İfade özgürlüğünün kullanılmasını devletin engellememesi, özgürlüğün korunması açısından yeterli sayılmaz. Devletler, özgürlüğün kullanılması için gerekli tedbirleri almakla da yükümlü

27/07/2001 (700 defa okundu)

Yrd. Doç. Dr. VAHİT BIÇAK
Yeniden yapılanan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) ifade özgürlüğüne verdiği önemi sembolik olarak göstermek amacıyla, ilk kararını bu konuda vermiştir. (Fressoz and Roire/Fransa Kararı). Kuruluşundan bu yana Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, ifade özgürlüğü ile ilgili doksan dört adet karar vermiştir.
Bu kararlardan almış bir tanesinde ifade özgürlüğünün ihlal edildiği, yirmi sekiz
adetinde ifade özgürlüğü ihlalinin olmadığı ve beş tanesinde başvurunun işlemden kaldırılması kararı verilmiştir.
Avrupa Birliği'ne üyelik sürecinde geliştirilmesi gereken temel alanlardan olan ifade özgürlüğü konusunda Türk yasa koyucuya ve yasa uygulayıcılara önemli ipuçları verebilecek nitelikte olan bu kararlarda dikkat çeken vurgular nelerdir?
İfade özgürlüğü sadece yazılı basınla değil, aynı zamanda görsel basınla da ilgilidir. Her türlü mesaj (ticari reklam içerenler de
dahil) bu özgürlüğün güvencesi altındadır.
İfadeyi iletmek için kullanılan vasıtalar, radyo ve televizyon gibi araçlarda güvence sistemi içindedir.
İletilen bilginin muhtevası siyasi, kültürel,
ekonomik, ticari, artistik vs. olabilir.
İfade özgürlüğü demokratik toplumun temel taşlarından birisidir. İfade özgürlüğü, sadece onaylanan veya incitici olmayan görüş ve bilgilerin açıklanmasını değil, aynı zamanda inciten, şok eden, rahatsızlık veren düşüncelerin açıklanmasını da içerir. Çünkü, çoğulculuk, hoşgörü ve açık fikirlilik olmadan demokratik toplum olamaz.

Devletin manevraları
Kamuyu ilgilendiren konularla ilgili beyanlar ve siyasi içerikli açıklamalar söz konusu olduğunda devletlerin manevra alanları oldukça dardır.
Hükümet ile sıradan vatandaşlar ve hatta politikacılar karşılaştırıldığında, hükümet için getirilebilecek eleştirinin sınırları daha geniştir. Bunun nedeni, demokratik bir toplumda, hükümetlerin icraat ve ihmalleri sadece yasama ve yürütmenin değil, aynı zamanda kamuoyunun yakın denetimi altında olmalıdır.
Hükümetin elinde bulundurduğu güç dikkate alındığında, kendisine karşı yapılan haksız eleştirilere karşı cezai yaptırımlara başvurmak yerine, farklı şekilde cevap verebilme imkânına sahiptir.

'Engellememe' yetmez
İfade özgürlüğünün kullanılmasını devletin engellememesi, ifade özgürlüğünün korunması açısından yeterli değildir. İfade özgürlüğünün kullanılabilmesi için gereken tedbirleri almakla da devletler yükümlüdür.
İfade özgürlüğünü kullanan bireyin vücut bütünlüğüne ve malvarlığına yapılan saldırı ve tehditleri önlemek, bu saldırı ve tehditlerin kaynağı ile ilgili gerekli araştırmaları yapmak devletin görevidir. Süreli ve süresiz yayınların dağıtımının engellenmesini de devlet önlemekle yükümlüdür.
Kamu görevlileri de ifade özgürlüğüne sahiptir. Bazı anayasal konularda açıkladığı fikirlerinden dolayı bir kamu görevlisinin başka bir kamu görevine atanmaması ifade özgürlüğünün ihlalidir (Wille/Linkeyştayn). Komünist Partisi'nin siyasi faaliyetlerine katılması dolayısıyla bir öğretmenin kamu hizmetinden çıkarılması ifade özgürlüğünü ihlal etmektedir (Vogt/Almanya).

Her meslek için
İfade özgürlüğü çeşitli meslek mensupları tarafından da kullanılabilir.
Barthold/Almanya davasında bir veterinerin hayvanlara acil yardım servislerinin durumu ile ilgili olarak basınla yapmış olduğu röportajdan dolayı reklam yaptığı gerekçesiyle meslektaşları tarafından şikâyet edilmesi üzerine Veterinerler Birliği, bu tür röportajlardan kaçınması konusunda veterineri ihtar etmiştir.
Konuya ilişkin Alman mevzuatından veterinerin şikâyetçi olması üzerine divan, bir meslek mensubunun kamuya açıklama yapmasının engellenmesinin ifade özgürlüğünün ihlali olduğu kararını vermiştir.

