გიორგი ქავთარაძე

 

როგორ იქმნებოდა გიორგი ლეონიძის პოემა └ბავშვობა და ყრმობა■

 

/გვ. 28/ ერთხელ, ჯერ კიდევ სკოლის მოწაფეობის დროს, მკითხა: ჩემი პოემა └სამგორი■ თუ წაგიკითხავსო. მივუგე: მთლიანად არა, გული ვერ დავუდე, ძნელი წასაკითხია, ერთფეროვანი მეჩვენა-თქო. მიპასუხა: შენ ჯერ ვერ ხვდები, რა არის └სამგორიო■, როცა გაიზრდები მაშინ წაიკითხე და მიხვდებიო.

 

გავიდა ნახევარი საუკუნე, წავიკითხე და ეჭვი გამიჩნდა: ხომ არ იყო └სტალინის ბავშვობა და ყრმობის■ მნიშვნელოვანი ნაწილი └ვახტანგ გორგასლის ცხოვრებად■ ჩაფიქრებული პოემის ნამსხვრევები?


სიტყვა └ნამსხვრევებს■ იმიტომ ვხმარობ, რომ 1948 წლის გაზეთ └კომუნისტში■ გამოქვეყნდა წერილი └სიმბოლიზმის ნამსხრევები■, რომელშიც წინა, 1947 წელს გამოქვეყნებული ისტორიული პოემა └სამგორი■ და მისი ავტორიც კრიტიკის ქარ-ცეცხლში იყო გატარებული. არადა, მოგებული ომის შემდეგ, თითქოს შედარებით უფრო ტოლერანტული გარემო უნდა შექმნილიყო; თუმცა, ისიც გასათვალისწინებელია, რომ სწორედ ამ დროს ჰქონდა ადგილი საბჭოთა იმპერიაში მორიგ └ლაშქრობას■ ფორმალიზმის წინააღმდეგ.

 

ვფიქრობ, რომ მოახლოებულმა, გარდაუვალმა საფრთხემ (რისი შეგრძნების უნარი საჭიროების დროს საქართველოში ყოველთვის იყო ხოლმე და დღესაც არის!) აიძულა პოეტი └დაემსხვრია■ თავისი ოცნება - შეექმნა საქართველოს ისტორიის პოეტური ვერსია (ამის შესახებ უთქვამს) -, და ამით გადაერჩინა სიცოცხლეცა და თავისი შემოქმედებაც. ეს უნდა მომხდარიყო 1933 წელს, ამაზე თითქოს მიგვანიშნებს ერთსადაიმავე წელს დაწერილი ორი ლექსი, - ჯერ └ნიტას■ და შემდეგ └სტალინს■. აღსანიშნავია, რომ 2012 წელს პრინსთონის უნივერსიტეტის მიერ გამოცემულ ნიკოს კაზანძაკის ეპისტოლარული მემკვიდრეობისადმი მიძღვნილ 875-გვერდიან წიგნში └ნიკოს კაზანძაკისის═ რჩეული წერილები■, ავტორი პიტერ ბიენი აღნიშნავს, რომ პოემამ └ბავშვობა და ყრმობა■ გადაარჩინა ლეონიძე საბჭოთა რეჟიმის რეპრესიებისაგან (Bien 2012, 289).

 

მაგრამ, რა უნდა ყოფილიყო საბჭოთა ხელისუფლებისათვის პოემა └სამგორის■ მიუღებლობის ძირითადი მიზეზი. პირველ ყოვლისა თვით პოემის პათოსი; ამ ხელისუფლებისათვის, რა თქმა უნდა, ძნელად მისაღები იყო ლეონიძისეული სტრიქონები:

 

└მაგრამ გულისთქმა საქართველოში                         

ყველასი ერთი იყო უკლებლად:                        

√ ნემსში გავძვრებით, ცეცხლში დავდნებით                  

და მოვიპოვებთ თავისუფლებას!...■

 

═════════ ან კიდევ:

═══════════ └ჩვენ კი სხვა ქვეყნად არ ვეძებთ ოქროს,                    

არ გაგვიშლია მისთვის აფრები,                        

თავისუფლების ვართ მაძებარი,                         

ზედ მშობელ მიწას დავეკაფებით!■                          

 

