Yukar�da belirtilen adlar, ara�t�rmac� Magomet HAB��EV taraf�ndan etimolojik y�nden incelenmi�tir. �imdi Say�n Habi�`in incelemesine g�z atal�m:
NART: Bu kelime i�in pek �ok d���nce vard�r. V.�.Abaev bunu Mo�olca g�ne� manas�na gelen "nar kelimesine ba�layarak, T harfi �okluk ifadesini g�steren ektir diyor(1). B.H. Balkarov kelimenin men�ei hakk�nda bir a��klama yapmadan "T Abhaz, Adige dillerinde �okluk ifadesini g�steren bir ektir(2)" demektedir.
Bize g�re nart kelimesi T�rk-Mo�ol men�eli bir kelimedir. Mo�olca nert, nertey "tan�nm��, me�hur" demektir. Buryat dilinde de ayn� manalarda kullan�lmaktad�r. Mo�olca nert kelimesi, ner (ad; namus, terbiye; me�hur) kelimesinden t�remi�tir. Mo�ol kelimelerindeki e sesi yerine, T�rk dillerinde a sesi gelmektedir. Met-matall�, henz-hans gibi.
T�rk dillerindeki nart, Mo�ol nert ile yak�n manalardad�r. Kara�ay-Malkar dilinde nart, Kumuk�a'da da oldu�u gibi "eski, bat�r, pehlivan, g��l�, namuslu, ak�ll�" manalar�n� verir. Nart, nar kelimesine �okluk ifadesi eki olan -T eklenip kurulmu�tur. Mana y�n�nden nar, Mo�olca nar'a ba�lanmaktad�r. Nar, Yakut�a'da "ham, i�lenecek", �uva��a'da "k�pk�z�l, k�z�l y�zl�", Kara�ayca'da "g�zel" manalar�nda kullan�lmaktad�r. Karakalpak�a'da ise nar. "yi�it, hi� bir �eyden korkmayan, iyi adam " manalar�nda kullan�l�yor. Ayr�ca Mariy dilinin da� diyalekti�inde nar, "pehlivan" demektir.
B�t�n bunlardan anla��lmaktad�r ki, nar kelimesi Ural-Altay men�elidir. Nart da T�rk-Mo�ol men�eli bir kelimedir. Buradan hareketle nart kelimesinin kom�u Kafkas dillerine de Kara�ay-Malkar-Kumuk dillerinin men�ei olan Alan, Bulgar, Hazar dillerinde girdi�i ortaya ��kmaktad�r.
�R�ZMEK: Bu ad iki kelimeden kurulmu�tur: �r�z-Bek. Her iki kelime de T�rk dillerinde kullan�lmaktad�r. �r�z "su, nehir" manas�ndad�r. Bek, "bey, sahip" kar��l���ndad�r. Efsanede anlat�ld���na g�re �r�zmek, K�na sakall� k�z�l Puk`u �ld�r�p nartlar� kurakl�ktan kurtar�yor, ya�mur ya�d�r�yor, su g�nderiyor. Suyun kullan�lmas�n� nartlara b�rak�p, kendisi suyun sahibi oluyor. Yakutlarda da �r�s diye "b�y�k nehire, b�y�k suya, su kanal�na" s�yl�yorlar.
MUKU : Varyantlar� Puk, Fuk,Bu�un, K�na sakall� k�z�l Puk`dur. Bu ad� "buk" kelimesine ba�lamak m�mk�nd�r. Muku, "y�r�meden, hareket etmeden kaybolma, toz olma " manas�na gelmektedir. Efsaneye g�re Muku, �r�zmek`den ka��p, saklan�p toz olup g�r�nmeden gezen nart`t�r.
SOSURUK: Kara�ayca sos demek "granit kaya, granit" demektir. Efsanelerin hepsinde Sosuruk`un, nehir kenar�ndaki granit kayadan do�du�u anlat�lmaktad�r. Bundan dolay� da Sosuruk`a "Sos ulan (granit o�lu, granit kayadan do�an)" denilmektedir. Sosuruk`un bir di�er ad� da Soslan`d�r.
