Anayasa, haberleşme özgürlüğünü ve özel haberleşmenin gizliliğini güvenceye alır. Elektronik takip, bu ilke gözetilerek, belirli suçlarda, belirli koşullara göre ve kamu görevlilerince yapılabilir

25/02/2002 (126 defa okundu)

Yrd. Doç. Dr. Vahit Bıçak: P.A. Güvenlik Bilimleri Fakültesi ceza hukuku öğretim üyesi
İşçi Partisi Genel Başkanı Doğu Perinçek'in 9 Şubat 2002 tarihinde Avrupa Birliği (AB) Türkiye Temsilcisi Büyükelçi Karen Fogg'un Brüksel'deki üst düzey AB yetkilileriyle ve Türkiye'deki tanınmış isimlerle yaptığı yazışmaları ele geçirdiklerini açıklaması, elektronik takip konusunun irdelenmesi gereğini ortaya koydu.
Bu olay, telefon dinlenmesi şeklinde zaman zaman gündeme gelen elektronik takibin çok farklı şekillerde de karşımıza çıkabileceğini
somut olarak gösterdi. Konunun siyasi boyutunun değerlendirmesini siyaset bilimcilere bırakarak Türk mevzuatında elektronik takip konusunun nasıl düzenlendiğinin bir fotoğrafının ortaya konulmasının yararlı olabileceği düşünülmektedir.

Takibin çeşitleri
Elektronik takip çeşitli şekillerde karşımıza çıkabilir. Bunlar, işitsel takip (dinleme), görüntülü takip, algılayıcılarla takip ve veri takibi olmak üzere dört başlık altında toplanabilir. Bu yöntemler kullanılarak kişilerin en özel alanlarında neler olup bittiğinin takibi mümkün olabilmektedir. Kişilerin sadece hareketleri değil aynı zamanda davranışları, iletişimleri
hatta duygularının takibine bu yöntemler imkân sağlamaktadır.
İşitsel takip, taşınabilir minyatür vericiler, telefon dinleme aygıtları, gizli mikrofonlar ve kaset kaydediciler gibi araçlar kullanılarak yapılmaktadır. Görüntülü takipte ise fotoğraf makineleri, kapalı devre ve kablolu televizyon, gece görüş araçları veya uydular kullanılmaktadır.
Algılayıcılarla takip de ise; manyetik algılayıcılar, sismik algılayıcılar, gerilim algılayıcıları, kızılötesi algılayıcılar ve elektromanyetik algılayıcılar kullanılmaktadır.

Verileri izlemek
Veri takibi işlemi ise bilgisayarlar, casus yazılımlar veya biçim tanıma sistemleri, aranan telefon numarasını kaydedici sistemler
aracılığıyla yapılmaktadır. Veri takibi yoluyla bir kişinin faaliyetleri hakkında işitsel veya görsel takip yapmadan da bilgi edinmek mümkün olabilmektedir. Kişinin yaptığı işlemler (banka, visa kartıyla alışveriş işlemleri gibi), ödediği faturalar,
telefon görüşmesi yaptığı kişilere ve görüşmelerin süresine ilişkin veri tabanlarının takip edilmesi de kişinin faaliyetleri ve ilişki içerisinde olduğu kişiler hakkında bilgi edinmeyi sağlayabilir.
Elektronik posta yoluyla yapılan haberleşmeler beş farklı aşamada elektronik takibe konu olabilir. Bu aşamalar, iletinin göndericinin terminalinde ya da bilgisayar sisteminin hafızasında olduğu an; iletilme anı; elektronik postanın alıcının bilgisayarında veya bilgisayarının bağlı bulunduğu terminalde bulunduğu an; iletinin kâğıt çıktısı alınmak üzere yazıcıya gönderildiği an ve iletinin alıcı tarafından kendi bilgisayarının hafızasında korunduğu süreçtir (Bkz. Jon Zonderson, Suç İzlerinin Ötesinde, 2001, Phoenix Yayınları).

Yasal çerçeve
1982 Anayasa'sının 22. maddesi haberleşme özgürlüğünü ve özel haberleşmelerin gizliliğini güvence altına almaktadır. Anayasa'nın bu hükmünün ihlal edilmesinin yaptırımı ise Türk Ceza Kanunu'nun 'sırrın masuniyeti aleyhine cürümler' başlıklı beşinci faslında yer alan maddelerde ortaya konulmuştur (Mad. 195, 196, 197). Kamu görevlisi olmayan kişilerce elektronik takip yapılması durumunda bu fasılda yer alan
hükümlerin ihlali söz konusu olabilir.
Kamu görevlileri tarafından elektronik takip yapılabilmektedir. Bunun yasal çerçevesi, 1999 yılında yasalaşan 4422 sayılı Çıkar
Amaçlı Suç Örgütleriyle Mücadele Kanunu'yla (ÇASÖMK) düzenlenmiştir. Bu kanunun 2. 3. ve 4.maddesi elektronik takibin yukarıda belirtilen tüm çeşitlerine imkan sağlamıştır.
Ancak elektronik takip tedbirine başvurulabilmesi için belli koşullar ve belli sınırlandırmalar getirilmiştir. Bu sınırlamalardan en önemlisi, kanunda sayılmış olan sınırlı sayıda suçun işlendiğinden şüphelenilmesi durumunda bu tedbire başvurulabilinmesidir.
Yasa, sadece bazı suçlarda elektronik takip yapmaya izin vermektedir.
Kanunun düzenlemesi analiz edildiğinde
elektronik takip yöntemine her suç için izin verilmediği görülmektedir. Kanunun 16. maddesi sadece beş tür suçun takibinde elektronik takibe başvurulabileceğini düzenlemiştir.

