In Julio 1987, le firma Kelter in Varsovia, in ille tempore parte del imperio russe, publicava un parve libro de 28 paginas, con le titulo Mezhdunarodni yazyk: predislovie i polny uchebnik. Le autor indicate era “Dr. Esperanto.” Le titulo russe significava “Lingua international: introduction e manual complete  “, e le pseudonymo era lo de un juvene medico (postea oculista) judeo-polonese, Ludovico Samenhof. Plus tarde, illo deveniva le nomine de un lingua artificial, cognite al grosso de nostre lectores.

Le libro contineva un introduction, un alphabeto, le regulas grammatic e syntactic, un vocabulario esperanto-russo de 918 parolas, plus alicun textos litterari, etc.

Le parve libro de Zamenhof (nam tal ha devenite le orthographia international de su nomine), non esseva le prime prova de su autor. Como puero de 19 annos, in 1878, ille habeva componite un “Lingwe Uniwersala  “, que ille, como studente in Moscova, modificava extensemente, ma non sempre in un bon direction. Le version al final de 1887 era generalmente plus simple e plus comprensibile que lo de 1881, presentate in le libro Lingua kaj vivo de G. Waringhien.

A su nascentia, le nove lingua international non pareva destinate a superviver. Varsovia non era exactemente le centro del mundo cultural, e le juvene autor habeva pauc moneta.

In ultra, le mundo jam habeva un lingua auxiliar international, nominate volapük, lanceate in 1880 per le parocho (e poeta) J. M. Schleyer. Iste lingua habeva, a su culmine in 1889, circa 10.000 adherentes (e pretendeva haber un million!), 283 clubs, 300 manuales, e 25 revistas. In 1887 illo celebrava su secunde conferentia international, con 200 participantes. Sin dubita, le volapükistas poteva augmentar, como nunc le esperantistas contra nos, “tote le mundo cognosce volapük, ma qui ha audite de esperanto?”

Ma iste obstaculo era removite, non per le sequitores de Zamenhof, ma per le instabilitate essential de volapük, cuje absurditates saltava al oculos. In illo, le parolas era systematicamente mutilate usque al puncto de esser incomprensibile.

Per exemplo, le nomine del lingua era derivate del parolas anglese “world” e “speak  “ma secundo le theorias de Schleyer, le w era substituite per v, le r non existe in su alphabeto, duple consonantes non era acceptabile, dunque ld deveni l. e sp deveni p, ea es rempliaciate per ü, e le duo parolas jungite per le litteras a. Le grammatica de volapük era artificial, con substantivos declinate, como in latino o russo, e le conjugation del verbos ridiculemente complicate.

Le promotor le plus energetic de volapük, Auguste Kerckhoffs, conscie del deficientias de illo, proponeva reformas, que esseva refusate con furia per Schleyer, e resultava un schisma.

In retrospecto, on vide que volapük era tanto defectuose que illo era irreformabile. Le sol remedio era su reimplaciamento per un melior lingua. Le academia de volapük interprendeva iste labor, ma quando illo era presentate al mundo in 1902, baptisate “idiom neutral  “, su mercato habeva jam essite capturate per le esperantistas.

Le secunde causa pro le successo de esperanto era le character de su inventor. Ludovico Zamenhof era un idealista qui devotava omne su vita a su creation, credente que illo haberea le poter de destruer le muralias inter le populos e producer un stato de pace sempiterne. (Ille—contra le dubitas de certes de su adherentes—credeva in un nove religion syncretic, le Hillelismo.) Ille era anque un linguista e traductor competente, e (in despecto de su idealismo) un homine practic e bon organisator.

Le prime annos de esperanto videva un extension lente ma continue de libros e adherentes. De facto, post le cadita catastrophic de volapük, illo habeva nulle rivales effective, in un mundo ubi regnava le pace e le disveloppamento explosive de communicationes.

