ÇALDIRAN’DAN 38’E DERSÝM DAVASI

Dersim Forum

Auteur - yazari: SEYFÝ CENGÝZ Tarih, gün ve saat : 12. Temmuz 2005 00:40:25:

DERSÝM ULUSLAÞMASININ ÜSTÜNDE YÜKSELDÝÐÝ TEMELLER 13.-16. YÜZYILLAR ARASINDA KIZILBAÞLIK SAYESÝNDE ATILDI
Dersim uluslaþmasýnýn önünü açan Geç Dersimliler’in Dersim’e göçü ve beraberinde getirdikleri Kýzýlbaþlýk inancýný Erken Dersimliler’e benimsetmeleri oldu. Bu Geç Dersimliler arasýnda Babailer (Babalar) ve Kýzýlbaþlar (Safeviler) da vardý. Bunlar Dersim geleneðinin Seydanlýlar dediði gruptur. Kýzýlbaþlýðý Dersim’e benimsetenler onlardý.
Dersim’in Erken ve Geç halk tabakalarýný birleþtiren Kýzýlbaþlýk oldu. Geç Dersimlilere (sonradan gelenlere) kendi adlarýný veren Erken Dersimliler, bu inancý olduðu gibi deðil, kendi inançlarýndan birþeyler katarak benimsediler.
Bu süreç, 13. ve 15. yüzyýllar arasýnda yeraldý.
Sürecin baþýný merkezlerini Batý Ýran, Irak, Harran ve Karaman‘dan Dersim‘e taþýyan ocaklar çekiyordu.
Dersim uluslaþmasýnýn üzerinde yükseleceði temeller, iþte bu dönemde, Dersim coðrafyasýnýn kendisinde, Dersim adý etrafýnda atýldý.
Baþlangýçta “Kýzýlbaþ Sorunu“ adýný taþýyan “Dersim Sorunu“ da bu ayný tarihlerde baþladý.

ÝSLAM DÜNYASI KIZILBAÞLIÐI ÝSLAMDAN AYRI BÝR DÝN OLARAK GÖRÜYOR VE ONA KARÞI CÝHAD ÇAÐRISI YAPIYORDU
1473 yýlýnda Þah Hasan (Uzun Hasan)‘ýn Otlukbeli Savaþý’nda Osmanlý padiþahý Fatih karþýsýnda aldýðý yenilgi, fiili planda Dersim’in de yenilgisi anlamýna geldi.
Akkoyunlu imparatorluðunda yönetim 1501/2‘de Kýzýlbaþlar‘ýn eline geçti. Kýrmanciye’de Þerefname’nin deyiþiyle “Kýzýlbaþ Devleti“ kuruldu. Dönemin kaynaklarý bu devletin topraklarýndan “Mülk-ü Kýzýlbaþ“ (Kýzýlbaþ Ülkesi), halkýndan ise “Surh-u Ser Cemmi“ (Kýzýlbaþ Cemaati, Kýzýlbaþ Toplumu) diye sözederler.
Dersim, bu topraklarýn ve bu toplumun bir parçasýydý.
“Kýzýlbaþ“ sözcüðü, Ýrani bir kavram olan “Surh-u Ser“in Türkçesiydi.
Kýrmanciye’de hakimiyet peþinde koþan Osmanlýlar, her yanda güçlü bir Kýzýlbaþ direniþiyle karþýlaþtýlar. Bunlardan en ünlüleri Þah Kulu ve Hasan Halife (1511) ile Nur Ali Halife (1512)‘nin önderlik ettikleri direniþlerdi. Bu direniþler kýrýmlarla bastýrýldýlar.
Ardýndan Yavuz Selim tarafýndan icra edilen Kýzýlbaþ kýrýmý geldi. Bu olayda 40 bin Kýzýlbaþ yaþamýný yitirdi. Osmanlýlar tarafýndan icra edilen Kýzýlbaþ kýrýmlarýnýn ilk perdesi böyle açýldý. Onu Çaldýran Savaþý içinde tanýk olunan bir diðer Kýzýlbaþ katliamý izledi (1514).
Dönemin Kýzýlbaþ kaynaklarý Çaldýran Savaþý’ný Kerbela Savaþý (680)‘nýn bir devamý olarak tanýmlarlar. Bir öncekindeki gibi, bu katliamda da Dersimliler çok kan kaybetti. Çünkü bu savaþta Dersimliler Þah Ýsmail’in yanýbaþýnda Osmanlýlar’a karþý dövüþtüler.
Yavuz Selim’in hedefi Ýran’ý zaptedip “Ýslam birliði“ adýna Kýzýlbaþlýðý ortadan kaldýrmaktý. Yavuz’un Kýzýlbaþ kýrýmý ve Çaldýran seferi öncesinde kaleme alýnan fetvalar Kýzýlbaþlar’a karþý savaþýn “din düþmanlarý“na karþý bir savaþ olacaðýný ve “cihad“ sayýlacaðýný ilan ediyorlardý. Kürt önderleri Ýdris-i Bitlisi ve Þerefhan, çatýþan taraflardan “Ýslam ordusu“ ve “Kýzýlbaþlar“ diyerek sözediyorlardý. Bu dönemin Müslüman otoriteleri Kýzýlbaþlar’ý Müslüman olarak görmüyor, Kýzýlbaþlýðý “Sapkýnlýk“ ve “Dinsizlik“ olarak tanýmlýyorlardý.
Bugün Alevilik adý altýnda Bektaþilikle birlikte Ýslam’ýn bir mezhebi gibi gösterilmek istenen Kýzýlbaþlýk, bu ilk evresinde Müslüman dünyasýnda Ýslam-dýþý bir din veya dinsizlik olarak görülüyordu.

