những giá trị của nền cộng hòa" và cơ sở lý luận của ông là "Tự do, Bình đẳng, Bác ái".
Tinh thần cộng hòa Pháp
Tác giả giải thích tiếp: "Tinh thần nền cộng hòa Pháp mang tính lý tưởng cao... Lấy ví dụ, nó không quan tâm tới người đó là người Nhật hay người Việt Nam, sinh ra ở tỉnh nào, xuất thân trong gia đình hay dòng họ nào, bao nhiêu tuổi, là nam hay nữ."
"Vấn đề quan trọng là con người đó với tư cách là một cá nhân có đủ khả năng suy nghĩ một cách lý tính hay không. Nền cộng hòa được xây dựng bởi những cá nhân là nhân dân Pháp, bất kể giai cấp, màu da hay người đó có sinh ra ở Pháp hay không."
Tinh thần này khác hẳn với quan niệm sống của thế giới Đông Á, trong đó có Việt Nam.
Ông Tsuboi kể rằng ông rất lúng túng mỗi khi gặp người Việt và được hỏi những câu hỏi liên quan cá nhân (học ở đâu, vùng nào, gia đình ra sao).
"Để xây dựng được quan hệ tốt đẹp cho hai bên và ứng xử đúng với những qui tắc xã hội vô hình, trước tiên người Việt phải tìm hiểu những thuộc tính của đối phương. Đây không chỉ là truyền thống của riêng Việt Nam mà là truyền thống của cả khu vực theo văn hóa Nho giáo."
"Người ta đã không đạt tới được nhận thức rằng: điều kiện tiền đề của nền cộng hòa là những "cá nhân" theo quan điểm giá trị mới về con người."
Học giả người Nhật cho rằng Hồ Chí Minh là "lãnh đạo chính trị duy nhất ở Đông Á nhận thức được một cách đúng đắn nhất tinh thần nền cộng hòa và ông đã cố gắng đưa nó vào Việt Nam".
Để chứng minh, tác giả nhắc lại việc khi là thành viên Quốc tế Cộng sản, Hồ Chí Minh vẫn cho rằng cần ưu tiên "đấu tranh giải phóng dân tộc giành lại độc lập cho Việt Nam chứ không phải là vấn đề giai cấp. Về mặt này, Hồ Chí Minh không phải là một người cộng sản 'chính thống' theo chủ nghĩa Marx-Lenin".
Trong bài, ông Tsuboi nhắc lại một câu chuyện từng được một chuyên gia khác người Nhật Furuta Motoo công bố năm 1996.
Tháng Tám 1944, khi được Quốc dân đảng thả và chuẩn bị quay về Việt Nam, ông Hồ nói với Tướng Trương Phát Khuê của Quốc dân đảng:
"Tuy tôi là một người cộng sản nhưng bây giờ vấn đề mà tôi quan tâm không phải là chủ nghĩa cộng sản mà là độc lập tự do của Việt Nam. Tôi xin hứa với anh một lời hứa đặc biệt: trong vòng 50 năm tới sẽ không thực hiện chủ nghĩa cộng sản ở Việt Nam".
Ước mơ Độc lập
Tác giả biện luận: "Độc lập mà Hồ Chí Minh muốn xây dựng là một nước độc lập, một nhà nước chủ quyền theo kiểu Cận đại. Từ Độc lập của ông bao hàm ý nghĩa xây dựng một quốc gia chủ quyền có lực lượng sánh vai được với các cường quốc trên thế giới. Ý tưởng của ông là không chỉ xây dựng một chế độ Dân chủ cộng hòa mà còn xây dựng nên hình ảnh những Con người mới đóng vai trò gánh vác quốc gia độc lập."
Khái niệm Tự do, với Hồ Chí Minh, là "không chỉ đơn thuần là đất nước được độc lập, nhà nước có chủ quyền và có quyền tự do phát ngôn, hoạt động trên trường quốc tế, mà phải là thứ tự do được từng người dân ca ngợi."
"Nó cũng yêu cầu mỗi người dân ca ngợi quyền tự do đó phải trở thành chủ thể xây dựng từ dưới lên trật tự của nền cộng hòa, yêu cầu từng cá nhân phải có khả năng suy nghĩ, quyết định với tinh thần trách nhiệm cao".