შეიძლება თამამად ითქვას, რომ ლეონიძის მიერ დაწერილი зоедки пъйюри, люх шорис ичжкдаих мюъдри цю лиси зоедки мюаиЦи сюьюрхедкос имтдрдсдас длсюАжрдаоцю. თვით 1936 ъкис цюсюъзисши ქვეყნის бюсюаЮодаис лдхАжхлдтд ъкисхюехюм цюйюеширдаих стюкимисюцли ქართველი მწერლების სახელით кдьсюц лиъдрики ъдрикსაც კი ამისთვის იყენებს:════════════════════════════════ ═══════════════════════════════════════════════

└...ржсис лдвдл, сисАкис лслдклю,

ьристдс Цеюрфд Двищю Цдрю,══════════════════════════════════════════════

лдрд щдщАких шдлоеицю,

сийецикиеих цюбедчбдрю, -═══════════════════════════════════════════════════

Аиштдаих цю аорйикдаих

йюейюсию лоюлтедрю.═══════════════════════════════════════════════════════════════

люс жмцоцю оьро, едрщАки,

лиъю, лсАедрпки зедкю лАрицюм,══════════════════════════════════════════

Дбеицю, хАрицю зоедкиедс,

хюес ролдки юр жАрицю.══════════════════════════════════════════════════════

сюьюрхедко ъим бюицо

юфиисйдм бфюц цю Аицюц...══════════════════════════════════════════════════════════════════

юлобеюрхо лдвдл дмю,

ситзеис йюри юлоДьокю,════════════════════════════════════════════════════════════════════

юхюс ъкоеюм эедмс йжктжрюс

лодАеию щдщАкис рбокюц...■

 

ლექსის ზემომოყვანილი სტრიქონი, └сюьюрхедко ъим бюицо юфиисйдм бфюц цю Аицюц...■ აშკარად ავლენს პოეტის ინტერესს გეოპოლიტიკის მიმართ და ეს სავსებით ესადაგება მეორე  მსოფლიო ომის წინა პერიოდში არსებულ განწყობილებებს.

 

არც გეოპოლიტიკით პოეტის დაინტერესება იყო შემთხვევითი. ჯერ კიდევ 1920 ъლის გაზეთ └мющиомюкистშи■ (№ 20) გამოქვეყნებულ წერილში └еюАтюмб лддьесд■, ლეონიძე 18 საუკუნის ადრეული პერიოდის შესახებ სწერდა, რომ └юл сюжйжмис црюлюши лрюеюки сюшимдки юйтию. любрюл зедкюфд ис юйтию сисАкджри, ролдксющ дъоцдаю: └сюьюрхедкос покитийис цждки сюьюрхедкос бдобрювиюсхюм■. წერილიდან ვგებულობთ, რომ ავტორს მხედველობაში აქვს საქართველოს стрютдбижки, покитийжри და ეკონომიკური მნიშვნელობის გამო პეტრე პირველის დროინდელი რუსეთის სწრაფვა ჩვენი ქვეყნის დასაუფლებლად, რაც шюеи фыеис აუზისა და спюрсдх-имцодхиსაკენ მიმავალი сюеюЮро бфис ხელში ჩაგდების ტოლფასი იყო. გარდა ამისა, საკუთრივ გეოპოლიტიკური თვალთახედვითაც ржсдхисюхеис цюжшедадки иქნებოდა йюейюсиомис ьдцис бюцюылю цюложйицдадки цю чкидри сюАдкъивос юрсдаоаю, хжмцющ иби лиси дрхлорължмд цю лойюеширд зовикизо. дс жмцю изос чирихюци лифдфи илисю, рол зоедкбеюри └лойюеширдоаю⌠ хж └лдбоароаю⌠ ржсдхсю цю сюьюрхедкос шорис жйюмюсймдкис ойжпющиихю цю юмдьсиих хж имйорпорющиих лхюерцдаоцю. сюьюрхедкос лосюАкдоаис дрхлорължмодаю цю силпютидаи ржсдхисюхеис მხოლოდ Адксюзрдк бюрдлодаюс ъюрлоюцбдмцю сюьюрхедкос └юхеисдаисюхеис⌠ цю шдлцболи дьспюмсиисюхеис пкющцюрлюц бюцюсюьщдеюц.