Seçilmişlere saygı
Seçilmiş politikacıların ifade özgürlükleri daha fazla korunmaktadır.
Jerusalem/Avusturya davasında yerel bir parlamento üyesinin yerel mecliste yaptığı bir konuşmada yasal olarak faaliyet gösteren iki dernek hakkında 'faşist eğilimler' ve 'totaliter karakter' taşıdıklarını ifade etmesinin ardından ilgili derneklerin başvurusu üzerine yerel meclis üyesinin aynı ifadeleri tekrar etmesi yasaklanmıştır.
Olayı inceleyen AİHM, ifade özgürlüğü sınırlanan kişinin seçilmiş bir politikacı olduğu, ifade özgürlüğünün özellikle seçilmiş politikacılar için önemli olduğu, kamu alanında faaliyet gösteren derneklerin eleştiriye daha fazla açık olması gerektiği tespitini yaparak ifade özgürlüğünün ihlal edildiği hükmünü vermiştir.
Politikacılar daha fazla eleştirilebilir.
Lingens/Avusturya davasında Avusturya Cumhurbaşkanı'nın bu makama uygunluğunu tartışma konusu yapan iki makalenin bir dergide yayımlanması, derginin yayın müdürünün mahkûm edilmesi sonucunu doğurmuştur.
Olayı inceleyen AİHM, siyasi liderler hakkında öne sürülen düşüncelerin aktarılması olgusunun kamuoyunun şekillenmesini sağlayan en önemli araçlardan birisi olduğunu, demokratik bir toplumun temel niteliği olan siyasi tartışmanın Sözleşme tarafından korunan hakların başında geldiğini, politikacılar için kabul edilebilir eleştiri sınırının diğer bireylere göre daha geniş olması gerektiğini,
özel kişilerden farklı olarak politikacıların
her söz ve davranışını bilerek ve isteyerek basının ve kamuoyunun görüş ve eleştirisine açtığı tespitlerini yapmıştır.
Ayrıca, bir siyasi kişiyi eleştiren basın mensubuna yaptırımlar uygulanmasının
onu gelecekte bu tür eleştiriler yapmaktan alıkoyacak bir tür sansür niteliğinde olacağı ifade edilmiştir.
Yargı organlarınca incelenen konuların başka forumlarda tartışılması engellenemez.
News Verlags/ Avusturya davasında sanığın resminin yayımlanmasını yasaklayan mahkeme kararının ifade özgürlüğünü ihlal ettiği kararı verilmiştir.
Sunday Times/İngiltere davasında hamile kadınlar tarafından kullanılan bir ilacın bebeklerin sakat doğmasına yol açtığı gerekçesiyle ilaç firması aleyhine tazminat davaları açılmıştır. Yargılama devam ederken Sunday Times gazetesi, ilacın yol açtığı faciayı ayrıntıları ile yayımlayacağını
okuyucularına duyurmuştur. Görülmekte olan davayı etkileyeceği gerekçesi ile ilaç firması tarafından yapılan başvuru üzerine söz konusu yayın yasaklanmıştır.
AİHM, demokratik bir toplumda uyuşmazlıkların
yargı organlarınca tartışılarak çözümlenmesinin, bunların özel yayınlar veya basın gibi başka forumlarda tartışılmasına engel teşkil etmeyeceğine işaret ederek konulan yayın yasağının ifade özgürlüğünün ihlali olduğu kararını vermiştir.

Fikir çeşitliliği
Sonuç olarak, düşünce ve düşündüklerini ifade etme özgürlüğü, demokratik süreçte çok önemli bir yer tutmaktadır.
Yeni ve daha iyi fikirlerin ortaya çıkmasının zeminini ifade özgürlüğü oluşturmaktadır. Birbirinden farklı fikirlerin olması ve bunların tartışılması bireylere farklı düşünceler arasında seçim olanağı sunar. İfade özgürlüğünün varlığı halinde ancak kişiler, kendi düşüncelerinin doğru veya yanlış olduğunu test edebilmektedir. Demokratik bir toplumda, ifade özgürlüğü, yöneticilerin veya kamu makamlarının hoşuna gidecek şeyleri söyleme hakkı değil, her türlü düşünceyi serbestçe açıklama özgürlüğüdür.
Yrd. Doç. Dr. Vahit Bıçak: Ceza Hukuku Öğretim Üyesi

Bu habere kaç puan verirdiniz?	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
Geçerli her oy için kayıtlı kullanıcılarımız 2 Radikal Puanı kazanırlar.