TAVAS: Bunun varyantlar�; Davat, Devet, Debet �eklindedir. Kendisi H�rs biy�enin o�ludur. Bu ad� �ok de�i�ik manalarda anlamak m�mk�nd�r; Rus�a david, Kara�ayca "Tav asl�" gibi. Bize g�re bu, Dev (pehlivan, g��l�) kelimesine, �o�ul eki olan -as, (-at, -et) eklenerek kurulmu� olabilir. Kelimenin hece ve seslerindeki de�i�kenlik Kara�ay-Malkar dilinde g�r�lmemektedir. Yani bu kelime Kara�aycaya ait olmayabilir.Anlat�ld���na g�re Tavas dev gibi iridir. �ki nart� ba�lay�p, at�n�n arkas�na al�p geldi�i s�ylenmektedir.
S�B�L��: Bu kelimedeki -�u eki mesle�i ifade etmektedir. Anlat�ld���na g�re Sibil�i, demir eritip silah, kap-kacak yapan mitoloji kahraman�d�r. Askeri e�yalar (silah, k�l��) ve ev e�yalar� yapm��.Altay-Lebedin dillerinde sab�y, "sapl� testi" manas�nda kullan�lmaktad�r. Mo�ol dilinde sav, T�rk dillerinde savut yani "e�ya. silah" demektir. Bu y�zden Sibil�i kelimesi "silah��" kar��l���nda kullan�lm��a benziyor. Bu ad, Sibil�i do�du�unda verilmeyip, sonradan halk�n verdi�i bir add�r. Bir di�er husus; Tara�� dilinde(RS,IV,496) sepil, "�ehir kerpici" manas�ndad�r. Bu s�ze ba�lanacak olursa, "kerpi��i, kerpi� ustas�" kar��l���nda kullan�lm�� olacakt�r.
MIRZAMEK: Bu Sibil�i`nin karde�inin ad�d�r. �ki kelimeden kurulmu�tur: Mirza-bek. Yani "bey-sahip".
EREC�KAV: Bu ad, eski T�rk dilindeki "iyi, h�rmetli" kar��l���nda olan erec (DTS,176) kelimesi ile k���kl�k, sevimlilik formunun ekleri olan -kak, -kav eklerinden kurulmu�tur.
B�DENEK: Bu, Erecikav`�n di�er ad�d�r. Bir varyant� da B�dene`dir. B�denek, B�dene kelimesine -nek eki eklenerek kurulmu�tur.
ALAV�AN: Kara�ayca Alav�an diye gen� ay�ya diyorlar. Biz buradan hareketle, bu manas�ndan ise, "g��l�, pehlivan, dev, bat�r" manalar�na ba�lamay� uygun g�r�yoruz.
Alav�an<Aliphan, "Bat�rhan,dev han"dan t�remi�tir. Aliphan>Al�v�an>Alav�an �eklinde geli�mi�tir. Anlat�ld���na g�re Alav�an, kendi zaman�nda nartlar�n i�inde, en g��l� nart imi�.
KENCOK: En eski T�rk dilinde Ken�, "�ocuk" demektir. Ken�, ken� o�lan (DTS,298); "�ocuk". Bu nart�n ad�, Ken�+ok olarak iki kelimeden kurulmu�tur.Manas� erkek �ocuk demektir.
KARA�AVAY: Bana Gencoklar�n Kara�avay,�avay da diyorlar. �lk �nceleri ben bu ad� Kara+�av "�l�m-felaket" kelimelerine ba�l�yordum. Efsaneye g�re bu nart, cad� k�z�ndan do�mu�, rengi de kara imi�. Bu isim iki ayr� dildeki benzer manal� iki kelimeden kurulmu�a benziyor. Kara�ay-Malkarca Kara, Tegeyce �av, sav "kara" denen kelimelerden. Buna g�re Kara�ay-Malkar ve Tegeylilerin atalar�n�n beraber ya�ad�klar� s�ralarda konan bir add�r. Bu narta Kara Bat�r, �avay da denilmektedir.