 

გიორგი ლეონიძის თქმით, юылосюекдхშи хюеисი ерщдки покитийურи бдблис бюмსюАорщидкдакюц ржсдхис сюшишюр ьиржрбს, сеимцисსა цю ыехижр хюешдъиреюს მოკლებულ пдтрд илпдрюторს, сюшишюрი опдрющию გაжйдхдаია сюьюрхедкосюთვის. еюАтюмб მეექვსე - ლეონიძისეული დახასიათებით, ьюрхжки историис люрйжс юердкижсი და ьюрхжки кирийис бокбохюфд Цеюрщлжкი უბედო მეფე - пдтрд пиредкმა спюрсдхис ъимююылцдб лойюеширдц მიиъеია და ამასთანავე лрюеюкი покитийжрი йолаимющидаих გამუდმებით მოтзждаული хаикисис сюлдво йюрი მოჰქანცა дкэдаис გაбфюемихა цю жхюеаоко цюпирдадаих. ავტორის სიტყვებით: └юрю црос юр зовикю сюьюрхедко хюеис цюсюсржкхюм юсд юАкос, роборщ юл аюбрютиомис црос■. еюАтюмб VI-ის შეცდომაში შეყვანით, └ამ ьристдс сювкюефд лхдаюрд йюмцдкმა■, роборщ еюАтюмби жъоцдацю хюеис лойюеширдс, сюьристиюмо ьедзюмю июмиэрдас მისცა сюхюрдшоц. თვით მეფე йи, лхдки хюеиси тючрджких цю жлюыкдс юристойрютиис хюмАкдаих, ролдкищ ори юхюси хюеюц-юфмюжриსაგან шдсцбдаоцю, რუსეთს გაიწვია, ე. წ. лойюеширис └сювюредкис■ ьедш საცხოვრებლად. ავტორის თქმით, └юл бюцюАедъюл ьюрхжк рюсюс сюжйдхдсо сисАки цюжйюрбю■.

 

იმავე საუკუნის დამლევს, ამ └სისხლმა■ საბედისწერო როლი ითამაშა რუსეთის მიერ საქართველოს ანექსიის დროს. რუსეთის საიმპერატორო ხელისუფლებისადმი დაქვემდებარებული ვახტანგის მემკვიდრეების ქართლის ტახტზე უფლებების გამოყენებამ, რუსეთს საშუალება მისცა, თავისი შანტაჟის ქვეშ მოექცია ერეკლე მეორე, იმავე ტახტზე მისი უფლებების ვითომდა არალეგიტიმურობის მომიზეზებით და ამ უფლებების ლეგიტიმაციისათვის შესძლო მისგან გეორგიევსკის ტრაქტატზე ხელმოწერა გამოეძალა, რაც, როგორც ვიცით, გახდა ორიათასწლოვანი ქართული სამეფოს დასასრულის დასაწყისი.

 

მაგრამ რას უნდა ნიშნავდეს ლეონიძისეული სიტყვები сюьюрхедкос покитийис └цждкиს■ შესახებ сюьюрхедкос бдобрювиюсхюм. თუ რა უნდა ყოფილიყო, ლეონიძის აზრით, იმ დროინდელი საქართველოს პოლიტიკა, ნათელი ხდება იმავე წერილიდან. ავტორი გვამცნობს: └юл црос эедми сюрцкдаи ютющдажкми иземдм дйкдсижри шхюбомдаих, Аоко едфирдаи июлаийодас съдрцмдм. сюлдво покитийюши йи, роборщ итзеис соколом кдомичд: └Цеюри изо сйиптрис сювжчедки■. ამიტომ არ არის გასაკვირი, რომ დიდი ერთმორწმუნე ქვეყნისაგან მომდინარე საფრთხე იმ დროინდელი საქართველოს პოლიტიკური კურსის განმსაზღვრელ პირებს ვერ დაენახათ.