SADECE DERSÝM 38‘E KADAR OTONOM VARLIÐINI KORUYABÝLDÝ
Otlukbeli (1473) ve Çaldýran (1514) yenilgileri Dersim tarihinin seyri ve Dersim uluslaþmasý üzerinde oldukça olumsuz etkilerde bulundular. Çaldýran’ý takiben Kýrmanciye’de Kýzýlbaþ yönetimi son bulmuþ, Osmanlý hakimiyeti kurulmuþtu. Bu tarihte ve sonraki süreçte sadece Dersim, özellikle Ýç-Dersim kendi otonom varlýðýný koruyabildi. Dersim’in bu fiili statüsüne son veren 1938 soykýrýmý oldu.
Dersimli, 38 kýrýmýný Kerbela’nýn ve Çaldýran’ýn bir devamý gibi görür.
Dersim uluslaþmasý, Çaldýran’dan 38‘e kadarki 500 yýllýk meþakkatli tarih yolculuðunda pekiþti. Bu yolculuk boyunda Celaliler’e adýný veren ünlü Þah Celal’in, onu takiben de Þah Veli (1519) ve Kalender Çelebi (1527)‘nin direniþlerinden, sonraki yüzyýllarda patlak veren diðer Kýzýlbaþ direniþlerinden ve bunlarý izleyen sayýsýz kýrýmlardan dolaylý ya da dolaysýz þekilde yakýndan etkilendi.
Ýç-Dersim, bu süreçte, Anadolu’da Kýzýlbaþlýðýn mihraký/merkezi olmuþtu. Kýzýlbaþ toplumunu, özellikle Kýrmancki ve Kýrdaski konuþan Kýzýlbaþ nüfusu beþ asýr boyunca birarada tutan, merkezleri Dersim’de bulunan ocaklardý.
Çaldýran’dan 38’e dek Kýzýlbaþ toplumunu birarada tutan Dersim ocaklarý belirli bir otonomiye sahipti. Resmen tanýnmamýþ bile olsa fiilen dinsel (veya dinsel-kültürel) bir otonomi mevcuttu.