Kültür varlıkları ve silah
Bu suçlardan ilki, çıkar amaçlı suç örgütü oluşturma suçudur. İkincisi, Terörle Mücadele Kanunu kapsamında düzenlenen suçlardır. Üçüncüsü Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu'nda düzenlenen suçlardır. Dördüncüsü, Ateşli Silahlar ve Bıçaklar hakkında Kanun kapsamında düzenlenen
suçlardır. Beşincisi ise, uyuşturucu ticaretiyle ilgili suçlardır. Bu suçların dışında kalan diğer suçlarda suçun araştırılması ve soruşturulması esnasında elektronik takibe başvurma imkânı, yasal olarak bulunmamaktadır.
Beş kategori altında toplanan suçları işlediğinden şüphelenilen kişiler için
elektronik takip yoluna başvurulabilmesi için birtakım koşulların da gerçekleşmesi gerekir. Bunlardan ilki, kuvvetli şüphenin bulunmasıdır. ÇASÖMK gizli soruşturma tedbirlerine başvurulabilmesi için 'kuvvetli belirtiler'in varlığını aramıştır (Mad.2/2). Buradaki 'kuvvetli belirti' terimi ile anlatılmak istenen 'kuvvetli şüphe'dir. Bu düzenleme karşısında 'basit şüphe' üzerine elektronik takip yöntemine başvurulabilmesi mümkün değildir.
İkinci koşul, elektronik takibin ancak belli kişilere uygulanabilir olmasıdır. Hakkında elektronik takip uygulanacak kişiler kanun tarafından belirlenmiştir. Yukarıda belirtilen beş kategori altındaki suçları işleyen, veya bu suçların işlenmesine iştirak eden veya suç işlendikten sonra faile yardım eden veya yataklık eden hakkında elektronik takip uygulanabilecektir.
Tanıklıktan çekinme hakkı bulunan kişiler ve müdafiler hakkında ise elektronik takip yapılamamaktadır.
Üçüncü olarak, bu tedbirler ikincildir. Başka tedbirlere başvurulması halinde delilin elde edilmesi sonuçsuz kalacaksa veya en azından önemli ölçüde güçleşecekse, ancak bu takdirde elektronik takibe başvurulabilir.

Yargıç kararı
Dördüncü olarak, hâkim kararına ihtiyaç vardır. Elektronik takibe, kural olarak, hâkim tarafından karar verilebilir. Ancak gecikmesinde sakınca bulunan durumlarda Cumhuriyet Savcısı da karar vermeye yetkilidir. Savcının karar verdiği durumlarda
yirmi dört saat içerisinde hâkim onayının alınması gerekmektedir. Hâkim onay vermezse elektronik takip devam edemez. 24 saatlik sürenin ne zaman başlayacağı açık değildir. Süre elektronik takip kararı verildiği andan itibaren mi yoksa tedbir uygulamaya başlandığı andan itibaren mi işleyecektir.
Beşinci olarak, takip belli bir süreyle sınırlı olmalıdır. Elektronik takibe üç ay için izin verilebilir. Bu süre üçer aydan fazla olmamak üzere iki kez uzatılabilir. Elektronik takibin uygulama süresi dokuz ayı geçememektedir.
Altıncı olarak, hakkında elektronik takip yapılan kişiye elektronik takip hakkında sonradan bildirimde bulunulmalıdır. Bu şart, Türk mevzuatında yer almamaktadır. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatları, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'ne uygun bir elektronik takibin olabilmesi için hakkında elektronik takip yapılan kişiye sonradan bu konuda bilgi verilmesi şartını öngörmektedir (Klass Kararı). Yeni bir kanun olmasına rağmen, 1999 yılında yasalaşan ÇASÖMK'nu bu şart açısından Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin içtihatlarıyla uyumlu bulunmamaktadır. Bildirim yükümlülüğünün olmaması, elektronik takibe yasalarda öngörülen şartlara uygun olarak başvurulup başvurulmadığının denetimini imkânsız kılmaktadır.