 

თუ რას წარმოადგენდა იმდროინდელი საქართველოს პოლიტიკური აზროვნების დონე, კარგად აქვს გადმოცემული გასული საუკუნის პირველი ნახევრის ცნობილ ქართველ პოლიტიკოსს ზურაბ ავალიშვილს. იგი люрхдажкюц шдмишмюес, рол XVIII сюжйжмис ьюрхжки покитийю бюсюощюрию хюеиси юылосюеюки примщипдаисю цю шдщцолдаис жщекдкоаих - еюАтюмбис йютюстровюл люх едрювдри едр юсъюекю, еимюицюм люхи имтдрдсдаи цю йжктжрю ибиед цюрэю. ьюрхедкдаис покитийжри лисърювдаюми шдвдрики изо рдкибижри ъюрлоцбдмдаих, исими сржки бжкжарзеикоаих иземдм цювжчмдажкми люрхклюцицдакоаисю цю └жрЦжкохю ъимююылцдб арчокис⌠ ицддафд; люх юр лидщюх шдсючкдакоаю юлюыкдажкиземдм жвро рхжки покитийжри ицддаис юысюхьлдкюц, еимюицюм юр бююэмцюх жвро рхжки имтдрдсдаи - прилитижки ъзоаю иъедецю прилитижк юфроемдаюс цю прилитижк покитийюс (Avalov 1901, 76). ხომ ნიშანდობლივია დღევანდელი გადასახედიდან. имбкисдки историйоси цдиеиц кдмбищ шдмишмюес, рол ьюрхедки ллюрхедкдаи ржсдхис лилюрх юекдмцмдм арлю цю бжкис юлюэжздадк оптилифлс (Lang 1957, 102).

 

ხოლო თუ რა უნდა ყოფილიყო ზემოთ მოყვანილი წინადადების, მეორე └დუელანტი■ მხარე - сюьюрхедкос бдобрювию, ამაზე მინიშნებას იძლევა გიორგი ლეონიძის ზემოდასახელებული პოემის └სამგორის■ სტრიქონები, მიძღვნილი გურამ ბივრიტიანისა და ვახტანგ გორგასლის გასაუბრებისადმი. პოემის მიხედვით, ბივრიტიანი მეფეს შემდეგნაირად ამცნობს, მისადმი რომის იმპერატორის მიერ შეთავაზებულ წინადადებას:═══

═══════════════════════════════════

└ √ რომ შევკრათ კავკასიონი,                          

ჰონნი, ძურძუკნი, სარაგურები,                          

არ გადმოუშვათ დასავლეთისკენ,                   

გავხადოთ ცეცხლით დადაგულები!■                 

 

საყურადღებოა ვახტანგ გორგასალისადმი მიწერილი სიტყვებიც:

 

   ════════  └მაგრამ რამდენჯერ დაგვიცავს სისხლით,

ახსოვს დასავლეთს ჩვენი ამაგი?!

რამდენ ნიაღვარს გადავარჩინეთ

    ═════ და ახლაც ჩვენი მკლავით და მკერდით                          

დარაჯად ვდგავართ კავკასიონზე,                           

ამდენ ველური ტომების გვერდით!■

            

აშკარაა, რომ პოეტის აზრით, საქართველოს გეოგრაფიული მდებარეობის ძირითადი, პოლიტიკურად განმსაზღვრელი ნიშანი კავკასიონის გადასასვლელების შეკვრის ანუ დაცვის საჭიროება ყოფილა ჩრდილოეთიდან შემოჭრილი ველური ტომებისაგან და ამ ფუნქციის გაუთვალისწინებლობის შემთხვევაში XVIII საუკუნის сюьюрхедкос покитийა წინააღმდეგობაში ანუ მისი თქმით, └цждкშи■ მოდიოდა сюьюрхедкос бдобрювиюсхюм.

 

ჩემი დაკვირვების სისწორეს უნდა მოწმობდეს გიორგი ლეონიძის მეორე წერილი, └эюамдкдажки юрлюфи■, დაწერილი პиრველ წერილზე უფრო ადრე, 1917 წელს ъл. юмтомис ломюстдрშи ყოფნისას═ (└сюьюрхедко■ ╧ 216-217).

