Görüntünün yaratılması sırasında büyük emekler harcanmaktadır.Sıra ara kaydetme ve son kaydetme işlemlerine gelince doğru biçimde kaydedilmeyen bir dosya tüm emeklerin boşa gitmesi demektir.
Bir kaç yıl öncesine kadar sadece tek bir işletim sistemi ve sınırlı
bir kaç format ile çalışılırdı. Bugün dosyaları kaydederken hangi amaçla,
hangi programda ve hangi işletim sisteminde açılabileceğini önceden tahmin
etmek gerekir. Bundan bir kaç yıl öncesine kadar Mac kullanıcıları bmp,
pcx veya gif adını duymamışlardı, buna karşılık PC kullanıcıları ise PICT
adını duymamışlardı. Artık herkesin bunlara alışma zamanı gelmiştir.
Piksel derinliği
Bir piksellik görüntülü renk paletinde kaç renk vardır? Bu tamamen görüntünün
derinlik adı verilen özelliği ile ilgilidir. Bir piksel için bir bit derinlik
tahsis edilmişse, bu piksel ya 1 ya da 0 değerini alabilir. Böyle bir piksel'in
alabileceği renklerin sayısı 2 dir. 8 bit derinliğinde olan bir görüntü
kaç renk alabilir? Bunun cevabı diğer soruda olduğu gibi 8 bit'in alabileceği
olasılıklar ile sınırlıdır. 8 bit'inn alabileceği değerler 28
=256 ile sınırlıdır. Böyle bir durumda 1 piksel için tahsis edilmiş olan
bellek alanı 1 byte olacaktır. 2x2'lik ve 8 bit derinliğindeki bir görüntü
4 byte, 3x2 piksel boyutunda ve 8 bit derinliğindeki bir görüntü 6 byte
belleğe gereksinim duyar. Bir piksel için tahsis edilmiş 8 bit farklı biçimlerde
kullanılabilir. Örneğin siyahtan beyaza kadar bir skalayı temsil ediyorsa
8 bitlik 256 ton gri skala bir görüntü elde edilmiş olur. Eğer 256 değerin
her biri için görüntü içerisinde sık kullanılan gerçeğe yakın renklerden
biri temsili değer olarak seçilmişse, bu durumda indekslenmiş renk skalasından
söz edebiliriz. Gerçeğe yakın görünmesine rağmen bazı renkler ölçekte
bulunan en yakın renk ile değiştirilmiştir. Böyle bir kayıp tahsis edilen
bit sayısının azlığından doğmuş olup, her piksel'e daha fazla bellek ayrılarak
aşılabilmektedir. Renklerin gerçek yaşamda olduğu gibi görünmesi için Yeşil
Kırmızı ve Mavi renklere birer byte (8 bit) ayırmak gerekir. Böyle bir
görüntünün derinliği (3 byte) 24 bit'dir. 24 bitlik görüntünün temsil edebildiği
renk sayısı 224 yani 16'777'216 (16 Milyon) renktir. Böyle bir
görüntüde 2x2 piksel boyundaki bir görüntü 12 byte bellek alanına gereksinim
duyar. 2x3 boyutundaki bir görüntü 18 byte bellek alanı gerektirir. Matbaalar
için gereken CMYK görüntülerde RGB sistemi kullanılmadığından temsil edilen
renk sayısı daha az olmasına rağmen piksel başına gereken bellek
4 byte dır. Alfa kanalı adı verilen ve genelde maskeleme amaçlı kullanılan
her ilave kanal için bellekte piksel başına bir byte ilave etmek gerekir.
Layer adı verilen ve RGB görüntülerin tamamını kapsayan katmanların her
biri için piksel başına 3 byte bellek hesaplamak gerekir.