Hạnh phúc của Hồ Chí Minh là "mỗi người đều có quyền mưu cầu hạnh phúc và phải chủ động, tích cực tranh đấu để giành được hạnh phúc đó".
Tác giả cho rằng từ mấy chục năm qua, "thông điệp của Hồ Chí Minh hầu như không được truyền bá và lý giải một cách đầy đủ và đúng đắn".
"Người ta đã coi ông như một người lãnh đạo của phong trào cộng sản quốc tế, một người theo chủ nghĩa Marx-Lenin... Ai cũng lấy ý thức hệ làm chủ thể để lý giải ông Hồ, và ngay bản thân ông Hồ, để nhận được viện trợ tiếp tục công cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc mình, không có một sự lựa chọn nào khác ngoài việc phát ngôn và hành động như một thành viên của liên minh những người cộng sản."
"Thế hệ kém ông Hồ 10 tuổi như Đại tướng Võ Nguyên Giáp hay ông Trần Văn Giàu, do chịu sự giám thị gay gắt của nhà đương cục Thực dân, đã phải hoạt động tại nước ngoài một thời gian."
"Chính vì vậy, họ đã hiểu được tình hình bên ngoài và lý giải được một phần tinh thần nền cộng hòa của Hồ Chí Minh. Sự lý giải của họ là nhờ vào kinh nghiệm sống ở các nước Âu Mỹ, chủ yếu là nước Pháp."
Trong khi đó, GS. Tsuboi nói, thế hệ cách mạng sau này không mấy người từng sống ở nước ngoài.
"Họ thiếu đi nền tảng tư tưởng để có thể lý giải được đầy đủ "Tinh thần nền cộng hòa" mà Hồ Chí Minh đã đúc kết được sau 30 năm bôn ba ở hải ngoại."
"Càng đến những thế hệ trẻ hơn, người ta càng có xu hướng lý giải Hồ Chí Minh chỉ theo góc độ là nhà lãnh đạo Đảng Cộng sản. Cùng với việc thần tượng hóa Hồ Chí Minh, người ta đang đánh mất đi khả năng lý giải nội tại Hồ Chí Minh với tư cách là một con người bình thường."
Thời gian gần đây vẫn có các sách nghiên cứu, thậm chí tiểu thuyết về Hồ Chí Minh ở Phương Tây và châu Á, gần nhất là ở Đài Loan, đưa ra các quan điểm, thậm chí các giả thuyết khác nhau về thân nhân và suy tư của ông Hồ.
Nhà văn Dương Thu Hương vừa cho ra mắt cuốn tiểu thuyết Đỉnh Cao Chói Lọi ở Pháp với nhân vật Chủ tịch gợi lại nhiều nét về ông Hồ.
Riêng tại Việt Nam, các quan điểm chính thống về ông có vẻ như vẫn bị đóng khung trong cách nhìn giai cấp và đấu tranh giải phóng dân tộc.
Đời tư của Hồ Chí Minh hiện vẫn là đề tài cấm kỵ tại Việt Nam.
Trong bối cảnh đó, nghiên cứu và phát biểu của GS Tsuboi có cơ hội mở ra một cuộc tranh luận mới.
Nguồn:
BBCVietnamese.com
14 Tháng 12 2008
Ông Giáo Sư Nhật này cho rằng Hồ Chí Minh là người theo tinh thần Cộng hòa Pháp. Tôi không nghĩ như vậy. Dù sống ở Pháp khá lâu (ít nhất từ 1911 tới 1923) nhưng tôi nghĩ ảnh hưởng của Hồ Chí Minh bởi văn hóa Pháp và tinh thần Cộng hòa Pháp không nhiều, nó có nhưng chỉ là bề ngoài. Lý tưởng "Tự do, Bình đẳng, Bác ái" của cách mạng Pháp không phải là cái đích Hồ Chí Minh hướng đến.