 

ახალგაზრდა ლეონიძის აზრით: └зедкюфдц люфюрюкдадки эедмхеис эрцикодхис ъзециюци бюлоцбю. эедм бюеюыдх цюриюки ил виьрих, рол иби лфдс иЮдрцю. любрюл лфис мющекюц сищиед шдлоиЮрю. люрхюкию, сжки эедми юр дломю щилаирис ылдрхдас, любрюл лоишАюлю цю бюжълимцжрцю. эедм ъюбеюрхедс лфд цю едыюрщ еитзоцих лфис ситзеюс, ...რადგან... лхдки сюжйжмд эедмши юр хьлжкю кюлюфи силыдрю, иби эюДйкю сюьюрхедкос ломжрлю сжклю■.

 

ქართული სახელმწიფოებრიობის ბედის კავშირი კავკასიონის გადასასვლელების გაკონტროლების მოთხოვნასთან მართლაც მკაფიოდ იკვეთება მთელი მისი ისტორიის განმავლობაში. ჩემი აზრით, ძირითადად ქვეყნის ამ ფუნქციის არსებობით უნდა იყოს გამოწვეული სამეცნიერო ლიტერატურაში უკვე დიდი ხნის წინ შემჩნეული ის გარემოება, რომ, საქართველო წარმოადგენდა ერთადერთ სახელმწიფოს მთელ ქრისტიანულ სამყაროში, რომლის სოციალურ-პოლიტიკური და კულტურული განვითარება უწყვეტად შეიძლება ჩაითვალოს კლასიკური ხანებიდან დაწყებული XIX საუკუნის დასაწყისში რუსეთის მიერ მისი ანექსიის ხანამდე (შდრ. Toumanoff 1943).

 

сюьюрхедкос Адкисжвюкми ьлдцихюц издмдацмдм ьедзмис Адксюзрдки стрютдбижки лцдаюрдоаих аочдажк жпирютдсоаюс, хжлщю, юысюмишмюеию, рол эрцикодхицюм чюкхю бюцлозеюмю лйющр йомтрокс дьедлцдаюрдаоцю, рюхю ьедзмис жсюврхАодаюс фиюми юр лисщдлоцю цю юрщ юрюсоцдс, хихьлис XIX сюжйжмдлцд, сюьюрхедкос Адкисжвюкх юр бюцюжщиюх йюейюсиис фдйюрисю цю шдлосюсекдки бфдаис йомтрокис жвкдаю эрцикодхис лАюрисюхеис, рющ, хюеисхюеюц щАюцию, сюйжхюри ьедзмисюхеис сюсийецико бюмюэдмис бюлотюмис токвюси иьмдаоцю, еимюицюм сюАдклъиво цюйюрбюецю хюеис дрх-дрх чирихюц вжмьщиюс. хж ролис илпдриисю цю пюрхиис, аифюмтиисю цю ирюмис, ослюкдхисю цю спюрсдхис жрхидрхарчокисюс йюейюсиомис фдйюрдафд юцбикоариеи юлидрйюейюсидки/ქართველი лосюАкоаис йомтроки чирихюцюц лисюыдаи изо ориед цюпириспирдажки лАюрисюхеис, сржкиюц сАею лцболюрдоаю иьлмдаю ржсдхис илпдриис йюейюсиюши дьспюмсиис црос. ржсдхс /გვ. 29/ юАко юылосюекдхисю цю Алдкхюшжюфыеиспирдхис сюАдклъиводаисюбюм бюмсАеюедаих, сжкющ юр дсюЮиродаоцю йюейюсиомис бюцюсюсекдкдаис цюлщедки чюкю. эрцикодхицюм лолцбюри ржсдхис сжк жвро лфюрци бдопокитийжри имтдрдсдаи йюейюсиомис лхюеюри ьдцис бюцюкюАеюс исюАюецмдм лифмюц; юл ьедзюмюс дсюЮиродаоцю йюейюсиомис фдйюрдафд юрю └тиАрдаисю⌠ хж └рйимис йюрдаис⌠ юбдаю-лоъзоаю, юрюлдц люхи └лошкю⌠ цю └шдлтердею⌠. щАюцию дс сюьюрхедкос сюйжхюри историжки вжмьщиис, └юрсдаоаис юрсис⌠, цюйюрбеих длжьрдаоцю. XIX сюжйжмის დასაწყისში აღნიშნული ფუნქციის დაკარგვამ საქართველოს დამოუკიდებელ არსებობას აზრი დაუკარგა და თითქმის ორი საუკუნე ქვეყანა აღარ ჩანდა მსოფლიოს რუკაზე.