| Piksel
Derinliği |
Piksel başına
Byte sayısı |
Matematiksel
İfade |
Renk Sayısı |
| 1 Bit | 1/8 Byte | 21 | İki Renk; Siyah/Beyaz |
| 4 Bit | 1/2 Byte | 24 | 16 Renk; İndeksli Renk |
| 8 Bit | 1 Byte | 28 | 256 Renk; İndeksli veya Gri Skala |
| 16 Bit | 2 Byte | 216 | 65'536 Renk, Çoklu Renk |
| 24 Bit | 3 Byte | 224 | 16'777'216 Renk, RGB Gerçek Renk |
| +8 Bit | +1 Byte | +28 | İlave her Kanal |
| +24 Bit | +3 Byte | +224 | İlave her Katman (Layer) |
Ekran Kartı ve Piksel derinliği
Yukarıda anlatılanlar ile hangi derinlikte kaç byte gerektiği hesaplandı. Renklerin gerçek değerleri ile ekranda temsil edilebilmeleri için Ekran kartı içerisinde bulunan Ekran belleğine sığmaları gerekmektedir. Örneğin 640*480 piksellik bir ekran görüntüsü 16 renk olarak kullanıldığında temsil ettiği 16 renk dışında renkleri en yakın renge çevirir. Böyle bir ekran modu için: 640x480x(1/2 byte)= 153600 byte gerekir. Ekran 256 renk olarak kullanıldığında 640*480*1= 307200 byte gereklidir. Bu renk derinlikleri bellek kapasitesi 500K olan ekran kartları ile karşılanabilmektedir. Aynı çözünürlükte gerçek renkleri görebilmek için 640*480*3 byte= 921600 (900K) gerekir. Böyle bir çözünürlüğün 500K belleği olan bir ekran kartı ile karşılamak mümkün değildir ve 640*480 boyutlarındaki ekranda gerçek renk görebilmek için tek yol 1MB belleği olan bir kart edinmektir.
800*600 ve 1024*768 boyutundaki ekranlar için gereken belleği artık basitçe hesaplayabilirsiniz.
Sıkıştırma:
Şu anda kullanılan sıkıştırma yöntemleri ikiye ayrılır; Kayıplı ve kayıpsız. Her ikisi'de ileri dercede büyük dosyaların boyutunu düşürür. Kayıpsız yöntemlere örnek olarak Wave Table ve LZW verilebilir. Kayıplı sıkıştırmalar kayıt sırasında veri kaybı ile birliktedirler. Bu kayıplar daha sonra karşımıza çıkabilmektedirler. Kayıplı kayıtlara örnek olarak JPEG gösterilebilir.
Vektör ve Piksel grafikler
Görüntü dosyaları iki şekilde depolanabilir. Eğriler, alanlar ve dolduruldukları renkler olarak veya noktalar topluluğu olarak. İlkine Vektör tabanlı, ikinicisine piksel tabanlı görüntü denmektedir. Vektör tabanlı görüntülerin avantajı istenilen ölçelere büyütme yapılabilmesidir. Piksel tabanlı görüntülerin dosya boyutu büyütme oranı arttıkça artmaktadır. Vektör grafikleri genelde rahatça piksel tabanlı grafiklere dönüştürülebilmektedir, tersi ise her zaman kolay değildir. Vektör grafikleri içerisinde pikselli grafik kullanmak mümkündür ancak tersi imkansızdır.
İstenilen Formatı seçmek:
Bir format seçerken nelere bakılır? Aşağıdaki tablo bir format seçerken
bakılacak özellikleri sıralamıştır.
