Vrije radicalen en antioxidanten
De laatste jaren is er enorm veel onderzoek gedaan naar de oorsprong en invloed van vrije radicalen op de gezondheid. Dit is een moeilijk scheikundig thema, dat ik ga proberen toch te verduidelijken.
Alle stoffen bestaan uit atomen (bvb. waterstof H of zuurstof O), die worden samengehouden door elektronen die in schillen rond de kern bewegen. Atomen verbinden zich tot moleculen, bvb. H en O vormen een molecule water H2O. Stabiele moleculen hebben een even aantal elektronen in de buitenste schil en zijn elektrochemisch neutraal. Als een molecule een oneven aantal elektronen heeft, is deze niet stabiel, elektrochemisch niet neutraal en heeft een zwak magnetisch veld, en zal op zoek gaan naar een elektron om een even aantal elektronen te krijgen; of het zal een elektron afstaan om dezelfde reden: stabiel worden.
Als een molecule een elektron kwijtspeelt, wordt deze een vrije radicaal en zal het elektron van een andere molecule trachten in te pikken en zo ontstaat een kettingreactie. Vrije radicalen beschadigen gezonde cellen, schakelen enzymen uit, en muteren DNA tot de reactie onderdrukt wordt door antioxidantia of wanneer twee vrije radicalen onderling reageren. Zo kunnen ze bvb. hersencellen aanvallen, huidcellen, immuuncellen, eiwitmoleculen. Het is zoals een klein plekje roest op de auto, als dit niet wordt aangepakt, wordt het alsmaar groter.
Voorbeelden van vrije radicalen zijn:
· het superoxide anion
· waterstofperoxide
· hydroxil radicaal
· zuurstof singulet
· alcoxide
· peroxide
· hydroperoxide
· malondialdehyde
· …
Er wordt onderscheid gemaakt tussen actieve vormen en zuurstofhoudende vrije radicalen.
In feite zijn vrije radicalen normale bijproducten van de energieproductie van het lichaam. Energie wordt nl. voortgebracht door verbranding van koolhydraten of vetten, waarbij zuurstof nodig is.
Vrije radicalen worden voortgebracht tijdens
· de celademhaling
· de fagocytose door macrofagen en neutrofielen (bestrijding van bacteriën en virussen bij infecties)
· ontgiftingsreacties van xenobiotica
· inflammatoire toestanden met de productie van prostaglandinen en leukonutriënten
· ischemische reperfusie bij hartinfarct, CVA, of kneuzing
· ioniserende straling bij zonnebank, TV, PC, enz.
Andere factoren die vrije radicalen reacties verhogen zijn bvb.
· milieuvervuiling
· lichaamsbeweging
· ozon
· sigarettenrook
· medicamenten
· stress
· alcohol
· uitlaatgassen
· ziekte
· onkruid- en ongediertebestrijdingsmiddelen
· schoonmaakmiddelen
· straling van TV, PC, GSM enz.
· UV-straling, kosmische straling
· zware metalen
· kleurstoffen en andere additieven
· verkeerde vetten
Verder activeren zij enzymen en spelen een rol bij de aanmaak van hormonen.
Tijdens een mensenleven van ong 70 jaar wordt 1000kg vrije radicalen vrijgemaakt.
De meeste vrije radicalen worden gevormd als onverzadigde vetten oxideren. Als één vrije radicaal één molecule onverzadigd vetzuur oxideert, komt er een kettingreactie op gang zodat uiteindelijk zelfs miljoenen vetmoleculen oxideren. Hersenen en wervelkolom zijn de plaatsen met de meeste onverzadigde vetten en buitengewoon kwetsbaar voor vrije radicalen; desondanks blijven de hersenen min of meer intact dankzij het vitamine C in het cerebrospinale vocht. Om deze reden komt vitamine C in zenuwcellen 100 maal zo geconcentreerd voor als in het bloed.
Ook eiwitten worden geviseerd door vrije radicalen. Eiwitten zijn bouwstoffen voor huid, nagels, haar, kraakbeen, bindweefsel, zenuwen, enzymen, hormonen, afweerstoffen,...