Tôi nghĩ về cơ bản Hồ Chí Minh là người theo chủ nghĩa dân tộc mang đặc điểm Á châu, một mô hình nhà nước hơi giống Tôn Trung Sơn hay Nehru mong muốn theo đuổi: độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Chính vì thế khẩu hiệu tam dân của Tôn Trung Sơn mới có mặt trên mọi văn bản của nhà nước CHXHCN Việt Nam: độc lập, tự do, hạnh phúc. Độc lập là trước hết, trên hết, sau đó mới tới tự do hay (mưu cầu) hạnh phúc. Tuy nhiên, phải hiểu chữ "tự do" ở đây theo một cách hiểu khác phương Tây, và khác chữ "tự do" trong khẩu hiểu cách mạng Pháp. Tự do theo Hồ Chí Minh (và có lẽ Tôn Trung Sơn) trước hết là tự do của dân tộc chứ không phải là tự do của cá nhân. Nói cách khác, nó là quyền tự quyết, không bị lệ thuộc, và gần gũi với chữ "độc lập". Tôi nghĩ tự do cá nhân chưa bao giờ là điểm thu hút Hồ Chí Minh, một người được đào tạo theo tinh thần Nho giáo, ở một xứ tuy hay học nhưng lại là bảo thủ nhất Việt Nam.
Đúng là chữ "bình đẳng" có sức hấp dẫn với Hồ Chí Minh, và có thể là một nguyên nhân quan trọng đưa ông tới với CNCS. Tất nhiên, "bình đẳng" không phải là phạm trù riêng của CNCS mà còn có một sức hấp dẫn lớn với những người cánh tả nói chung. Khác với những nhà cách mạng cùng thời và trước đấy, Hồ Chí Minh coi "bình đẳng" là một điều kiện quan trọng của nhà nước tương lai. Với các nhà nho hay cả lớp trí thức tiểu tư sản đương thời, nhiều người hẳn khó hình dung được sự bình đẳng giữa một ông cử nhân Tây học với một anh kéo xe thất học và khúm núm. Ngay cả tới thế kỷ 21 mà cả một lớp trí thức Tây học, Mỹ học nhiều đời bên Thái Lan còn nhất quyết không cho người dân nông thôn có quyền bầu cử tương đương với người thành thị, lấy lý do là họ kém hiểu biết, thất học hơn, thì việc hình dung "quyền bình đẳng" hẳn là xa xôi với các nhà cách mạng Việt Nam đầu thế kỷ 20. So với Phan Bội Châu chẳng hạn thì ý thức về quyền bình đẳng của Hồ Chí Minh cao hơn hẳn.
Còn "bác ái"? Tôi nghĩ đây là khái niệm thật xa vời với những nhà cách mạng VN, không riêng gì Hồ Chí Minh. Riêng với Hồ Chí Minh thì lại càng không có khái niệm này bởi vì "bác ái" là một thứ tình cảm xuyên dân tộc, xuyên giai cấp, theo kiểu tình yêu của Mặc Tử. Nhưng có lẽ ở đây là do cách dịch: chữ fraternité trong "Liberté, égalité, fraternité" theo tôi hiểu chỉ là tình bằng hữu, đồng chí, không hiểu thế nào khi dịch sang tiếng Việt lại thành "bác ái". Nếu chỉ là "fratenité" thì nó lại rất thích hợp cho lý tưởng CNCS mà HCM chọn sau này, bởi lẽ những người cách mạng theo CNCS thường sinh hoạt một cách hết sức chặt chẽ, có kỷ luật, dựa trên lòng trung thành với nhau và với tổ chức.
Nói cách khác, nếu như Hồ Chí Minh ảnh hưởng của tư tưởng "tự do, bình đẳng, bác ái" như là sợi chỉ đỏ xuyên suốt như ông GS Nhật kia nói thì thực ra, "tự do, bình đẳng, bác ái" đó phải được nhìn nhận qua lăng kính người châu Á bị đô hộ, chứ nó đã chệch so với khái niệm nguyên thủy đưa ra bởi cách mạng Pháp. Và nền cộng hòa Pháp, như quan sát của HCM, hoàn toàn không phù hợp với khẩu hiệu này. Trong khi đó, CNCS là một sự lựa chọn lý tưởng. Xét một cách thực tế, nó hứa hẹn một giải pháp thần kỳ mang lại độc lập và tự do cho dân tộc (với những ưu thế vượt trội cả về kỷ luật, kinh nghiệm và sự trợ giúp có tính quốc tế). Tham gia các đoàn thể Cộng sản trong những giai đoạn đầu còn là nơi hun đúc tinh thần "bình đẳng" và "bằng hữu". Còn về lâu dài, CNCS cũng hứa hẹn một xã hội có được tự do tuyệt đối cả về kinh tế lẫn phát triển con người, sự bình đẳng và tình hữu ái giữa những công dân đó. Nói cách khác, nó thỏa mãn cả mong ước ngắn hạn, sôi sục trong lòng người cách mạng HCM và cả mơ mộng xa xôi về một xã hội không có cảnh người bóc lột người.