| Format | Mac | PC | Piksel | Vektör | Sıkıştırma | Alfa Kanal | Saydamlık | Layer | Animasyon | Yazıcı
Bilgisi |
1 Bit | 2 Bit | 4 Bit | 8 Bit | 16 Bit | 24 Bit |
| BMP | + | + | + | - | -, (RLE) | - | - | - | - | - | + | + | + | + | + | + |
| EPS | + | + | - | + | - | - | - | - | - | + | - | - | - | - | - | - |
| GIF | + | + | + | - | LZW | - | + | - | + | - | + | + | + | + | - | - |
| JPEG | + | + | + | - | JPEG, Kayıplı | - | - | - | - | + | - | - | - | +
(gri) |
- | + |
| PICT | + | - | + | + | - | 1 | + | - | - | + | + | + | + | + | + | + |
| PNG | + | + | + | - | Wave Table | 1 | + | - | - | + | - | - | - | + | - | + |
| PSD | + | + | + | - | - | + | + | + | - | + | + | + | + | + | + | + |
| Targa | + | + | + | - | + | 1 | + | - | - | + | - | - | - | + | + | + |
| TIFF | + | + | + | - | -, (LZW) | + | + | - | - | + | + | + | + | + | + | + |
Çözünürlük
Çoğu zaman yanlış olarak kullanılsa bile çözünürlük birim içerisinde nokta sayısıdır. Görüntüde birim olarak Piksel Per Inch veya Piksel Per Cm kullanılması yaygındır. 10 Cm uzunluğunda ve 20 Cm enindeki bir görüntü santimetrede 100 piksel çözürlüğe sahip ise boyunda 10*100=1000 piksel, eninde ise 20*100= 2000 piksel bulunur. Görüntüdeki nokta sayısı en*boy =2000*1000 = 2.000.000'dur. Baskı cihazlarının çözünürlüğü ise dpi (dot per inch) yani bir Inch başına vurduğu nokta sayısı ile ölçülür. Ortalama olarak görüntü çözünürlüğü baskı cihazının sahip olduğu çözünürlüğünün 1/4 kadarı olabilir. Örneğin nihai çalışma 300 dpi çözünürlüğe sahip bir printer ile basılacaksa inch başına 75 piksel (300/4) görüntü çözünürlğü yeterlidir. Daha düşük çözünürlüklerde kalite kaybı, daha yüksek çözünürlüklerde gereksiz dosya boyutu artışaları izlenmektedir.
Tek bir işletim sisteminde mevcut olan tüm dosya biçimlerini öğrenmek yeterince zordur. Bir kaç işletim sisteminde bulunan ve gelişen tüm formatları öğrenmek ise neredeyse imkansız olacak yakında. Bu yazıdaki amaç sık kullanılan formatlar hakkında bilgi verip kullanılabilmesini sağlamaktır.
Görüntü Formatları
BMP Windows ve Microsoft'un PCX formatını değiştirerek geliştirdiği
bir formattır. Windows 3.1 ve 95 ile birlikte gelen Paint programı görüntüleri
bu formatta işler. OS/2 ile birlikte gelen Paint programının BMP dosyaları
çok az bir farklılık gösterir. BMP formatı 1-24 bit arasında değişen bir
piksel derinliğini içerebilir. Sıkıştırma seçeneği başlangıçta bulunmamakta
idi. Sonradan RLE yani Run-Lenght-Encoding sıkıştırma yöntemi BMP dosyaları
için benimsendi. Opsiyon olan bu sıkıştırma görüntüde detay kaybına yol
açmaz, yani kayıpsız sıkıştırma yöntemlerindendir. BMP formatı alıcı bilgisayarında
Paint'den başka görüntü program'ı bulunmadığı durumlarda kullanılır. Gidecek
resim OS/2 işletim sistemine gidecekse seçeneklerde OS/2 BMP'si işaretlenir.
Encapsulated PostScript (EPS) lisanı ile yazılan bir dosya biçimidir. Vektör tabanlı ve Piksel tabanlı görüntüleri alabilmektedir. Patenti Adobe firmasında olan bu format'ı daha çok matbaalar kullanmaktadır.
EPS TIFF veya EPS PICT Preview
Bu dosya biçimleri Photoshop tarafından tam desteklenmemektedir. Quark gibi preview üreten ama Adobe tarafından destek görmeyen programlarda kaydedilmiş dosyaları açma işine yarar. Açılan dosya herhangi düşük rezolüsyonlü görüntü gibi işlenebilmektedir.
Filmstrip Adobe Premiere tarafından açılan animasyon veya filmlerin tek şerit/kare haline getirerek Photoshop tarafından işlenmesine olanak tanır. Photoshop'ta işlenirken filmin kareler dışında kalan kısmı siyah olarak görünür ve işlem görmez. Filmstrip ile çalışırken tekrar Premier'e dönmek amaçlanıyorsa görüntü boyutlarını resize veya crop komutları ile değiştirmemek gerekmektedir.
CompuServe firmasının Graphics Interchange Format (GIF) dosyaları İnternet
üzerinde oldukça yaygın kullanılan bir formattır. Az sayıda renk içeren
(1 ila 8 bitlik) dokümanlarda oldukça iyi sıkıştırma sağlaması, animasyonlarda
zamanlama ve farklı boyutlardaki resimleri bir arada tutma desteği, saydam
renk tanımlanması bu format'ı popüler yapan nedenlerden sadece bir kaçıdır.