ED�K: Bu,Bat� T�rk halklar�nda ad� ge�en "Edige Bat�r"-�n ad�d�r. Edige,"iyi,g�zel,g�steri�li" demektir. En eski T�rk dilinde edai, "iyi" demektir.
�ORA: Bu, T�rk dillerinde "i��i" demektir.
G�LASTIRKAN: Bu narta Gilas, Gilyas, Gilyastan,Ac� dilli Gilyastan da diyorlar. Gilast�rkan iki kelimeden kurulmu�tur: Gilas (Gila� �ehrinin eski ad�d�r) + Tarhan. Yani Gila�`�n Tarhan�. Anlat�ld���na g�re Gilast�rkan, Gila�`da ya�am��. En eski Bulgar, Hazar dillerinde gil, kil diye "eve, ikamet edilen yere, mahalleye" diyorlar. �ehir manas�na da uygundur. B�y�k Kara�ay`da nartlar�n ya�ad��� K�liyan �ehrinin ad� da eski Bulgar s�z� "kil"den gelmektedir.
HAB��: Bu, eski T�rk-Mo�ol kelimesidir. V.�.Abaev de Mo�ol kelimesi oldu�unu s�ylemektedir. Eski T�rk dilinde "dev, asker yeti�tiren" manalar�nda kullan�l�yor. Mo�olcada da ayn� manalarda kullan�lmaktad�r. Habi�`in ya�ad��� yer olarak Mahar, Gondaray, Calan K�l, Gilya`n�n hemen yak�n�ndaki Habi� Kaya denen yerler g�sterilmektedir.
BATIRAZ: Batras �eklinde bir varyant� daha vard�r. V.�. Abaev, "Bat�ras, Mo�olca "Bat�r" kelimesiyle "as" etnoniminden kurulmu�tur" diyor. Tegey diline Mo�olca`dan girmi� olsa bat�r olarak de�il, Bagatur olarak girecekti. Bat�r �ekli T�rk�e �eklidir. V.�.Abaev`in etimolojisine kar�� ��km�yoruz ama biz, Bat�raz denen ad�n, "Bat�r+" ve �okluk g�steren, g��lendirici ek olan "-az" eki ile Bat�r+az �eklinde birle�erek olu�tu�u g�r���n� savunuyoruz.
TOTURAZ: Totras denen varyant� da vard�r. Eski dilde bu s�z�n asl� "tot" kelimesidir. Tot demek, "doy, yemekden doy" demektir. Totur`un ilk �ekli, doyar manas�nda olan "Totar" olabilir. Bu durumda Toturaz, "Totur+" ve �okluk halini g�steren "-az" ekinden meydana gellmi�tir. Bu nart ad�n� T�tur<Teodor<Feodor+as olarak ifade etmek de m�mk�nd�r.
C�NNGER: Bunun di�er varyant� "N�ger"dir. Her iki kelime de Kara�ay-Malkar dilinde ayn� manay� tutmaktad�r.�ki ayr� T�rk diyalekti�inden kalan kelimelerdir. Bunlar, "dost, beraber olunan, arkada�" kar��l���ndad�rlar.
TURTU: Bu nart ad�n� en eski T�rk dilindeki Turk "g��l�, dayan�kl�" kelimesine ba�lamak m�mk�nd�r. �lk �ekli Turktu (Turk+, iyeli�i belirten -tu eki, �imdiki -l� eki) olmu� olabilir.
KAZAN�I: Kara�ay-Malkar dilinde "ah��ba��, yemek pi�iren" manalar�nda kullan�lmaktad�r.
KAZAN�: Kara�ay-Malkar dilinde kazan�; "i�, kazan�, �al��arak kazan�lan" manas�ndad�r.