Như vậy, hoàn toàn không có mâu thuẫn trong việc HCM vẫn kính trọng tinh thần "tự do, bình đẳng, bác ái" của Cách mạng Pháp, hay "tất cả mọi người đều sinh ra có quyền bình đẳng. Tạo hóa cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được; trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc" của cách mạng Mỹ với việc ông là người trung thành với lý tưởng Cộng sản cho dù từng đích thân chứng kiến cuộc Đại Thanh trừng khủng khiếp của Stalin (trong đó sếp của Hồ Chí Minh ở Quốc tế cộng sản là các lãnh tụ Zinoviev và Radek cũng bị giết). Hồ Chí Minh không phải là người theo chủ nghĩa Stalin (và Stalin cũng nghĩ thế nên từ chối mọi sự giúp đỡ Hồ Chí Minh cho tới khoảng 1950). Trong mắt Stalin, Hồ Chí Minh là một người theo chủ nghĩa quốc gia, chỉ mượn danh cộng sản. Nhưng dẫu không phải người theo chủ nghĩa Stalin, Hồ Chí Minh vẫn cho rằng CNCS là cái đích cần đến, là lý tưởng của loài người, và nó không hề mâu thuẫn với tinh thần tự do, bình đẳng của cách mạng Pháp cả. Ngược lại, nó còn là phương tiện để thực hiện điều đó. (Và trong lúc chờ đến cái đích bình đẳng đó thì các cháu cứ gọi Bác là Bác).
Vậy Hồ Chí Minh là một người cộng sản hay một người cộng hòa? một người dân tộc chủ nghĩa hay một người quốc tế chủ nghĩa? Có lẽ là tất cả. Cũng như người Việt Nam có thể trộn cả đạo Phật, đạo Lão và đạo thờ Tổ tiên để vừa thờ Phật, vừa thờ Thánh, vừa thờ Ma ở nhiều nơi, thì Hồ Chí Minh cũng có thể kết hợp cả chủ nghĩa Mác, chủ nghĩa Lenin, chủ nghĩa Stalin, tư tưởng Tôn Trung Sơn, lý tưởng cách mạng Pháp-Mỹ, thậm chí cả Khổng Tử hay tín ngưỡng dân gian* mà không cảm thấy mâu thuẫn. Sự mềm dẻo ấy là ưu thế khiến Hồ Chí Minh có thể thành công trong bao nhiêu năm, trước những hoàn cảnh khắc nghiệt. Nó cũng khiến cho người ta có những đánh giá khác nhau về ông, từ việc ông là quốc gia hay cộng sản cho tới việc ông thân Nga, thân Tàu, thân Pháp hay thân Mỹ? Nhưng mặt khác, nó cũng là nhược điểm khiến người ta không hiểu ông là ai, tư tưởng Hồ Chí Minh (một môn học mà sinh viên Đại học nào ở Việt Nam cũng phải học) rốt cục là gì? Hơn nữa, nó có thể là biểu hiện của sự thiếu nguyên tắc, khi một người đứng đầu cũng không rõ định hướng đất nước là gì? Điều này khác xa so với Lê Duẩn chẳng hạn, hay Mao, hay Stalin, hay thậm chí cả Gorbachev - họ đều có những kế hoạch, đường hướng chỉ đạo rất rõ ràng về một mô hình xã hội mà họ muốn có, hay tạo ra (còn thành hay bại lại là chuyện khác).