Ancak Photoshop gibi resim işleme programlarının çoğu GIF formatının tüm
özelliklerini kullanamamaktadır. Bu nedenle bu format ile çalışırken sıklıkla
başka programlara gereksinim duyulmaktadır. Telefon hatları üzerinden hızlı
iletiyi sağlamak için LZW sıkıştırma yöntemini kullanmaktadır. Bu sıkıştırma
yöntemi başlangıçta patentsiz olmasına rağmen daha sonra Unix firması açtığı
bir davayı kazanarak bu yöntemin patentini almıştır. GIF dosyaları Bitmap,
gri skala ve indekslenmiş renk sisteminde olabilmektedir. Gerçek renk desteği
yoktur. GIF resimleri sıralı (interlaced) veya sırasız kaydedilebilmektedir.
Ayrıca dosya ile birlikte metin kaydedilebilmektedir. Sıralı GIF dosyaları
yükleme esnasında satır satır gelerek resim bitiminden önce neye benzeyeceğine
dair bir ipucu verirler. Saydamlık tanımlanması için GIF89a Export komutu
kullanılarak saydam olacak renk belirlenebilir.
Amiga Interchange File Format (IFF) Commodore Amiga sistemlerinden görüntü aktarımı için kullanılmaktadır. Lightwave ve Electronic Arts firmasının DeluxePaint programları için IFF en iyi format sayılır.
The Joint Photographic Experts Group (JPEG) formatı sık kullanılan başka
bir formattır. JPEG veya JPG formatının özelliği gerçek renk değerlerini
içermesidir. Bu nedenle fotoğrafik yani grafiksel olmayan görüntülerin
gösterilmesinde GIF formatına üstünlüğü vardır. JPEG sıkıştırma yöntemi
görüntünün algılanması için elzem olmayan detayları etkili bir şekilde
bulup atan ve dosyayı şekilde sıkıştıran bir format olduğundan lossy yani
kayıplı formatlar arasında sıralanır. Yok edilen detay miktarı ve sıkıştırma
oranı arasında orantı olduğundan bu dengeyi iyi korumak gerekmektedir.
Daha fazla sıkıştırma daha fazla detay kaybı daha az sıkıştırma daha büyük
dosya demektir. Bu dengeyi en iyi şekilde değerlendirecek olan insan gözüdür.
Bu nedenle bir dosyanın kopyası JPG olarak kaydedildikten sonra açılıp
tekrar değerlendirilmelidir. Kaybedilen detayların geri getirilmesi söz
konusu olmadığından dosyanın bir kopyasını kayıpsız bir yöntem ile korumakta
fayda vardır. Her kaydediliş sırasında kayıp miktarı arttığından JPG dosyaları
sadece nihai işlerin yaratılması için kullanılır. Ara kademelerde kullanılmaları
uygun değildir. Maximum kalitesi göz tarafından orijinalin aynısı
gibi görünmesine rağmen yine kayıplar mevcut olacaktır.
MacPaint formatı daha ziyade İkili renk modunda olan görüntülerin Macintosh uygulamalarına taşımak için kullanılır. Bu formatın kullanılabilmesi için görüntü boyutunun 576*720'den daha büyük olmaması gerekir. Görüntü açıldığında sayfadaki konumunu kayıt sırasında belirlemek mümkündür.
PCX formatı Zsoft firması tarafından PC Paintbrush yazılımı için geliştirilmiştir. Bugünkü yazılımların çoğu PCX formatının 5.inci sürümünü desteklemektedir. 3.sürüm özel renk paletini desteklemez. Bu nedenle 3. sürüm bir PCX dosyası açılırken standart bir renk paleti kullanılır.
PDF formatı Adobe'nin Macintosh, Windows, UNIX ve DOS için geliştirdiği yayıncılık formatıdır. PDF içerisinde piksel ve vektör tabanlı resim, Postscript metin ve linkler bulunabilmektedir. Şu anda PDF dosya formatının Türkçe sorunları bulunmaktadır.
