LE STRATA DE OZONO

Nostre sol non produce solmente luce e calor ma anque formas de radiation que es damnificante pro le vita de nostre planeta. Gratias al strato de ozono, multes ex iste radiationes non penetra nostre atmosphera inferior.

Ma nunc iste strato es in periculo. Elementos chimic procedente de nostre casas, fabricas, villages, e citates nunc reduce le quantitate de ozono que insula le biosphera de nostre planeta de iste radios periculose.

Nostre atmosphera ha unes 700 kilometros de profunditate. Ex su componentes, 75% es nitrogeno, e 23% es le oxygeno que nos necessita pro respirar. Le ozono, un isotopo de oxygeno, se crea quando le radiation ultraviolette del sol cade contra nostre atmosphera. Illo forma un strato in le stratosphera que absorbe multes ex le radios ultraviolette solar, le quales, ultra un certe puncto, pote producer effectos nocive in multe plantas e animals, includente nos.

Le interaction conjuncte inter le radios ultraviolette, le ozono, le oxygeno, e altere elementos chimic es multo complexe, ben que in conditiones normal iste interaction resta in un stato de equilibrio.

Ma nunc le ozono es menaciate per substantias chimic que nos utilisa, principalmente le chlorofluorocarbonos (CFCs). Le CFCs se mantene active in le atmosphera pro un periodo de plus que 100 annos, movente se lentemente e discomponente se a in altere gases que destrue le ozono del stratosphera ante que processos regenerative pote reimplaciar lo. Il ha anque altere gases que contribue a iste processo de decomposition, ma lor influentia es multo minus importante que illo del CFCs.

Le CFCs veni de diverse fontes. Primo il ha le aerosoles que nos usa pro deodorantes, insecticidas, e liquido pro pictura. Le CFCs anque se usa pro fabricar alicun typos de spuma synthetic impleate como material de imballage. Le CFCs forma bullas in iste spuma e escappa al atmosphera quando illos se combure. On anque usa CFCs in apparatos de refrigeration, specialmente illos usate in automobiles in climas calide.

Ma le gases que menacia le strato de ozono anque veni de altere fontes. Le fabricas que produce le aerosoles anque libera CFCs durante lor operationes de production.

Inter le elementos chimic que damnifica le strato de ozono es le tetrachlorido de carbono, que se usa pro fabricar CFCs e que anque se vende in alicun paises como un agente solvente, ben que in multe altere paises on prohibeva su uso proque il ha evidentia que illo causa le cancere del ficato.

Le halones, que se usa in varie extinctores de focos, e le trichloroethano, usate in liquidos corrector, anque contribue al destruction del ozono.

Le Cavo Antarctic:

In Antarctica in certe partes del anno, le nivellos de ozono deveni tan pauco dense que illos quasi disappare completemente. Iste area es tan grande como le America del nord e tan profunde, o alte, como le monte Everest.

Studios scientific ha demonstrate que le nivellos de ozono in le atmosphera antarctic varia de anno in anno. Ma on anque ha observate que le cavo in le annos le plus recente se ha augmentate abnormalmente. On ha capturate specimenes del gases in iste cavo que contine abundante quantitates del gases que destrue le ozono e que es, al minus in grande parte, responsible pro le production de iste cavo.

Si le strata de ozono disappare, que pote occurer?

Le strato de ozono absorbe un grande quantitate del periculose radiation ultraviolette. Si un major quantitate de radiation passa trans iste strato, illo causara un incremento in le taxa de cancere del pelle e cataractas, un del causas le plus frequente del cecitate. Le augmento de iste radiation anque habera un influentia sur omne le vita de nostre planeta, e il habera periculo pro nostre recoltas e altere plantas e pro nostre arbores. Isto significa que le base del rete de alimentation mundial essera menaciate. In le mar, si le plancton marine (formate per plantas e animales miscropic) disappare, le pisces le plus grande morira de fame, e le vita del mar se extinguera e con illo un fonte primordial de ressources de alimentation pro nostre population human.

Que pote nos facer pro evitar iste calamitate?