AL�K: Bir ba�ka ad� "Kazan�lan� Alik (aliy)"dir. Bunu "al uk" yani ilk �ocuk olarak anlamak gerekir. En eski T�rk dilinde ise al�k, "alg��l�k,takdire �ayan", aluk da(DTS,41) "d�rgen(?) ki�i" manalar�ndad�r. Efsanede anlat�ld���na g�re Alik, Kazan�lar�n en b�y�k o�ullar�d�r.
CABA�I: (Kazan�lar�n Caba��). Bunun pek �ok manas� vard�r. Bu bir T�rk boyunun da ad�d�r. Ayr�ca "Caba��", Bat� T�rklerinde "hakan, ba� h�k�mdar" manas�ndad�r.
KOCAK: T�rk dillerinin hepsinde "g��l�, yi�it, mutlu" manalar�ndad�r.Kumuk dilinde de Ko��ak, yi�it kar��l���ndad�r
BUDUH: En eski T�rk dillerinde, Bed�k "b�y�k, pehlivan yap�l�" manas� kar��l���ndad�r. Bed� (b�y�k ol), isim yap�c� -k eki ile tamamlanm��t�r.
A�EY: Bu nart ad�, "a�a" kelimesine sevimlilik eki olan -y eklenerek kurulmu�tur. T�rk dillerinde a�a (RS,1,502) "en ya�l�, karde�, ana-ata karde�i, ata-ana, ihtiyar kad�n" manalar�nda kullan�l�yor. V.V.Radlov a�a kelimesini "ata�a" (baba gibi) kelimesinden ��kar�yor. A�ey, efsanelerde yedi o�lan�n babas�d�r. Efsanelerde "A�avlar�" denen bir s�laleleye de rastlanmaktad�r. Bu A�avlar�, A�ey`in s�lalesi olabilir. Ni�in deseniz, onlarla ilgili anlat�lanlar, A�ey ve A�emez`in hakk�nda anlat�lanlarla �ok benzemektedir. Bundan dolay� bu kelimenin olu�umu A�ak>A�av>A�ey �eklinde olabilir.
A�EMEZ: Bu nart�n ad�n� �e�itli �ekillerde anlamak m�mk�nd�r. T�rk dillerinde "a�� (k���k karde�)" (RS,1,503) kelimesine birinci �o�ul �ah�slar i�in iyelik eki olan -m�z eklenerek yap�lm��t�r. B�ylece "k���k karde�imiz" manas�n� veren kelime ortaya ��km��t�r. Ger�ekten de A�emez, A�ey`in en k���k o�ludur. �kincisi ise, ki ben bunu kabul ediyorum, "a�� (�z�l, �l)" denen kelimeye gelecek zaman�n olumsuzluk eki olan -mez, -maz eklenerek "a��maz (�z�lmez,�lmez)" �eklinde yap�lan kelimedir.
NASIRAN: Bu ad, kelimenin �n�ndeki c- nin yerine n-yi kullanan T�rk dilinden olabilir. Mesela Sagayl�lar c-nin yerine n-yi bir �ok kelimede kullan�rlar. Mesela canngur-nangm�r, can-nan, ceng-neng, celke-nelke gibi. Bu y�zden Nas�ran, cas eren yani gen� erkek manas�nda oluyor. Bu isimde s sesi, Kazanl�lardaki gibi � sesi yerine ge�iyor.
�ZDENB�YLARI: Bu nart s�lalesidir. �zden ve Bey kelimelerinden kurulmu�tur.
GEZOH: En eski T�rk dilinde "kez" (g��l�) (DTS,293) ve oh<ok (erkek o�ul) kelimelerinden kurulmu�tur.Ok denen kelimenin gen� erkek, delikanl� anlam�nda kullan�lmas�, T�rk dillerinde oldu�u gibi, Adige dillerinde de g�r�lmektedir. �ok eski bir kelimedir.