PICT formatının Macintosh grafik ve yazım programları tarafından sık kullanıldığını bir çok Macintosh'çu size anlatabilir. Bazı kişiler aynı nedenle PICT formatının kullanılabilecek en iyi format olduğunu düşünürler, ki bu doğru değildir. PICT aynı renkten oluşan büyük alanları etkili bir şekilde sıkıştırmaktadır. PICT formatınını dezavantajı dosyaların yapısından dolayı çabuk bozulabilmesidir. Ayrıca renk ayırımında bazı yazılımlarda sorun çıkardıkları bilinmektedir.
PIXAR bilgisayarları tarafından kullanılan bir formattır. PIXAR iş istasyonları üç boyutlu grafik ve animasyonlarda kullanılmaktadır.
PixelPaint dosya formatı Macintosh PixelPaint uygulama resimlerini açma olanağını verir. Pixel Paint sadece indekslenmiş renk ve gri skala paletlerini destekler.
PNG Portable Network Graphics formatı patentsizdir. PNG kayıpsız Wave Table sıkıştırma yöntemini kullanır. Şu anda mevcut olmayan kayıpsız gerçek renk ve saydamlık bilgilerini içeren resim kalitesini internet'e taşımayı amaçlamaktadır. PNG dosyalarılarındaki saydamlık bilgileri alfa kanalı içerisinde saklanmaktadır. Adam7 yönetimi kullanılarak sıralı yükleme olanaklı olmaktadır. Ayrıca sıkıştırma için değişik filtreleme algoritmaları sıkıştırma öncesi kullanılabilmektedir.
Photoshop Document (PSD) Photoshop uygulamasına özel bir formattır. Formatı farklı işletim sistemleri ve uygulamalar arasında dosya değiş tokuşu sırasında kolaylık sağlamaz. PSD çok sayıda alfa kanalını, path'ı ve katmanı desteklemektedir. PSD dosyaları ikili dosya, indekslenmiş renk, gerçek renk RGB, CMYK, Lab biçimlerini destekler. Çalışma sırasında oldukça uygun olan PSD nihai işlerin matbaa veya internet paylaşımı için uygun değildir.
RAW değişik bilgisayarlar ve işletim sistemleri arasında bilgi iletimine izin veren esnek bir formattır. Kanal sayısı, her kanaldaki piksel derinliği dosya uzantısı ve başlık bilgileri tanımlanabilir. Kayıt sırasındaki parametre bilgileri açmak amacıyla dosyayı alan kişiye verildiğinde RAW dosyaları kolaylıkla açılabilmektedir.
Scitex Continuous Tone (CT) formatı Scitex bilgisayarları RGB, CMYK ve Gri skala resimler tarfından kullanılan bir formattır. Patentli Scitex baskı sistemleri ile basılan resimlerde ve elde eilen filmlerde Moire desenlerine çok az rastlanmaktadır, bu nedenle yüksek kaliteyi arzulayan profesyonel bir çok dergide kullanılmaktadır.
Truevisin Video kartlarının yaygın olduğu zamanlarda AT&T laboratuvarlarında ve DOS ortamında film ve animasyon üretmek için neredeyse oldukça yaygın olan Targa dosya biçimleri RGB gerçek renk ve tek alfa kanalını desteklemektedir.
Tagged-Image File Format (TIFF) formatı farklı işletim sistemleri ve uygulamalar arasında kayıpsız ve esnek bir dosya değiş tokuşunu sağlaması nedeniyle tüm çalışmalar için uygun bir format olarak bilinmektedir. TIFF'in desteklediği bir çok sıkıştırma vardır. Bunlar arasında en çok kullanılan kayıpsız LZW sıkıştırma yöntemidir. TIFF ayrıca çok sayıda alfa kanalını desteklemektedir. Kayıt sırasında fotoğrafın kullanılacağı işletim sistemi olarak PC veya Mac seçilebilmektedir. TIFF dosyaları ikili dosya, indekslenmiş renk, gerçek renk RGB, CMYK, Lab gibi nerededeyse tüm biçimlerini destekler. TIF dosyalarında katman (Layer) desteği bulunmamaz.
Bu yazıda grafik dosya formatlarının temel özellikleri anlatıldı. Bu
özelliklere bakarak hangi işlerde hangi formatın kullanılacağına karar
verilebilir.