Le prime crise occrreva in 1894, quando, sub pression de un adherente influential, W. H. Trompeter, varie gruppos agitava pro reformas. Certo, esperanto non era perfecte. Durante omne su existentia, on ha criticate le alphabeto con su litteras circumflectite, le accusativo obligatori in ‑n e pro substantivos e pro adjectivos, le plurales curiose in ‑j, e le arbitrarietate del vocabulario. De isto nos parlara plus tarde.

Zamenhof combinava le varie suggestiones in un grande projecto, que ille presentava a su sequitores con parolas que suggere un attitude de approbation. Totevia, in privato, ille timeva le effecto destabilisatori de un reforma a su juvene movimento e confideva iste dubitas a su amicos. Pro isto, e pro le inconsistentias del reformas proponite, le votation final era in favor del lingua original: 157 pro nulle cambimento, 11 pro le projecto, e 93 pro le projecto, ma con reservationes.

Le crise surmontate, le parve movimento continuava crescer. Gratias a personas como Luis de Beaufront e Couturat in Francia, W. Ostwald in Germania, e H. B. Mudie in Anglaterra, esperanto ganiava le supporto de personas importante in Europa occidental.

Post alicun provas succedite de reuniones anglo-francese, on decideva organisar in 1905 un congresso universal in Boulogne, Francia. Isto convocava 688 adherentes e constitueva le avantiamento decisive in le historia del movimento. Post ille anno, excepte durante le duo guerras mundial, un congresso eveniva omne anno. Le numero de congressistas fluctuava multo, secundo circumstantias local, ma le record sta pro Nuremberg, in 1923, con 4.963 assistentes.

Le triumpho de esperanto in 1905 non significava que illo non habeva problemas. Primo, le propaganda pro Hillelismo, interprendite per Zamenhof, horrificava multes de su adherentes. Les qui era anticlerical non amava le aere religiose, les qui jam esseva christian o judee timeva le supponite identification de esperanto con le “nove secto.”

Ma un situation multo plus periculose se presentava in 1907, un effortio de reformar esperanto que resultava in schisma, le affaire de Ido. Io ha mentionate previemente le nomines de Louis de Beaufront, Couturat, e Oswald.

De Beaufront era le introductor de esperanto in Francia; on ha nominate le “le secunde patre de Esperanto”. Un homine energic, autocratic, ma essentialmente solitari, introvertite, mesmo tragic. Ille ha laborate pro ganiar pro esperanto le adherentia de personas potente in le mundo academic, ma, post haber facite isto, ille sentiva un certe resentimento contra su reimplaciamento per illes in le rolo del nove ductores.

Couturat era multo differente, un erudito brillante, professor de mathematica, philosopho, possedente le confidentia typic del alumnos del grande scholas francese. Ille publicava le documentos previemente inedite del grande philosopho Leibniz, incluse su ideas de un lingua international. Ille, con su amico Louis Leau, fundava in 1900 le “Delegation pro le Adoption de un Lingua Auxiliar International  “, que in 1907 habeva obtenite le adhesion de 310 societates e 1.250 scientistas e professores de universitate. In 1903, Couturat e Leau publicava lor Histoire de la langue universelle, studio detaliose de omne linguas cognite a illes, ancora un obra classic.

Al fin de 1906, le momento pareva favorabile al Delegation pro realisar su scopo. Illo inviava un littera al Academia de Scientias de Vienna, demandante que isto submitte le question del selection de un lingua international pro inclusion in le ordine del die del Association International de Academias, que debeva tener su session triennial in Vienna in 1907. Le Association, le 29 de maio, “sin examinar le question a fundo”, se declarava “incompetente de resolver lo”.