Nếu nói về một nhà cách mạng có tư tưởng cộng hòa Pháp thì người triệt để nhất phải là Phan Chu Trinh (cho dù ông không hẳn là nhà cách mạng, và dù sống chục năm ở Pháp, ông cũng không biết tiếng Pháp - theo Duiker).
Đáng nói hơn, là dù thế hệ kế cận Hồ Chí Minh đa phần đều Tây học nhưng hầu hết các vị này đều học ở Việt Nam chứ không du học, và ít hay không chịu ảnh hưởng của tư tưởng cộng hòa Pháp. Những người chịu ảnh hưởng nhiều hơn cả của tư tưởng này là lớp trí thức trong Nội các thời Trần Trọng Kim và Chính phủ Hồ Chí Minh 1945-1946, và những đại biểu Quốc hội khóa 1946. Chính họ đã cho ra đời bản Hiến pháp 1946, chứa đựng tinh thần Dân chủ-Cộng hòa rõ rệt nhất, và cho tới nay vẫn là Hiến pháp tự do nhất, là văn bản nhà nước tôn trọng quyền tự do, quyền bình đẳng và quyền con người nhất trong lịch sử hơn 2000 năm của đất nước. Nó tự do và khoan dung hơn Hiến pháp VNCH khi xưa từng đưa nguyên tắc chống cộng vào Hiến pháp, cũng như Hiến pháp CHXHCN Việt Nam hiện nay đặt Đảng Cộng sản vào vị trí lãnh đạo chính quyền. Nhưng rồi những hạt giống của một nhà nước dân chủ-cộng hòa nhanh chóng bị giày xéo bởi cả ngoại bang lẫn những người từng hứa hẹn gieo trồng. Ngẫm cho kỹ thì đó là kết quả tất yếu, bởi một đảng cộng sản được xây dựng theo mô hình đảng Lê-nin-nít thì sẽ luôn phải gắng giành độc quyền lãnh đạo, như bất kỳ các đảng Lê-nin-nít nào khác. Và việc Hồ Chí Minh từ bỏ đảng Xã hội Pháp (theo tinh thần Quốc tế 2) để tham gia sáng lập đảng Cộng sản Pháp (theo Quốc tế 3 và chủ thuyết Leninism) cũng có nghĩa là cái viễn cảnh dân chủ-cộng hòa thực sự sẽ mâu thuẫn triệt để với tinh thần cộng sản. Trong hai giấc mơ của Hồ Chí Minh, ông chỉ có quyền chọn một.
Năm 1945, ông vẫn còn băn khoăn giữa hai giấc mơ này: dân chủ-cộng hòa hay cộng sản. Rất có thể, tới thời điểm này ông đã nhận thức được rằng hai giấc mơ này không thể nào đồng thời thực hiện. Nhưng những người đồng chí của ông thì dứt khoát đi theo con đường cộng sản.
Tới năm 1950 thì ông có muốn lựa chọn cũng không còn quyền lựa chọn nữa. Và nhà nước VNDCCH trở thành một nhà nước cộng sản điển hình, do một đảng Cộng sản Leninist (có pha trộn Stalinist và Maoist) độc quyền lãnh đạo.
50 năm sau, người ta tiếp tục tranh luận ông Hồ là cộng sản hay cộng hòa. Và
liệu có (tới) bao giờ Việt Nam trở thành một nước dân chủ - cộng hòa? 50 năm sau
nữa?
____________________________
* Ví dụ chuyện ông tự viết sách lấy tên Trần Dân Tiên, tôi cho rằng nó giống chuyện Nguyễn Trãi bôi mật cho kiến cắn thành chữ "Lê Lợi làm vua, Nguyễn Trãi làm quan" hay Lý Thường Kiệt cho người giả thần đọc sấm trên sông Như Nguyệt.
Nguồn: Blogger Linh
Đọc thêm:
Tiến Hồng, Nghĩ từ
một cuộc hội luận về Hồ Chí Minh, 2009.
Chu chi Nam, Hồ Chí Minh Phải Chăng
Không Phải Là Người Cộng Sản?, 2009.
Bùi Tín, Những luận điệu hoang
tưởng, bịa đặt, 2009.
Phong Uyên, Ông Hồ là cộng sản hay cộng
hoà? ĐCSVN theo chủ nghĩa cộng sản... , 2009.