Il non es necesse riscar le destruction del strato de ozono. Il ha altere gases que on pote usar pro aerosoles e le spumas synthetic usate in materias insulante e simile materias pro imballage. Multe personas nunc se demanda si iste spumas es necesse proque le major parte de illos es solmente decorative, e nos poterea eliminar iste application de illos e usar altere manieras de decoration.

In septembre, 1987, diverse paises signava un pacto nominate le Protocolo de Montreal. In illo iste nationes promitteva reducer per 50% le production de CFCs in un periodo de 10 annos.

Ma il nunc ha devenite clar que le problema del debilitation del strato de ozono es multo plus grave que on habeva estimate. Pro assecurar le superviventia de iste strato, multe scientistas nos assecura que il essera necesse eliminar completemente le uso de CFCs. Le scientia anque ha discoperite altere agentes chimic que debilita le strata de ozono, e in le futuro il anque essera necesse eliminar los omnes si nos vole evitar unes cambios grandissime in le ecologia terrestre que occidera multe formas de vita sur nostre planeta.

NOTAS STRUCTURAL

Notas sur le Structura del Vocabulario Lexic de Interlingua, Parte 2:

On dice que un diabolo que sovente face cosas malissime practica le diaboleria. Un clown que sovente face cosas multo amusante practica le clowneria.

Si on vole rasar su barba, on va a un barbero, qui practica su arte in un barberia. Si on vole moneta pro comenciar un nove interprisa, on va a un banca e consulta con un banchero. Un persona cuje travalio es guidar un ambulantia es un ambulantiero.

Un persona qui vive in Geneva es un genevese. Un espaniol qui vive in Salamanca es un salamanchese. Le lingua de japon es le japonese. Le lingua de Portugal e del Brasil es le portugese. Le dialecto parlate per un statunitese qui naceva e qui ha vivite omne su vita in Brooklyn, New York, es le brooklynese.

Un tigre feminin es un tigressa. Un vulpe feminin es un vulpessa. Le marita de un conte es un contessa. Le marita de un mayor de un citate es un mayoressa. Le femina de un inca es un inchessa.

Un pino es un arbore ben cognoscite. Un gruppo de pinos se trova in un pineto. Un orangiero es un arbore que nos da oranges. Un gruppo de orangieros se trova in un orangiereto.

Un hominetto es un nomine parve. Un feminetta es un femina parve. On dice que le suffixo –ett(o/a) es un diminutivo. On pote usar un hacha pro abatter arboles. Le diminutivo de hacha es hachetta. Le diminutivo de pacco es pacchetto. Un boteca es un interprisa commercial bastante parve ubi on compra diverse cosas. Le dimininutivo de boteca es botechetta. On dice que le marita de un homine es su uxor. Le diminutive de uxor es uxoretta. Un poeta pote esser un homine o un femina. Si ille es un homine parve, on dice que ille es un poetetto. Se le poeta parve es un femina, on dice que illa es un poetetta.

Le suffixo –ia pote indicar un pais, un provincia, o un region. Un arabe vive in Arabia, un tocharo in Tocharia. Le letones vive in Letonia. E si le presidente statounitese Woodrow Wilson habeva su proprie pais, on lo nominarea Wilsonia. Iste suffixo anque pote indicar un loco. Pro exemplo, un abbate es un dirigente religiose christian. Ille es le chef de un abbatia. Le suffixo –ia anque pote indicar un officio. Un capitano, pro exemplo, ha su capitania como officio.

Le geologia es le studio scientific del terra, le montanias, le formationes rocose, e altere cosas connexe. Un persona qui ha studiate le geologia profundemente es un geologo. Le radiotoxicologia es un altere scientia que studia le substantias toxic radioactive. Le scientista que cognosce ben le radiotoxologia es un radiotoxologo.

Un idolatra es un persona qui adora idolos, o deos falses. Su practica religiose es le idolatria. Un heliotra es un persona qui adora le sol (helios es le forma grec de sol), e le nomine del religion del heliotras es le helioatria.

Le persona que face scarpas es un bottinero. Ille travalia in su bottineria.

