De Standaard 17 oktober 1996

Buitenspel

Maarten 't Hart in het verzet

MAARTEN 'T HART
De nakomer
Amsterdam/Antwerpen:
De Arbeiderspers
281 blz.

MAARTEN 'T HART schept er onmiskenbaar genoegen in zichzelf te portretteren. In zijn nieuwste roman De nakomer stapt hij eens te meer wijdbeens door Maassluis, geplaagd door eenzaamheid, gekweld door de liefde. Maar doen andere schrijvers dat ook niet? Gerrit Komrij die met een cape over de schouders door Amsterdam loopt, Adri van der Heijden die met stropdas en openhangende regenjas van kroeg tot kroeg zwalpt, het zijn beelden die onuitwisbaar in de Nederlandse literatuur gedrukt staan.
Lezers zijn nieuwsgierig naar het aandeel autobiografie in een boek. Maar schrijvers beweren dan weer dat wat ze zijn en meemaken hooguit een vertrekpunt voor hun verhaal betekent. Zo ook Maarten 't Hart. Voor de hoofdpersoon van De nakomer, de apotheker Simon Minderhout, heeft hij bij zichzelf gespiekt, maar hij laat de man wel beide wereldoorlogen meemaken, wat meer is dan de schrijver zelf kan zeggen.
Minderhout is een kwetsbare man die zich voor de wereld verbergt achter een muur van afstandelijkheid, het type man dat in het hele werk van 't Hart voorkomt, van Een vlucht regenwulpen tot deze Nakomer, een zoveelste poging tot zelfbeschrijving dus.

SIMON Minderhout is een man die zijn leven lang uit de boot gevallen is. Hij is de zoon van een gemeenteambtenaar uit Drenthe, die liever een weduwe trouwde dan een leuk jong smoeltje. Daardoor komt het dat Simon letterlijk een ,,nakomertje'' was - zijn drie zussen waren zo goed als het huis uit toen hij opgroeide.
Als vriendje had hij een hond, en volgens zijn vader had hij nog alle tijd voor meisjes: hij kon beter, naar zijn vaders voorbeeld, later een goeie weduwe aan de haak slaan. Volgzaam als hij was, ging Simon voor apotheker studeren op kosten van zijn oom, die wou dat hij de zaak in Maassluis overnam.
Simons actieve leven overlapt een deel van de stof van Maarten 't Harts vorige roman, Het woeden van de gehele wereld. Minderhout is in dat boek een nevenpersonage: hij is het die in mei 1940 een vissersboot charterde om een stel vluchtelingen naar Engeland te versassen. Het schip werd door een Duitse duikboot onderschept, de opvarenden werden weer aan wal gebracht voor het gekelderd werd. Het blijft Simon Minderhouts enige verzetsdaad. Voortdurend droomt hij ervan bij het verzet betrokken te raken, maar op een of andere manier moeten de mensen hem niet, vreemde snuiter die hij is.
Simon doet weinig moeite om mensen die hem liggen op te zoeken: die zijn er gewoonweg niet. Hij houdt, zoals gebruikelijk bij Maarten 't Hart, erg veel van muziek, maar in heel de oorlog ontmoet hij maar één man die zijn interesse deelt, een Duitser dan nog wel.
Toch is de oorlog voor hem een periode van intens leven, vooral omdat een meisje uit het verzet hem in zijn apotheek om poeders komt vragen voor een clandestiene zieke. Simon wordt verliefd op het meisje, en beleeft met haar één liefdesnacht. Daarna verdwijnt ze uit zijn leven, na een nachtelijke achtervolging tot in Schiedam waarbij hij wordt afgetuigd door haar vrienden uit het verzet, die dachten dat hij hén moest hebben.