Dunque, secundo le provisiones de su constitution, le Delegation eligeva su proprie commission, le 25 de junio, de 12 academicos eminente. Le 18 sessiones habeva loco al Collège de France inter le 15 e le 24 de octobre, 1907. Non omne personas elegite se presentava, ma finalmente il habeva al prime sessiones 7 personas, inter le quales on nota Baudouin de Courtenay, professor de linguistica in le Universitate de Sancte-Petersburgo; Jesperson, professor de linguistica in le Universitate de Copenhagen, philologo archifamose; Ostwald, professor Emerite del Universitate de Leipzig, physico eminente, premiate de Nobel; e Peano, professor de mathematica al Universitate de Torino, le autor de latino sine flexione. In le sessiones final, le commission cooptava anque su secretarios, Couturat e Leau.

Le scopo del commission era audir le representates del varie systemas de lingua auxiliar e facer un election inter illos. Illo anque recipeva multissime documentos de personas interessate in le interlinguistica. Couturat e Leau summarisava iste communicationes in un reporto de 120 paginas, date a omne membros del commission. Istes anque recipeva le “Conclusiones del Reporto” in le qual Couturat faceva suggestiones pro le principios que debeva guidar les in le selection final de un lingua auxiliar.

Ille constatava que le sol lingua que habeva le possibilitate de un expansion rapide era esperanto, a causa de su qualitates special, organisation, e servicios utilitari, ma ille recommendava le abolition del accento circumflexe, le plurales in –j, le tabula de parolas correlative, le accordo del adjectivo con le substantivo, e le accusativo obligatori. Ille proponeva un forma plural in ‑i, e un vocabulario plus conforme al internationalitate.

Ille dava anque al membros del commission su “Studio super le Derivation”, in le qual ille criticava, con intention constructive, certe illogicalitates in le derivation de esperanto, que ille se proponeva de corriger per le introduction de nove affixos.

Le membros del commission recipeva anque un libretto, con le titulo “Le ver principios del lingua auxiliar  “, que proponeva le reimplaciamento de 200 parolas de esperanto, a causa de lor manco de internationalitate, e suggereva anque le abolition del accusativo obligatori e le accentos circumflexe. Le autor se celava sub le pseudonymo “Ido.”

Le varie systemas que se presentava ante le commission del Delegation certo non era equal. Spokil, Dilpok, Parla, Universal, Novilatin, e le “lingua Blau” de Bollack habeva pauc o nulle adherentes. Idiom neutral, le successor de volapük, era inhabilemente representate. Latino sine flexione, sin dubita le optime lingua auxiliar de su epocha, non poteva esser presentate al commission proque su autor, Giuseppe Peano, era un de su membros.

Inter le altere membros on nota que Boirac, Moch, e Rodet era esperantistas, Baudouin de Courtenay era un favorante de esperanto. Couturat, Leau, e Ostwald voleva esperanto, ma con reformas. De Beaufront se presentava ante le commission pro defender esperanto. Su argumentos, que on pote leger in le processo-verbal, era ben presentate e perfectemente orthodoxe. Nemo poteva saper que ille era “Ido  “, le autor del “Ver principios … ” e co-autor, in collaboration con Couturat, del projecto de reforma de esperanto presentate al commission.

Finalmente, le 24 de octobre, le commission se reuniva pro pronunciar su judicio. Presente era Ostwald, Baudouin de Courtenay, Jespersen, Dimnet, Hugon, Mach, Rodet, Couturat, e Leau. Illes votava unanimemente pro iste resolution: “Le commission ha decidite de adoptar in principio esperanto, a causa de su perfection relative e de su applicationes numerose e variate al quales illo ha jam date loco, sub le reserva de certe modificationes a executar per le Commission Permanente in le senso definite per le Conclusiones del Reporto de su secretarios, e per le projecto de ido, cercante a intender se con le Committee Linguistic Esperantista.” Illo establiva le Commission Permanente “cuje prime deber essera studiar e fixar le detalios del lingua que sera adoptate” e decideva adder De Beaufront a illo, a causa de su competentia special.

Le resolution del Delegation, malgrado su formulation diplomatic, creava consternation inter le esperantistas. Le conservatores, principalmente Cart e Bourlet, initiava un campania furiose contra le Delegation, e le “Lingva Komitato” non pareva haber le autoritate de negotiar con le Commission Permanente.