Le electronica es le studio del electricitate usate in le radio, le television, o le informatica. Le electricitate es le movimento de electrones in un conductor electric.

Le systema semiotic le plus fundamental de un lingua es un collection de sonos significante que pote representar se con litteras. In systemas alphabetic ideal, como in le caso del finnese, cata un de iste sonos ha un sol littera. Le linguistas da le nomine phonema a iste unitates de sono linguistic. Le parte del linguistica que studia phonemas es le phonemica. Duo sonos que pote esser duo phonemas distincte de un lingua pote esser allophonos de un sol phonema in un altere. Le linguistas da le nomine phonetica al studio del allophonos que compone le systema phonemic de un lingua.

Un historico es un persona qui scribe historia. Le nomine de su disciplina es le historiographia. Un theorico es un persona qui compone theorias.

Le sucro es un condimento dulce. In su forma le plus raffinate illo ha le color blanc. On pone sucro in un sucriera. Le bira es un biberage que le germanos ama biber in octobre durante Oktoberfest. Un biriera contine bira. Le ris es un grano edibile (brun o blanc) que forma le parte le plus grande del dieta de personas qui vive in Asia. Le ris se cultiva in un terreno al qual on da le nomine risiera.

Un baca es un fructo parve e dulce que pote esser rubie negro o blau. Un fraga es un baca rubie. Generalmente on face vino de uvas, ma il es possibile facer lo de qualque bacas. Bacas cresce in un terreno al qual on da le nomine bachiera.

Le can es un animal ben familiar al humanitate. On sovente dice que le can es le melior amico del homine. On pote custodiar gruppos de canes in un canil. Un vacca es un animal que da lacte. Un vacca masculin es un tauro. Gruppos de tauros pote trovar se in un tauril.

On dice sovente que un philosophia o ideologia es un ismo, que es un suffixo familiar a omnes. Il ha systemas ideologic como le marxismo, le communismo, e le capitalismo. Despotismo significa le typo de governamento imponite per un dictator o un despota.

Le plumbo es un metallo multo dense e pesante que como le mercurio pote esser venenose. Le plumbismo es le stato de intoxication per le plumbo. Troppo caffeina pote causar un stato multo agitate in gente susceptibile al caffeinismo.

Un theologo es un persona qui specula sur le theologia. John Calvin esseva un theologo christian. On da a su systema theologic le nomine calvinismo.

Tito esseva un politico qui controlava Yugoslavia post declarar su independentia de Josef Stalin de Russia. On dava le nomine titoismo a su systema politic.

Helen– es un radice grec que significa grec. On pote usar le parola helenismo pro describer le cultura grec e omne su institutiones.

Un homine grandissime e altissime es un gigante. Le parola gigantismo refere al condition extraordinari de gigantes.

Le suffixo –ista indica un persona qui practica un arte o un scientia. Un scientista qui cognosce ben le biologia pote esser o un biologo o biologista. Le radiographia es un technologia medical que se usa pro photographiar le ossos del corpore human. Un technico qui usa apparatos pro facer iste typo de photographias es un radiographo o radiographista.

Un tympano es un instrumento musical percussive que se usa pro musicar rhythmos. Un tympanista face sonar tympanos.

Un saxophono es un instrumento musical usate sovente in gruppos de jazz. Un persona qui sape sonar un saxophono es un saxophonista. Un adherente al calvinismo de John Calvin es un calvinista. Un admirator de Julio Cesare es un cesarista. Un persona qui collabora in alique es un collaborationista.

Le suffixo –ita pote indicar un habitante de un citate o un adherente de un philosophia politic. Un persona qui vive in Napoli in Italia es un neapolita. Un persona qui vive in Brooklyn, New York, es un brooklynite. Un persona qui vive in le stato american Wyoming es un Wyomingita. Un politico o un messia religiose con le nomine Jacobo haberea discipulos qui es jacobitas. Un persona qui ama le philosophia politic del presidente statounitese Harry S. Truman es un trumanita.

[Retro a Curso]
[Vade al prime pagina]