HET verhaal wordt op deze plek hardhandig afgebroken. 't Hart legt een cesuur om zo'n vijftig jaar in de tijd vooruit te springen, naar een ogenblik dat Simon Minderhouts leven er zo goed als op zit.
Het is geen echt succes geweest, dat leven: mislukt huwelijk, verhuizing naar een bejaardenwoning... Maar dat is niet van tel voor het verhaal. Er gebeurt immers iets dat meteen aansluit bij Simons grote liefdesmoment uit de oorlog: een hanige jongen op een zware motor rijdt de oude man op zijn dagelijkse wandelingetje klem en chanteert hem met de beschuldiging van verraad. Minderhout zou ervoor hebben gezorgd dat het groepje verzetslieden uit Schiedam tijdens de oorlog opgepakt werd en gefusilleerd.
De wereld gaat op zijn kop. Minderhout vlucht voor de pers, trekt in bij een oude vriend die we ook uit Het woeden der gehele wereld kennen, en vertelt hem waarom hij per se zo heldhaftig in het verzet wou. ,,In al wat ik heb gelezen ben ik nooit het verhaal tegengekomen over de man die zielsgraag mee wilde doen maar om wat voor reden dan ook buitenspel bleef. Pas lang na de oorlog is tot mij doorgedrongen dat dat mijn grote tragedie is geweest.''
Maarten 't Hart snijdt hier een interessant probleem aan: het conformisme dat mensen moord en brand doet schreeuwen wanneer een enkeling asociaal doet, waarbij ze hem tot ,,zondebok'' maken voor hun eigen monstrueuze middelmatigheid.
Plotseling duiken er in kranten en op televisie tal van getuigen op die in Simon Minderhout als kind al een potentiële landverrader, en waarom niet, moordenaar hadden herkend. Maarten 't Hart doet behoorlijk luchtig over de collectieve hysterie van onze tijd, maar liegt er niet om.

HET bijzondere met De nakomer is dat het hele boek zo low key is. Het is niet meteen Maarten 't Harts beste of spannendste roman, laat staan zijn emotioneelste.
De nakomer valt terug op bekende stof, heeft geen spectaculaire ontknoping en komt zelfs een beetje saai over. Toch is het een goed doordacht boek. Onder de egale laag van Simon Minderhouts kleurloze personage schuilt de angstige, falende mens, die bang is de hem toegemeten tijd te benutten. Simon had maar de liefde van zijn leven moeten grijpen - nu komt hij haar helaas weer tegen in minder plezierige omstandigheden.
Want het ligt natuurlijk voor de hand dat de jonge motorheld die hem chanteerde, de kleinzoon is van zijn geliefde uit de oorlog. Op een onbewaakt ogenblik, na vijftig jaar zwijgen, had ze het vermoeden geuit dat die apotheker uit Maassluis haar makkers had verraden, en dat had haar kleinzoon aangegrepen om een snelle stuiver binnen te halen. Het bezoek dat Simon de vrouw na al die jaren brengt, is geen echt pijnlijk weerzien: ze bekennen beiden dat hun grootste fout is geweest dat ze elkaar ontlopen hebben.
Maarten 't Hart laat uitschijnen dat de aantrekkingskracht tussen mensen alleenzaligmakend is, maar intussen blijven zijn personages elkaar altijd maar afstoten. Dat komt onder andere omdat in De nakomer de dominee ook weer door het sleutelgat meeloert: kun je niet toegeven aan de roep der liefde, dan is een eenzaam en ascetisch bestaan beter dan je op te sluiten in een voorspelbaar huwelijk, lijkt Maarten 't Hart te zeggen. Daarmee is hij de laatste romanticus van Nederland, en niet eens zo ouderwets als hij lijkt.
Op een subtiele manier voert 't Hart een pleidooi voor apart-zijn: liever individualist en buitenbeentje, dan meeheulen met de luidste schreeuwers van de kudde. Door zich te vereenzelvigen met de man die er door dik en dun voor kiest buitenspel te staan, maakt Maarten 't Hart van wat tot lopende-bandwerk gedoemd leek, een behoorlijk geladen roman.
KAREL OSSTYN


DS Infobib DS Home

[ Infobib ] [ DS home ]

Hosted by www.Geocities.ws

1