De schade veroorzaakt door vrije radicalen wordt tegengegaan door antioxidantia zoals carotenoïden (vb. lycopeen, luteïne, zeaxanthine) of vitamine A, B1, B2, B3 (niacine), B6 (pyridoxine), C, E, zink en selenium, NAC, melatonine, niacine, fytosterolen, saponinen, fenolzuur, catecholen, bioflavonoïden (o.a. quercetine), PABA, SOD, catechienpolyfenolen, germanium, enz. Deze stoffen komen veel voor in groente en fruit, zie de tekst over de gunstige werking van groente en fruit . Veel stoffen hiervan worden ook als supplement op de markt gebracht, zoals ook magnesium, co-enzym Q10, gereduceerd L-glutathion, DHEA, zwavel.
De vrije radicalen reacties moeten onder controle gehouden worden om de afbraak van gezonde cellen te vermijden of te beperken. Dit kan door een gezonde, volwaardige voeding, liefst van biologische kwaliteit, voldoende slaap, rust en ontspanning, een natuurgerichte levenswijze, en eventueel voedingssupplementen, vooral antioxidantia en fytochemicaliën.
Reumatische artritis, schade aan bloedvaten zoals arteriosclerose, huidrimpels, hersenbeschadiging, ziekte van Parkinson, dementie, ziekte van Alzheimer, staar, kanker e.v.a. worden veroorzaakt door vrije radicalen. Vrije radicalen activeren cholesterol zodat die hart en bloedvaten aanvalt. Uit dierproeven wordt geschat dat mensen die hoge dosissen antioxidante voedingsstoffen gebruiken, hun leven met gemiddeld tien jaar kunnen verlengen… Vrije radicalen worden immers beschouwd als de hoofdoorzaak van veroudering.
Daarnaast zijn antioxidanten ook aangewezen bij bacteriële of virale infecties, allergieën, diabetes, mucoviscidose, nierkwalen, multiple sclerose, onevenwichtige voeding, sport, mensen die medicamenten gebruiken, astma, spierziekten, enz.
Voorbeelden van bronnen in de voeding van enkele antioxidanten:
· Carotenoïden: wortelen, paprika, veldsla, broccoli, groene kool, veldsla, spinazie, savooikool, maïs
· Cysteïne: eieren
· Catecholen: bananen, aardappelen
· Fenolen: druiven en andere vruchten
· Glutathion: spruitjes, kool, bloemkool, broccoli, watermeloen, avocado
· BioflavonoÏden: citrusvruchten
· Lycopeen: tomaten
· Catechienpolyfenolen: groene thee
· Melatonine: bananen, bieten, komkommers, tomaten, algen
· Germanium: knokloof, ginseng, aloë, smeerwortel
· Selenium: vis, cocosnoot, knokloof, paranoot
· Zwavel: knokloof, kolen, ajuin, mierikswortel, radijs, ramenas, peterselie
· Quercetine: uien
· Vitamine C: citrusvruchten, kiwi, ananas, fruit in het algemeen, groente, aardappelen, acerolakers
· Vitamine E: tarwekiemolie, groene groenten, noten, zaden, pitten
· Vitamine B: bananen, noten, zaden, pitten, aardappel
· Vitamine A: groene groente, paprika, pompoen, boter, room
· Magnesium: bananen, noten, zaden, pitten
· Co-enzyme Q10: spinazie
Bron:
Bohlmann, F., Gezond en fit dankzij genezende voeding, Zuidnederlandse Uitgeverij, Aartselaar, 2004
Delbeke, P., Burnout, Eindwerk verdedigd op 9 oktober 2007 tot het behalen van het diploma VGL-consulent, Europese Academie voor Natuurlijke Gezondheidszorg, Gent
Sharon, M., Alles wat je moet weten over voeding en gezondheid, Zuidnederlandse Uitgeverij, Aartselaar, 2001
Danhier, Ph., Belang van
natuurlijke en fysiologische antioxydantia, UNDA, 2002
Vanderhaeghe, L.R. & Bouic, J.D., In 30 dagen het immuunsysteem herstellen en versterken, Zuidnederlandse Uitgeverij, Aartselaar, 2004
Dit artikel werd met de meeste zorg samengesteld. Niettemin is het nooit geheel uitgesloten dat informatie door tijdsverloop, recent wetenschappelijk onderzoek of andere oorzaken onjuist, onvolledig of achterhaald is. De auteur kan niet aansprakelijk gesteld worden voor enige directe of indirecte gevolgen voortvloeiend uit de gegevens. Dit artikel is niet bedoeld als vervanging voor een medische diagnose en medische zorg door een arts. De lezer wordt uitdrukkelijk geadviseerd zijn arts te raadplegen bij enigerlei klachten of symptomen.
Suggesties, commentaar en reacties zijn steeds welkom op het vermelde e-mailadres.