DERSÝM SÝSTEMÝ:
OTONOM DERSÝM VE DERSÝM KOMÜNÜ
Otonom Dersim’de 38‘e kadar birçok aþirette Komün hayatý vardý. Dersim Komünü’nü vareden koþullardan biri beþ asýrlýk Ýslami kuþatmaydý, bu kuþatmanýn dayattýðý sürekli savunma ve direniþ zorunluluðuydu. Bu özgün koþullar kavranmadýkça Dersim Komünü anlaþýlmaz kalýr. Dersim’de komünal yaþam tarzý ilkel aþiret evresinden çok bu koþullarýn dayattýðý bir sonuçtu. Müslüman kuþatmasý altýndaki Kýzýlbaþ Dersim, ünlü ütopyalardakine benzer bir ada görünümü sunuyordu.
Ýç kesimlerde hemen her aþiretin kendi aþiret adýyla bilinen sýnýrlarý belli bir bölgesi vardý. Bu bölgede toprak, orman, otlak, mera tüm aþiretin ortak mülküydü. Bu bölgeden taþýnan biri evini baþka aþiretten birine vermezdi. O aþiretin üyesi olmaktan ileri gelen haklarýný devredemezdi. Her aþiretin ve kabilenin kendi içinde bu ayný ortakçý iliþkiler egemendi. Belirli kabilelerin yerleþik bulunduðu köy toplumunda bu ayný model yürürlükteydi.

DERSÝM‘DE VATAN SAVUNMASI VE ULUSAL BÝLÝNÇ
1514 sonrasýnda Dersim Osmanlý ve Kürdistan sýnýrlarý içinde görünse de fiilen baðýmsýzdýr. O tarihte Dersim’de açýk bir ulusal bilinç olmasa da, vatan/yurt savunmasý anlamýnda bir ulusal içgüdü mevcuttu. Müslüman çevrenin (Osmanlý-Kürt-Zaza) seferlerine karþý Dersim savunmasý bir vatan bilinci doðurmuþtu. Uzun süre korunabilen baðýmsýz ya da yarý-baðýmsýz statü bu bilinci güçlendirdi. Dersim, devlet içinde devlet gibiydi. Onun bu statüsü resmi tanýnma görmese de, Dersim’in kendisi de Osmanlý ve Türk otoritesini tanýmamakta kararlýydý. Ne Dersim devlete, ne de devlet Dersim’e üstün geldi. Mücadele 38‘e dek bu minvalde sürüp gitti.
Tanzimat’tan 38‘e kadarki Dersim direnmeleri çaðýnda ulusal bilinç daha açýk ve net ifadeler kazandý. Rus ve Ermeni desteðinin katkýsýyla Birinci Savaþ içinde Ovacýk’ta minyatür bir yönetim (Hokmate Kýrmanciye) kuruldu. Bu yönetim ancak 1916-18 arasýnda yaþayabildi. Rus ordusunun geri dönüþü bu yönetimin yaþama þansýný yoketti. Böylece Ýkinci Savaþ sýrasýnda Kýzýl Ordu desteðinde Ýran’da doðan Mahabat Cumhuriyeti‘nin kaderine benzer bir durum ilkin Dersim’de görüldü.
Batýda Türk-Yunan Savaþý’nýn sürdüðü 1920-21 Koçgiri direniþi yýllarýnda Tujik Daðý karþýsýndaki Aðdat’ta üç renkli (Kýrmýzý-Beyaz-Yeþil) bir Dersim bayraðý dalgalanýyordu. Bu bayraðýn renkleri Dersim’in en kutsal üç rengiydi. Bu ulusal simge, ulusal bilincin vardýðý aþamaya iþaret ediyordu. Seyit Rýza’nýn Aðdat’taki konaðý bu yýllarda Özgür Dersim (Otonom Dersim)’in hükümet merkezi gibiydi. Bu yönetimin kullanýmýnda gerektiðinde hemen toplanabilen önemlice bir ulusal milis gücü vardý.
Kürt milliyetçileri üç renkli bu Dersim bayraðýný kasýtlý olarak çok sonralarý Mahabad’da doðanYeþil-Kýrmýzý-Sarý Kürt bayraðý ile karýþtýrýrlar. Oysa Dersim bayraðýnda sarý renk mevcut deðildi.