 

└კავკასიონის კარიბჭეთა მფლობელის⌠ ფუნქცია ხატოვნად არის განსაზღვრული დავით აღმაშენებლისადმი მიწერილი ანდერძისეულ საქართველოს ცნების განსაზღვრებაში, როგორც ქვეყნისა └ნიკოფსიიდან დარუბანდამდე■, ანუ დაახლ. თანამედროვე ტუაფსედან დერბენტამდე, ხოლო მათ შუაგულში ხომ დარიალია! როგორც ჩანს, სწორედ ეს მეტად მნიშვნელოვანი ფუნქცია არსებითად განაპირობებდა და მომავალშიც განაპირობებს საქართველოს სვე-ბედს.

 

პოემა └სამგორში■ საქართველოს გეოგრაფიული მდებარეობის პოლიტიკურ დანიშნულებას ქვეყნის თავისუფლებისათვის ბრძოლა რომ წარმოადგენს, მკაფიოდ არის გამოვლენილი თვით ამ პოემის მთელი პათოსით, რომელიც თუმცა მძაფრ წინააღმდეგობაში მოდიოდა მეორე მსოფლიო ომის შემდგომი პერიოდის საქართველოში გაბატონებულ საზოგადოებრივ მსოფლმხედველობასთან; ვფიქრობ, სწორედ ამის გამო ლეონიძემ პოემის დაწერიდან ერთი წლის შემდეგ, როგორც უკვე ზემოთ ითქვა, 1948 წელს, მძაფრი კრიტიკა დაიმსახურა გაზეთ └კომუნისტში■ გამოქვეყნებულ წერილში - └სიმბოლოზმის ნამსხვრევები■.

 

ადრე ვწერდი და აქაც განვმეორდები: გიორგი ლეონიძემ, რა თქმა უნდა, კარგად იცოდა, რომ სიცოცხლეში ვეღარ მოესწრებოდა თავის ოცნებას, დამოუკიდებელ, თავისუფალ საქართველოს, ამიტომაც ნიშანდობლივია  └ნატვრის ხის■  ჩორეხზე გადატანილი მისი სიტყვები:

 

└ვერ მოესწრო ნასურვილარის გაცხადება, ვერ იხილა სამშობლო გაცისკროვნებული; არ ეღირსა თავისი ქვეყნისა და ხალხის კარგად ყოფნის სიხარული...⌠, იგი ხომ  თვითონ იყო  └სამშობლოს დარდით მოავადე■ ჩორეხის პროტოტიპი! ეს └ავადობა■ არც მის პოეზიას  დაკლებია და დღესაც ისევ ძირითად მაცოცხლებელ ძარღვად გასდევს:

 

    ═══════  └გმინავს წარსული ხანჯალ-გაჩრილი,                        

მისი ნაღველი, მომებურება...                               

ვინ მომაშოროს ძველი აჩრდილი,                       

დღეს შორეთიდან ვინ მემდურება?                          

ამ გულს სიმწარით კლდეს ვინ მიახლის,                     

ვინ დამცა სევდა განუკურნელი?                        

                                               

   ══════ დამწვარ დროშების, დამწვარ იალქნის,                          

დამჭკნარ ვარდების მიყვარს სურნელი...■    

 

(еим лдлцжрдаю? 1964 წ.).

 

 

Back:

 

http://www.geocities.ws/komblema/index.html

 

&

 

http://www.scribd.com/kavta/documents?sort_by=views

 

or

 

http://kavtaradze.wikifoundry.com/