Zamenhof hesitava inter compromissos e denunciationes. Finalmente, le 18 de januario 1908, ille publicava un littera circular al esperantistas in le qual ille rumpeva relationes con le Delegation. Ecce le fin de un episodio complicate e controverse. Io spera que in iste summario io non ha seriemente misrepresentate lo.

Le resultato del schisma era que 20-25% del ductores adhereva al reforma, ma un numero multo minor del “truppas ordinary”. Post alicun hesitationes, le reformistas nominava lor lingua ido, le pseudonymo de De Beaufront.

Ben que le colpo de stato de Couturat habeva fallite prender possession del movimento de esperanto, le nove dialecto non era sin avantages. In prime loco, illo era (e remane) multo superior como lingua: nulle accentos scripte, nulle variation del adjectivos, nulle forma obligatori accusative pro substantivos e adjectivos, un vocabulario multo plus international e natural.

Le schisma non impediva le progressos de esperanto o de ido. Forsan le concurrentia provideva un stimulo. Plus seriose era le effectos super le composition de ambe movimentos. Io opina que pro esser san, un movimento debe haber un equilibrio inter le conservatores e le innovatores. Post le separation, le esperantistas habeva troppo de conservatores.

Durante al minus un generation, regnava pur immobilismo. Omne reforma era considerate como heresia. Apud le idistas, il habeva troppo innovatores, lo que provocava problemas quando, in su torno, ido debeva confrontar le nove linguas occidental e novial. Totevia, nos interlinguistas ha un obligation de gratitude a iste pioneros e lor disputationes. Sin illos, il non haberea le occasion de sr. Cottrell e sra. Morris a fundar IALA, que finalmente, como resultato de labores vermente scientific, produceva interlingua.

Le prime guerra mundial era un grande colpo contra esperanto (mesmo plus seriose in le caso de ido), ma le annos vinti era fortunate pro ambes, nam in ille tempore era establite le Liga de Nationes, in le qual multes investiva lor sperantias.

Postea, il habeva le epocha del dictatores, de crises economic, e de varie impedimentos politic a communicationes mundial. Forsan le atmosphera discoragiante de ille tempores era, in parte, le causa del disputas interne del esperantistas, como mantene le autores Stop-Bowitz e Isbrucker.

E al presente, que pote nos dicer super le relationes inter interlingua e esperanto? Interlingua era le producto ultime del IALA, le Association fundate per sra. Alice V. Morris pro recercar le problemas del communicationes international, pro construer pontes inter le varie movimentos de lingua auxiliar, e anque inter tal linguas e le linguistas professional.

Le lanceamento de interlingua in 1951 non ha cambiate iste aspirationes amical. Nos vole viver con le altere linguas auxiliar como un bon vicino in un mundo de bon vicinos. Le idea de un pluralitate de linguas international non pare a nos ni impossibile ni absurde. Linguas es utensiles, non idolos, e un bon artisano pote trovar un uso, de tempore in tempore, pro cata uno de illos.

Il es ver que certe esperantistas non ha comprendite isto, e io possede quatro publicationes que tracta nostre interlingua in un tono francamente hostil. Ma io cognosce anque esperantistas amical, mesmo alicunes qui ha invitate me reportar a lor gruppo super le progressos de interlingua. Io spera que iste personas es plus typic, e io crede que illes es plus representative del grande idealista qui ha, con tante corage, date su obra al mundo in 1887.

Esque esperanto va durar anque a 2087? Io crede que no, ma io non pretende esser un propheta infallibile. Certo, le veniente 100 annos va vider le fin del problema de communication interlingual, un progresso stupende in le historia human, in le complimento del qual multe homines e plure methodos habera un rolo a jocar.

(Per Brian Sexton, publicate in Lingua e vita, No. 60, Maio-Augusto 1987)

[Retro a Interlinguistica]
[Vade al prime pagina]