DERSÝM‘E KARÞI KÜRT VE ZAZA TAVRI
Çaldýran’da ve sonrasýnda Kürtler ve Zazalar Kýzýlbaþlar’a ve Dersim’e karþý Osmanlý’nýn müttefikleri oldular. Kýrmanciye’de Kýzýlbaþ (Safevi) yönetiminin yýkýlmasý ve Osmanlý hakimiyetinin kuruluþunda önemli rol oynadýlar. Çaldýran sonrasýnda Osmanlý desteðindeki fetihler yoluyla pek çok yeri Kýzýlbaþlar’dan aldýlar, bu süreç boyundaki Kýzýlbaþ kýrýmlarýnda belirli bir rol üstlendiler.
Dersim ve Kýzýlbaþ direniþleri ilkin Osmanlý-Safevi (Ýran) savaþlarý sürecine, daha sonra da Rus-Osmanlý savaþlarýna paralel bir seyir izlediler.
Osmanlý-Safevi savaþlarý peryodunda Dersim Sorunu Kýzýlbaþ Sorunu'nun bir parçasý iken, Osmanlý-Rus savaþlarý sürecinde Dersim için “Milli haklar“ talebi gündeme girer.
Dersim’in “milli haklar“ talep etmeye baþladýðý Osmanlý-Rus savaþlarý peryodunda da Dersim’e karþý Kürt veya Zaza tavrýnda bir deðiþiklik görülmez. Bu tutum 38 Dersim soykýrýmýna kadar böyle devam eder. Örneðin 1853-54‘te Ruslar’la savaþa tutuþmadan önce Dersim’e saldýran Osmanlý ordusu ile iþbirliði içindeler. 1908‘de Cibran aþiretinden oluþan Hamidiye Alayý, Osmanlý ordusu ile birlikte Koçan direniþini bastýrma seferine katýlýr. 1916 Dersim direniþinin bastýrýlmasý sýrasýnda da Kürt ve Zaza aþiretlerinden milisler kullanýlýr. 1916‘da Ovacýk’ta oluþan özyönetimin yýkýlmasýnda Kürt Hamidiye Alaylarý’nýn yanýnda Gökdereli Þeyh Þerif’in kumandasý altýndaki Zaza aþiret milisleri de görev almýþtýr.
Kürt milliyetçilerinin Dersim’e bakýþýnda bu arkaplanýn bugün bile öðretici bir deðer taþýmamasý düþündürücüdür. Zaza milliyetçilerinin Dersim’e bakýþý da ne yazýk ki bundan farklý deðildir.

PSD KENDÝ PROGRAMININ BAÞINA DERSÝM MUHALEFETÝNÝN GELENEKSEL TALEBÝNÝ YAZMIÞTIR
Dersim muhalefetinin Dersim için geçmiþte “Milli haklar“ talep ettiðini biliyoruz.
Dersim muhalefetinin temel ulusal talebi uzun tarihi boyunca zaman zaman baðýmsýzlýk (1916 Dersim direniþi ve 1920-21 Koçgiri hareketi yýllarýnda), ama genelde otonomi olmuþtur.
PSD de Dersim için bir özyönetim talep etmektedir. Bence ayrýlma hakký saklý tutulmak kaydýyla bu özyönetim talebi günümüz koþullarýnda OTONOM DERSÝM biçiminde formüle edilebilir.
Partimiz Dersim‘in kendi dinsel, kültürel, sosyal, iktisadi ve siyasal yaþamý üzerinde otonomiye sahip olmasýný istemelidir. Bu, yalnýzca dinsel-kültürel alanla sýnýrlý olmamalý, siyasal alaný da kapsamalý, siyasal haklarý içermelidir. Özcesi laik ve demokratik bir politik otonomi talep etmeliyiz. Bu otonomi Dersim’in kendisinde lokal bir parlamento ve hükümeti içermek zorundadýr.
Mustafa Kemal’in imzasýný taþýyan Amasya Protokolü (1919)’nün gizli bölümlerinde Dersim’in otonomi talebinin tanýndýðýna iliþkin duyumlarýmýz vardýr. Ama bu gizli metinlere henüz ulaþamadýðýmýz için kesin konuþacak durumda deðiliz.
Bu bilgi doðruysa, TC devleti için bir baðlayýcýlýðý olmak zorundadýr.

Cevaplar:
 

• ISGALE SON !! DERSIME ÖZYÖNETIM!!ISTIHBARATINI VE ORDUNU DERSIM'DEN CEK!! Özcan YILDIZ 12.7.2005 02:12 (0)

Dersim Forum